آثار حقوقی ازدواج

ازدواج امری مقدس در شرع اسلامی است در روایات این سنت پیامبر اعظم(ص) به عنوان معیاری که پیروان ایشان را از غیر تمییز می دهد، شناخته شده است. حقوق ایران برگرفته از فقه امامیه و به تأثیر از آن اهتمامی جدی در این امر داشته و قواعد فراوان دقیقی را وضع کرده است. از خواستگاری، نامزدی، شرایط و موانع ازدواج گرفته تا آثار این امر مقدس و موارد مختلف انحلال این عقد به تفکیک و تفسیر در حقوق ایران بررسی شده است.

تمکین

یکی از آثار نکاح تمکین است زوجین مکلف به تمکین هستند تمکین دارای دو معنای خاص و عام می باشد که تمکین خاص ناظر به پذیرش برقراری رابطه جنسی در حد متعارف است اما معنای عام تمکین اشاره به حالتی دارد که زن وظایف خود را به طور کلی نسبت به شوهر انجام می دهد و با پذیرش ریاست وی بر خانواده در حدود مقرر در قانون و عرف از وی اطاعت می کند.

بنابراین چنین الزامی شامل توقعات نامشروع و غیرمتعارف مرد از همسرش نمی شود و مرد نمی تواند به بهانه هر نافرمانی و عدم اطاعتی زن را مستنکف از تمکین بداند چه بسا بسیاری از مواقع توقعات نامتعارف مرد را می توان از مصادیق سوءرفتار دانست.

در تحلیل لزوم تمکین می توان چنین گفت که به نظر می رسد وظیفه تمکین برای زن نتیجه منطقی اعطای مقام ریاست خانواده به مرد است. قانون مدنی برای تضمین تمکین زن از شوهر ضمانت اجراهایی را پیش بینی کرده است و در وهله نخست در صورت عدم تمکین زن، مرد می تواند با مراجعه به دادگاه الزام زن به تمکین را خواستار شود همچنین قانون ، زنی را که بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند از نفقه محروم می کند.

حسن معاشرت

کانون خانواده عرصه کشمکش برای دستیابی به حقوق نیست بلکه پایگاهی برای تلاش مشترک زوجین است تا همگام با یکدیگر بر اهداف متعالی خانواده جامه عمل پوشانند. برای تحکیم هر چه بیشتر بنیان خانواده قانونگذار به بیان برخی از تکالیف مشترک زوجین پرداخته است از جمله مهم ترین این تکالیف، تکلیف حسن معاشرت است منظور از حسن معاشرت:خوشرویی، احترام، رفتار مسالمت آمیز، انجام تکالیف زناشویی و رعایت حقوق طرف مقابل است. قانونگذار برای این تکلیف ضمانت اجرایی هایی را نیز پیش بینی کرده است. چنانچه زنی از انجام وظایف زناشویی سرباز زند، حق نفقه وی ساقط می شود و مرد می تواند از طریق مراجع قضایی زن را ملزم به انجام وظایف قانونی کند. از طرف دیگر زن نیز می تواند با مراجعه به مراجع قضایی از مرد مرتکب سوء معاشرت شکایت کند و وی را مجبور به حسن معاشرت کند و در صورت غیرقابل تحمل بودن زندگی زناشویی بواسطه سوءمعاشرت مرد، زن حق درخواست طلاق دارد.

نفقه

قانون مدنی مقرر داشته است که در عقد دائم نفقه زن بر عهده شوهر است و بعد از ازدواج تکلیف تامین معاش زن بر گردن مرد قرار می گیرد. نفقه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض می شود. قانونگذار با توجه به اهمیت تامین مخارج متعارف زندگی زوجه کوشیده است تا با پیش بینی ضمانت اجراهای مدنی و کیفری این حق را برای زوجه تضمین کند زن می تواند در صورت خودداری شوهر از پرداخت نفقه به دادگاه رجوع کرده و نفقه خود را مطالبه کند در این حالت دادگاه بعد از بررسی های لازم، شوهر را به پرداخت نفقه محکوم می کند به علاوه عمل ترک انفاق در قوانین کیفری جرم شناخته شده و قانونگذار، مجازات هایی را برای آن در نظر گرفته است.

ریاست خانواده

از جمله آثار قانونی که در پی انعقاد نکاح و پیدایش نهاد خانواده به منصه ظهور می رسد، استقرار ریاست شوهر بر خانواده است. در حقوق بسیاری از کشورها از جمله ایران ریاست خانواده بر عهده مرد است قانون مدنی ایران بر مبنای آنچه که در سوره نساء و احکام اسلامی مطرح شده است چنین مقرر می دارد که در رابطه زوجین، ریاست خانواده از خصایص شوهر است در ابتدای امر چنین به نظر می رسد که شاید وجود پدیده ریاست در محیط مبتنی بر عاطفه و مهر خانواده امری نامطلوب و مباین با هدف و کارکردهای خانواده باشد اما فقدان رئیس در خانواده منجر به رجوع پی در پی به مراجع قضایی می شود که منجر به سرد شدن کانون خانواده و سست شدن بنیان آن می شود. با این اوصاف نفس وجود رئیس خانواده را می توان منطبق با مصالح خانواده قلمداد کرد.

مهریه

مهر یا صداق، مالی است که زن بر اثر ازدواج مالک آن می شود و مرد پس از وقوع عقد ملزم به دادن آن است. مهریه می تواند در صورت وقوع طلاق پشتوانه ای برای زندگی زن باشد تا او بتواند با تمتع از آن زندگی خود را از آسیب مصون نگه دارد.

پرداخت مهر به زن از جانب مرد تا حدی کمبود سهم الارث زن را جبران می کند به علاوه مهر در عرف نمادی از احترام مرد برای زن و تعهد وی برای تامین زندگی زن بشمار می رود.

علی رغم اینکه مرد مکلف است مهریه زن را هر زمان که وی مطالبه کرد، پرداخت کند اما عموما مهریه در هنگام انحلال نکاح مطالبه و پرداخت می شود بنابراین در بسیاری موارد می تواند از جدایی های شتابزده جلوگیری کند و با داشتن زوجین به صبر و تامل، به عنوان ضامنی برای تداوم خانواده عمل کند.

نتیجه

قانونگذار به عنوان متولی اصلی انتظام نهادهای اجتماعی قدم در عرصه ساماندهی حقوقی نکاح در پیامدهای آن گذاشته است. اما نکته ای که نباید از نظر دور داشت این است که قانون با تمام کارکردهای ارزشمندی که در عرصه روابط اجتماعی دارد نمی تواند ضامن مطمئنی برای سعادت خانواده باشد بی شک آنچه می تواند خوشبختی خانواده را منجر شود اخلاق، حسن رفتار، وفاداری و گذشت است. قانونگذار با ترسیم چارچوب های کلی حقوق و تکلیف زوجین کوشیده است حدود هر یک از زوجین را به گونه ای مشخص کند تا هر یک با درک درست از حقوق و تکالیف خود، در راه بنای خانواده ای مستحکم و سعادتمند مساعی خویش را به کار برند. در ادامه به برخی از این حقوق و تکالیف اشاره می شود. تمکین، نفقه، حسن معاشرت زوجین، مهریه و ریاست مرد بر خانواده برخی از نتایجی هستند که قانون بر ازدواج بار می کند باید تاکید کرد که هر یک از این نتایج به حکم قانون و به صورت امری به وجود می آید و طرفین نمی توانند برخلاف آن توافق کنند.

هانیه اخباریه

بخش حقوق تبیان