غیرت خشونت نیست مدیریت است

یکی از صفات نفسانی كه در روایات اسلامى به عنوان یك فضیلت مهم اخلاقى از آن یاد شده، «غیرت» است.

تعریف غیرت

«غیرت» در اصل به معنى دفاع از عرض و ناموس یا مال و مملكت و دین و آیین است، این واژه مخصوصاً در مواردى به كار مى رود كه چیزى حق اختصاصى شخص یا گروهى باشد و دیگران بخواهند در حریم او وارد شوند که صاحب آن برای دفاع از حریم خود عکس العمل باز دارنده نشان می دهد. (ر.ک: معراج السعاده/221)

متأسفانه در دنیاى امروز كه ارزش هاى اخلاقى كمرنگ شده و انحراف های اخلاقى پنجه در کیان خانواده ها انداخته و یا آنها را تهدید می کند کار به جایی رسیده که در بین برخی جوامع و یا خانواده ها، ارتباط خارج از ضوابط شرعی بین زنان و مردان، عیب شمرده نمى شود. پیامد این انحراف اخلاقی، فراموشی تدریجی چیزی به نام «غیرت» است. این عده، کم کم، «غیرت» را ضد ارزش لقب داده و آن را ناشى از تعصبی كور قلمداد مى کنند.

تعادل در غیرت ورزی

این وصف نفسانی به مانند سایر فضایل اخلاقی دیگر دارای یک حد تعادل است. جای تأسف دارد که هر گاه سخن از رعایت اعتدال به میان می آید عده ای گمان می کنند که منظور نویسنده یا گوینده تضعیف آن ارزش است در حالی که رعایت اعتدال از نظر اخلاق اسلامی یعنی مدیریت عاقلانه قوای نفسانی؛ مثلا خشم که یکی از این نیروهای درونیست اعتدالش به این است که تحت مدیریت عقل (1) اعمال شود و الا یا افراط است و تهور یا تفریط است و بزدلی.

غیرت هم از این قاعده مستثنی نیست و اگر به دور از افراط و تفریط در انسان وجود داشته باشد، فضیلتى بزرگ محسوب خواهد شد.

افراط در غیرت

امیرالمؤمنین علیه السلام در نامه 31 نهج البلاغه به فرزند گرامیشان امام مجتبى علیه السلام می فرمایند: « اِیّاكَ وَ التَّغایُرَ فِى غَیْرَ مَوْضِعِ غَیْرَةٍ» مبادا در جایی که جای غیرت ورزی نیست؛ غیرت خود را اعمال کنی «فَاِنَّ ذلكَ یَدْعُوا الصَّحِیحَةَ إِلَى السَّقَمِ وَ الْبَرِیَّةَ اِلَى الرَّیْبِ» زیرا این غیرت ورزی بیجا انسان پاک و سالم را به ناپاکی می کشاند و او را به شک و دودلی می اندازد.

تفریط در غیرت

اگر کسی در جایی که عقل و نقل حکم به غیرت ورزی می کنند، بی تفاوت باشد و غیرتش را اعمال نکند، دچار تفریط در غیرت و یا بی غیرتی شده است که مرحوم نراقی در توضیح آن می نویسد: « و آن، كوتاهى و اهمال كردن است در محافظت آنچه نگاهبانى آن لازم است از دین و عرض و اولاد و اموال. و این مرض، از مهلكات عظیمه، و صفات خبیثه است.»(معراج السعاده/220)

اعتدال در غیرت

مصداق اعمال عادلانه یک صفت نفسانی را عقل و نقل معتبر مشخص می کنند. مصداق یابی برای اعمال غیرتی عادلانه کار چندان سختی نیست. ما باید بدانیم که غیرت یعنی غیر زدایی از حریم خود و دیگری؛ نه اجازه دهیم دیگری به حریم ما وارد شود و نه به خود این اجازه را بدهیم که حریم خصوصی دیگری را شکسته و به آن وارد شویم.

بنابراین در فرهنگ دینی به کسی که نسبت به خانواده خود یقه چاک می کند اما به راحتی به حریم خانوادگی دیگران تعرض می کند غیور گفته نمی شود؛ غیور کسی است که حریم دیگران را هم به مانند حریم خانواده خود محترم بشمارد. امیرالمؤمنین علیه السلام در این باره می فرماید: « مَا زَنَى غَیُورٌ قَطُّ » محال است که انسان غیوری خود را به بی عفتی آلوده کند. (نهج البلاغه/ق305)

یک نکته مهم

غیرت ورزی بجا در خانواده نیازمند یک مدیریت صحیح اسلامی در این زمینه است. پدر یا سرپرست خانواده باید نسبت به رفت و آمدها، ساعات حضور افراد خانواده در بیرون از منزل و نیز افراد و مکانهایی که اعضاء خانواده با آن در ارتباطند حساسیت داشته باشد؛ بی تفاوتی در این امور بی شک نمونه ای از تفریط در غیرت است.

و این حساسیت باید به شکل یک مدیریت صحیح رفتاری اعمال، شود؛ یعنی هر کجا که احساس خطر شد با برخوردی دوستانه و درعین حال مقتدارانه، منتهی به دور از خشونت، باید غیرت را اعمال کرد و زمینه تجاوزِ غیر را از بین برد.

و چه فضیلتى بالاتر از این كه انسان اجازه ندهد بیگانه اى به حریم ناموس او خانواده، سرزمین، دین و آیین او دستبرد بزند؛ در مقابل او بایستد، و تا سر حد جان دفاع كند.

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: «اِنَّ اللّهَ غَیُورٌ یُحِبُّ كُلَ غَیُور وَلِغیرَتِهِ حَرَّمَ الْفَواحِشَ ظاهِرَها وَ باطِنَها» خدا غیور است و هر غیرتمندى را دوست دارد، و چون غیرت دارد كارهاى زشت آشكار و پنهان را حرام كرده است (وسائل الشیعه20/153)

در زندگی اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام که مظهر کاملی از غیرت الهی اند موارد متعدد و شگفت انگیزی از این غیرت ورزی به چشم می خورد:

علت جنگ قینقاع که بعد از جنگ بدر به وقوع پیوست، غیرت اسلامی مسلمانان و در رأس آنها رسول خدا صلی الله علیه و آله بود. زرگری یهودى در بازار، لباس زن مسلمانى را كنار زد. یهودیان به آن زن پاكدامن خندیدند. زن شرمنده شد. مسلمانى به غیرت آمده به یهودى حمله ور شده و او را كشت. یهودیان به آن مسلمان حمله کرده و او را شهید كردند. بستگان مرد مسلمان كه شهید شده بود مسئله را مطرح ورسول اكرم در روز شنبه لشكرى براى محاصره یهودیان تشكیل داد.(مغازى1/177)

پی نوشت:

(1)    با توجه به دو روایت « كَمْ مِنْ عَقْلٍ أَسِیرٍ تَحْتَ هَوَىً أَمِیرٍ » (نهج البلاغه/ق211)و « الْعَقْلُ ... مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اكْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ » (کافی1/11) مراد عقلی است که خود، بنده هوا و هوس نبوده و قوای درون را در جهت بندگی خدا مدیریت می کند.