فواید کوه ها به روایت قرآن
اولین پناهگاهی که انسان ها در طبیعت یافتند، غارها بودند. خصوصیت مهم غارها و شکاف های داخل کوه ها این است که در فصل تابستان خنک و در فصل زمستان گرم و مناسب برای زندگی می باشند. انسان ها قبل از آنکه خانه سازی را یاد بگیرند، به داخل غارها پناه می بردند. اکنون نیز در مواقع بحرانی، کوه ها پناهگاه های بشری به حساب می آیند.
فواید کوه ها
در آفرینش هر چیزی حکمتی نهفته و خداوند هیچ چیزی را بیهوده و باطل نیافریده است. کوه ها نیز از این قاعده مستثنا نیستند و آفرینش آن ها دارای فوایدی برای زمین است.
انتقال آب در کوه ها
«وَ هُوَ الَّذی مَدَّ اْلأَرْضَ وَ جَعَلَ فیها رَواسِیَ وَ أَنْهارًا وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فیها زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ إِنَّ فی ذلِکَ َلآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»؛ «و او کسی است که زمین را گسترد و در آن کوه ها و نهرهایی قرار داد و در آن از تمام میوه ها دو جفت آفرید؛ (پرده سیاه) شب را بر روز می پوشاند؛ در این ها آیاتی است برای گروهی که تفکر می کنند».(1)
اگر همه جای زمین مسطح بود، حرکت آب ها و نقل و انتقال آن ها چقدر مشکل و مستلزم چه مشتقات و هزینه هایی می بود، زندگی در روی زمین مرهون وجود آب است و حرکت دائمی آب ها مرهون وجود کوه ها هستند. اگر کوه ها نبودند، همه جای زمین به باتلاق تبدیل می گردید؛ زیرا آب ها از این تلاطم و جنب و جوش دائمی می افتادند.
«وَ أَلْقی فِی اْلأَرْضِ رَواسِیَ أَنْ تَمیدَ بِکُمْ وَ أَنْهارًا وَ سُبُلاً لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ»؛ «و در زمین، کوه های ثابت و محکمی افکند تا لرزش آن را نسبت به شما بگیرد و نهرها و راه هایی ایجاد کرد تا هدایت شوید».(2)
کوه ها مخازن بزرگ ذخیره آب هستند؛ چه از نظر برف، چه از نظر یخچال های طبیعی، چه منابع آب درون کوه ها، منابع زیر کوه ها و ... . به همین خاطر است که در این آیه شریفه پس از نام بردن از کوه ها، بلافاصله به نعمت وجود نهرها اشاره شده است.
کوه ها همچنین باعث گیر افتادن ابرها و تجمع آن ها در یک منطقه می شوند و بعد از اینکه ابرها، باران یا برف خود را فرو ریختند، به روش های مختلف آن ها را در خود ذخیره می کنند. آن ها با قدرت ذخیره کنندگی و همچنین قدرت پس دادن آب به صورت آرام و منظم، باعث ایجاد نظم و تعادل در زندگی تمامی جانوران می شوند.
محل آرامش
«أَ لَمْ نَجْعَلِ اْلأَرْضَ مِهادًا * وَ الْجِبالَ أَوْتادًا»؛ «آیا زمین را محل آرامش(شما) قرار ندادیم و کوه ها را میخ های زمین؟ »(3)
قرآن از کوه ها به میخ تعبیر کرده است؛ همچنان که برای اتصال بین دو چوب از آن استفاده می کنیم تا از هم جدا نشوند. قرآن کوه ها را میخ هایی می داند که قطعات مختلف زمین را بر روی هم سوار کرده و باعث ایجاد ساختمان محکم و مقاوم زمین شده اند. ساختمان کوه ها به گونه ای است که از زیر به یکدیگر پنجه افکنده و مانند زرهی به یکدیگر متصل شده اند. این اتصالات سبب می شود آن ها بتوانند فشارهایی را که به کره زمین وارد می شود، دفع کنند؛ زیرا کره زمین از تمامی جهات تحت فشارهای مختلفی قرار دارد.
یکی از این فشارها از داخل خود زمین است. حرارت و فشار در مرکز زمین به قدری زیاد است که در آنجا تمامی مواد حتی سنگ ها نیز به صورت مذاب وجود دارند. مطمئناً از این قسمت طوفانی، فشارهای زیادی به سمت بیرون وارد می شود. گاهی که قسمتی از این مواد مذاب از کوه های آتشفشان به سطح زمین می رسند، شاهد خسارت ها و فجایع حاصل از آن ها و اهمیت حضور کوه ها می شویم؛ زیرا اگر این سپر محکم وجود نداشت، ممکن بود از هر نقطه ای از زمین شاهد چنین فوران های هولناکی باشیم.
از دیگر فشارهای مهم خارجی که بر زمین وارد می شود، جاذبه ماه و خورشید است. جاذبه ماه تا آن اندازه قوی است که این همه حجم عظیم آب موجود در اقیانوس ها و دریاهای جهان را به سمت خود می کشد و باعث ایجاد جزر و مدها کوچک و بزرگ بر روی کره زمین می شود.
اگر پوسته و خاک زمین هم مانند آب اقیانوس ها بدون محافظ می بود، دچار جابه جایی های شدید می شد. حتی با وجودی که الان کره زمین توسط این پنجه سنگی از همه جهات محافظت می شود، هر بار که جزر و مدی روی می دهد، پوسته زمین هم حدود 30 سانتی متر بالا و پایین می رود؛ حتی بعضی معتقدند پاره ای از زلزله ها در اثر همین جاذبه ماه روی می دهد. به خاطر وجود کوه هاست که این فشارهای وارده خنثی می شوند.
کوه ها، پناهگاه هایی برای انسان ها
«وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْجِبالِ أَکْنانًا»؛ «و از کوه ها پناهگاه هایی برای شما قرار داد».(4)
اولین پناهگاهی که انسان ها در طبیعت یافتند، غارها بودند. خصوصیت مهم غارها و شکاف های داخل کوه ها این است که در فصل تابستان خنک و در فصل زمستان گرم و مناسب برای زندگی می باشند. انسان ها قبل از آنکه خانه سازی را یاد بگیرند، به داخل غارها پناه می بردند. اکنون نیز در مواقع بحرانی، کوه ها پناهگاه های بشری به حساب می آیند.
کوه هایی که در سراسر جهان پراکنده اند، شرایط زندگی را بر روی زمین مساعدتر می کنند؛ برای مثال آن ها با قرار گرفتن در جلوی دریاها و مناطق رطوبت خیر، مانع از فرار ابرها و باعث ریزش باران که سرچشمه زندگی است، می شوند و یا در مناطق گرم، باعث ایجاد مناطق خنک و ییلاقی می گردند؛ گاهی نیز جلوی بادهای مناطق سرد و قطبی را می گیرند. همه این ها سبب می شود که مناطق بسیار وسیعی روی زمین شرایط مناسب زندگی را پیدا کنند و در اصطلاح به صورت پناهگاه هایی برای زندگی انسان ها در بیایند.(5)
پی نوشت ها:
1. رعد: 3.
2. نحل: 15.
3. نبأ: 7 و 8.
4. نحل: 81.
5. ر.ک: حمیدی، قرآن و طبیعت، ص 154ـ151؛ قرآن و اسرار آفرینش، جعفر سبحانی، ص 119 ـ 116؛ نجفی، مطالب شگفت‌انگیز قرآن، ص 36 ـ 34.
زهرا رضاییان
بخش قرآن تبیان
