محصولات خوراکی مهندسی شده (1)

اگرچه «زیست فناوری» و «اصلاح ژنتیکی» معمولاً به جای هم استفاده می شوند، اما اصلاحات ژنتیکی مجموعه ای از فناوری ها است که ساختار ژنتیکی موجود زنده از قبیل جانور، گیاه یا باکتری را تغییر می دهد. و زیست فناوری اصطلاح عمومی تری است، که به استفاده از موجودات زنده یا اجزای آنها، از قبیل آنزیم ها، برای تولید محصولات، از جمله محصولات خوراکی اشاره دارد.

ترکیب کردن ژن ها از ارگانیسم های مختلف به عنوان «فناوری DNA نوترکیب» شناخته می شود و حاصل آن را اصلاح یا دستورزی ژنتیکی، مهندسی ژنتیکی یا تراریخت (Transgenic) می گویند. محصولات تراریخت شامل داروها، واکسن ها، خوراکی ها، ترکیبات غذایی، خوراک های دامی و الیاف می باشد.

خوراکی های تراریخت چیست؟

اصطلاح خوراکی های تراریخت یا GMO ها معمولاً برای اشاره به محصولات گیاهی و کشاورزی که برای مصرف انسان یا حیوانات با استفاده از آخرین تکنیک های زیست مولکولی مهندسی شده اند به کار می رود. این گیاهان به منظور ارتقای ویژگی هایشان، مانند افزایش مقاومت به علف کش ها یا بهبود مواد مغذیشان، در آزمایشگاه اصلاح می¬شوند. بهبود صفات مورد نظر به طور سنتی از طریق دورگه گیری و پرورش گیاه صورت می گیرد، اما این متودها بسیار وقت گیر هستند و اغلب خیلی دقیق نمی باشند. از سوی دیگر، مهندسی ژنتیک، می تواند گیاهانی با همان ویژگی های مورد نظر، با سرعت بسیار بیشتر و دقت بالا، ایجاد کند. برای مثال، ژنتیک دانان گیاهی، می توانند ژنی را که مسئول مقاومت به خشکی است از گیاهان مقاوم به خشکی استخراج کنند و آن را در ژنوم گیاه دیگری جای دهند. گیاه تراریخت جدید همانند گیاه دهنده ی ژن، ویژگی مقاومت به خشکی را بدست می آورد.

نه تنها ژن ها را می توان از یک گیاه به گیاه دیگر منتقل کرد، بلکه می توان ژن های موجودات غیر گیاهی را نیز به کار برد. بهترین مثال شناخته شده از انتقال ژن از غیر گیاه به گیاه، استفاده از ژن های B.t یا Bacillus thuringiensis در ذرت و دیگر محصولات کشاورزی است. B.t یک باکتری طبیعی است که پروتئین های کریستالی تولید می کند که برای لارو حشرات کشنده است. ژن های پروتئین کریستالی B.t. به ذرت منتقل شده اند و ذرت را قادر ساخته اند که خودش ضد حشراتی نظیر کرم ذرت خوار اروپایی (European corn borer)، آفت کش تولید کند.

چگونه ایمنی غذایی، محصولات تراریخت ارزیابی می شود؟

ارزیابی ایمنی غذایی تضمین کننده ی این است که یک ماده ی غذایی خاص، در هنگام آماده سازی یا استفاده از آن باعث آسیب به سلامت بدن نمی شود. پروتکل گسترده ی ارزیابی ایمنی غذایی محصولات تراریخت، با مشاوره های متخصصان سازمان سلامت جهانی World Heath Organization (WHO) و سازمان غذا و کشاورزی (FAO)، که هر دو تحت مجموعه ی سازمان ملل اند، تدوین شد. در آنالیزها، محصولات از جنبه های مختلف تغذیه ای ( آیا از نظر تغذیه ای با همتای سنتی اش برابری می کند؟)، سم شناسی ( آیا این محصولات حاوی عناصری اند که به سلامت انسان و محیط زیست آسیب برساند؟) آلرژی زایی یا آلرژنیسیتی ( آیا اینها عناصری دارند که منجر به واکنش های آلرژیک در افراد شوند؟) و دیگر جنبه ها مورد ارزیابی قرار می گیرند.

FAO و WHO موضوع را در ایمنی غذایی محصولات تراریخت از طریق مفهوم هم ارزی ذاتی مورد توجه قرار داده اند. این روش تلاش می کند تا اطمینان حاصل شود که غذا و یا هر ماده ی حاصل از مهندسی ژنتیک که به عنوان غذا معرفی می شود به بی خطری همتای مهندسی نشده اش است. هم ارزی با همتای مهندسی نشده همچنین نقطه ی شروعی است برای نشان دادن شباهت ها و تفاوت هایی که به شناسایی پتانسیل ایمنی و مسائل مربوط به تغذیه کمک می کنند. فرایند ارزیابی ایمنی برای غذاهای تراریخت سخت تر از محصولاتی است که به روش های متداول پرورش می یابند.

آیا مصرف خوراکی های ترایخت بی خطر است؟

محصولات تراریخت از سال 1996 تجاری و در بازار مصرف عرضه شده اند، در مقیاس وسیع در کشورهای توسعه یافته به خصوص در ایالت متحده آمریکا مورد استفاده قرار گرفته و در حال حاضر به عنوان محصولات غذایی و خوراک دام بی خطر به تائید رسیده اند. براساس ارزیابی های علمی سازمان های مختلف از قبیل گزارش مشاوران متخصص FAO /WHO، FDA ، انجمن پزشکی آمریکا، سازمان مواد غذایی استرالیا، سازمان مواد غذایی نیوزلند، آکادمی علوم برزیل، چین، هند، مکزیک، انگلیس، ایالات متحده و کشورهای در حال توسعه، ایمنی غذاها و خوراک های دامی محصولات تراریخت تجاری، تائید شده است.

آیا محصولات تراریخت در حال حاضر به صورت تجاری در دسترس هستند؟

محصولات B.t. مانند کتان B.t.، سیب زمینی B.t.، بلال B.t. و دیگر محصولات در اولایل 1996 انتشار یافت و روانه ی بازار شد. هم اکنون در کشورهایی نظیر ایالت متحده، کانادا، استرالیا و کشورهای در حال توسعه مانند آرژانتین، چین، آفریقای جنوبی و مکزیک، GMO ها در مقیاس وسیع کشت می شودند. از لحاظ تجاری، لوبیای سویا 40% محصولات تراریخت موجود در بازار ره به خود اختصاص می دهد، ذرت، تنباکو، پنبه، کانولا و گوجه فرنگی در رتبه های بعدی قرار داردند.

در سال 2002، 58.7 هکتار از مزارع جهان زیر کشت محصولات تراریخت بود. عمده محصولات، لوبیای سویای تراریخت، پنبه، کانولا و بلال است. ایالات متحده ی آمریکا بزرگترین سهم را در سطح زیر کشت محصولات تراریخت دارد ( 35.7 میلیون هکتار) و پس از آن کانادا با 3.2 میلیون هکتار در رتبه ی دوم قرار گرفته است.

سمانه سادات عنایتی

بخش دانش و زندگی تبیان

منابع:

GM crop Database

Deborah Whitman. Genetically Modified Foods (2000)

FAO/WHO. (2000) Safety aspects of genetically modified foods of plant origin. World Health Organization, Geneva.

James, C. (2002), Preview: Global Status of Commercialized Transgenic Crops: ISAAA Briefs No. 27. ISAAA Ithaca, N.Y.