دشمنان دوست داشتنی در خانه
اموال و اولاد انسان اگر در مسیر الهی قرار گیرند به صبغه الهى در مىآیند و رنگ ایمان و عمل صالح مىپذیرند، و مایه قرب به خداوند متعال مىشوند، اما اموال و اولادى كه انسان را از خدا دور سازند و همچون بتى مورد پرستش قرار گیرند و مایه فساد و افساد گردند آتشگیرههاى جهنمند، و به گفته قرآن: دشمن جان انسان و دشمن سعادت او هستند.
مال و فرزند دلیل قرب به خدا نیست!
وَ ما أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ بِالَّتِی تُقَرِّبُكُمْ عِنْدَنا زُلْفى إِلاَّ مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأُولئِكَ لَهُمْ جَزاءُ الضِّعْفِ بِما عَمِلُوا وَ هُمْ فِی الْغُرُفاتِ آمِنُونَ (سبا/ 37)
و اموال و فرزندانتان آن گونه (فضیلتى) نیست كه شما را به پیشگاه ما نزدیك گرداند، مگر كسانى كه ایمان آورده و كار شایسته انجام دادهاند.
پس آنانند كه برایشان دو برابر آن چه عمل كردند پاداش است و آنانند كه در غرفهها و طبقات (بهشتى) آسوده خاطرند.
این اشتباه بزرگى است كه دامنگیر گروهى از عوام شده است كه تصور مىكنند آنها كه در این جهان از نظر مادى گرفتار محرومیتند مغضوب و مطرود درگاه خدا هستند و آنها كه در رفاه نعمت غوطهورند محبوب و مقبول او مىباشند.
چه بسیار افراد محرومى كه با این وسیله آزمایش مىشوند و به برترین مقامات مىرسند، و چه بسیار افراد متنعمى كه اموال و ثروتشان بلاى جانشان و مقدمه مجازاتشان است.
مگر قرآن در آیه 15 سوره تغابن صریحا نمىگوید: «إِنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظیمٌ». "اموال فرزندان شما وسیله آزمایش شما هستند و پاداش عظیم نزد خدا است".
كسانى كه به مال و فرزند زیاد افتخار مىكنند بدانند كه كثرت مال و فرزند همیشه نشانهى گشایش رزق نیست، بلكه گاهى خداوند افرادى را با سرمایه عذاب مىدهد. «فَلا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ بِها» (توبه، 55)
این سخن بدان معنى نیست كه انسان دست از تلاش و كوشش لازم براى زندگى بر دارد، بلكه هدف این است كه داشتن امكانات اقتصادى و نیروى انسانى فراوان هرگز معیار ارزش معنوى انسانها در پیشگاه خدا نمىشود.
سپس به معیار اصلى ارزشهاى انسانها و آنچه مایه تقرب به درگاه خدا مىشود پرداخته مىگوید:" مگر كسانى كه ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند كه براى آنها در برابر اعمالشان پاداش مضاعف است، و در غرفههاى بهشتى در نهایت امنیت به سر مىبرند" (إِلَّا مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأُولئِكَ لَهُمْ جَزاءُ الضِّعْفِ بِما عَمِلُوا وَ هُمْ فِی الْغُرُفاتِ آمِنُونَ).
بنا بر این تمام معیارها به این دو امر باز مىگردد" ایمان" و عمل" صالح" از هر كس و در هر زمان و در هر مكان، و از هر قشر و هر گروه، و تفاوت انسانها در پیشگاه خدا به تفاوت درجات ایمان و مراتب عمل صالح آنها است، و جز این چیز دیگرى نیست.
حتى علم دانش و انتساب به افراد بزرگ، حتى به پیامبران، اگر توأم با این دو معیار نباشد به تنهایى چیزى بر ارزش انسان نمىافزاید.
اینجا است كه قرآن با صراحت بىنظیرش قلم بطلان بر تمام پندارهاى انحرافى و خرافى در زمینه عوامل قرب به پروردگار، و ارزش وجودى انسان كشیده، و معیار اصیل را در دو چیز خلاصه كرده كه همه انسانها قدرت بر تحصیل آن را دارند، و امكانات و محرومیتهاى مادى در آن مؤثر نیست.
آرى اموال و اولاد نیز اگر در این مسیر قرار گیرند به همین صبغه الهى در مىآیند و رنگ ایمان و عمل صالح مىپذیرند، و مایه قرب خدا مىشوند، اما اموال و اولادى كه انسان را از خدا دور سازند و همچون بتى مورد پرستش قرار گیرند و مایه فساد و افساد گردند آتشگیرههاى جهنمند، و به گفته قرآن: دشمن جان انسان و دشمن سعادت او هستند:
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِكُمْ وَ أَوْلادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ:" اى كسانى كه ایمان آوردهاید بعضى از همسران و فرزندان شما دشمن شما هستند، از آنها بر حذر باشید"! (تغابن- 14).
ضمنا " ضعف" تنها به معنى" دو چندان" نیست، بلكه به معنى" چند برابر" آمده است، و در آیه مورد بحث به همین معنى است، زیرا مىدانیم پاداش هر كار نیك در نزد خدا حد اقل ده برابر است، مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها (انعام- 160) و گاه به مراتب از این هم فراتر مىرود.
" غرفات" جمع" غرفه" به معنى حجرههایى است در طبقه بالا قرار گرفته كه هم نور بیشتر دارد و هم هواى بهتر، و هم از آفات به دور است، به همین دلیل این تعبیر در مورد برترین منازل بهشت به كار رفته است.
تعبیر به آمنون (كسانى كه در امنیت به سر مىبرند) در مورد بهشتیان تعبیر بسیار جامعى است كه آرامش روح و جسم آنها را از هر نظر منعكس مىكند، چرا كه نه ترس فنا و زوال و مرگ دارند، و نه ترس هجوم دشمن، و نه بیمارى و آفت و اندوه، و نه حتى ترس از ترس! و نعمتى برتر از این نیست كه انسان از هر نظر در امنیت به سر برد، همان گونه كه بلائى بدتر از ناامنى در جنبههاى مختلف زندگى وجود ندارد.
پیامهای آیه:
1ـ به تبلیغات و تفكّرات غلط دشمنان پاسخ دهید. كفّار (در آیه 35) مىگفتند: ما با داشتن اموال و فرزندانِ بیشتر، عذاب نمىشویم. «نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوالًا وَ أَوْلاداً وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ»، این آیه پاسخ مىدهد: كه مال و فرزند سبب در امان ماندن از عذاب نیست. «وَ ما أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ» ...
2ـ قرب به خدا، همیشه براى انسان یك هدف بوده امّا گاهى انسان براى رسیدن به آن راهها و وسایل نادرستى را انتخاب كرده است، نظیر بت پرستى. «ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى» (زمر، 3)، «وَ ما أَمْوالُكُمْ ... عِنْدَنا زُلْفى»
3ـ داشتن مال و فرزند و سایر امكانات، نشانهى رشد و كمال نیست، بلكه بهرهگیرى صحیح از آنها كمال است. «وَ ما أَمْوالُكُمْ ... إِلَّا مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً» (آرى، اگر مال و فرزند در راستاى ایمان و عمل صالح باشد، وسیلهى قرب است.) «وَ ما أَمْوالُكُمْ ... إِلَّا مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ»
4ـ گرچه پاداش دو برابر داده مىشود ولى باز هم در برابر عمل است. «جَزاءُ الضِّعْفِ بِما عَمِلُوا»
5ـ در بهشت، هیچ گونه بیمارى، ترس، اندوه و اضطرابى وجود ندارد. «آمِنُونَ»
منابع:
1- تفسیر نور ج9
2- تفسیر نمونه ج18
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
