باور غلط :

شمال و جنوب مغناطیسی کره زمین، درست در شمال و جنوب جغرافیایی کره زمین قرار دارند.

می دانیم که زمین یک میدان مغناطیسی دارد. زیرا عقربه قطب نما، هرگاه مانعی برای چرخش نداشته باشد، در هر موقعیتی در جهت خاصی قرار می گیرد. اگر در جهت شمالی که عقربه قطب نما نشان می دهد سفر کنیم،

سرانجام به جایی می رسیم که قطب شمال مغناطیسی زمین نامیده می شود.

با این حال تقریباً 1600 کیلومتر با قطب شمال جغرافیایی زمین که بر محور چرخش زمین واقع است، فاصله خواهیم داشت. قطب شمال جغرافیایی نقطه ای بر سطح زمین است که با وجود چرخش زمین، ساکن است. همه این مطالب در خصوص ناحیه قطب جنوب نیز صادق است.

پیش از توضیح علت وجود میدان مغناطیسی در زمین، ملاحظات زیر را باید در نظر داشته باشیم:

1. در حال حاضر، قطب شمال مغناطیسی در شمال شرقی کانادا واقع است. اما همیشه در آنجا نبوده است، بلکه به نحوی تقریباً نامنظم در اطراف قطب شمال جغرافیایی در گردش بوده است.
2. علاوه بر این، زمین شناسان با کاوش در صخره های زیرزمینی که شامل کانی های مغناطیسی است، به شواهدی دست یافته اند مبنی بر اینکه:
3. قطبیت میدان مغناطیسی زمین، بارها در هر یک از 9 دوران 6/3 میلیون سال گذشته، معکوس شده است.
   وقتی کانی های مغناطیسی در صخره ها از حالت مایع متبلور می شوند، اجزای مغناطیسی آن ها، در حین تبلور، با میدان مغناطیسی زمین در یک ردیف قرار می گیرند. وقتی چنین صخره هایی در زیر زمین یافت می شوند، خاصیت مغناطیسی شان جهت میدان مغناطیسی زمین را هنگام تشکیل این صخره ها نشان می دهد.
5. برای میدان مغناطیسی پایدار زمین هیچ گونه توضیح کاملی ارائه نشده است، اما دست کم می توانیم این احتمال را رد کنیم که منبعی از «آهن ربای طبیعی» در شمال شرقی کانادا مدفون است.
6. اگر چنین چیزی حقیقت داشت، توضیح تغییرات مشاهده شده در موضع قطب های مغناطیسی زمین، تغییراتی که فقط در یک دوره چند صد ساله در صدها کیلومتر اندازه گیری شده است، ناممکن بود.

تصوری کلی در این باره وجود دارد که دست کم توضیح مختصری از میدان مغناطیسی زمین به دست می دهد.

هر جا که ذرات باردار در یک حرکت دورانی جریان پیدا می کنند، میدان مغناطیسی ایجاد می شود. اگر ذرات بارداری درون زمین وجود داشته باشد، با چرخش زمین طبیعتاً در یک حرکت دورانی قرار می گیرند. شاید، درون هسته خارجی مایع زمین، جریان های گردانی برقرار است که میدان های مغناطیسی منفردی تولید می کنند و میدان کلی، جمع جبری این میدان های منفرد است.

شق دیگر این است:

که لایه های متفاوت زمین و یا عرض های جغرافیایی متفاوت، با سرعت های اندک متفاوتی می چرخند و حرکتی نسبی میان ذرات باردار زمین به وجود می آورند. این فرایند نیز می توانید یک میدان مغناطیسی ایجاد کند.

میدان مغناطیسی زمین را می توان با خطوطی تجسم کرد که ظاهراً از قطب شمال مغناطیسی بیرون می آیند و به قطب جنوب مغناطیسی بر می گردند. این خطوط فرضی اند، اما دلالت بر جهتی دارند که اگر قطب نما در مکان معینی بر چنین خطی قرار گیرد، آن جهت را نشان می دهد. بر ذره بارداری که در این میدان مغناطیسی حرکت کند نیرویی وارد می آید که بر این خطوط مغناطیسی عمود است و ذره باردار را در مسیری دایره ای بر گرد زمین به حرکت در می آورد. به این ترتیب به نظر می رسد که زمین بعضی از ذرات باردار سریع گسیل یافته از خورشید را در دام می اندازد.

دو ناحیه چنبره ای شکل از ذرات پر انرژی، به نام کمربند های وان آلن ، در ارتفاع های 3200 کیلومتری و 16000 کیلومتری استوا قرار دارند.

نواحی بالای قطب ها نسبتاً خالی از این ذرات به دام افتاده اند.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: علیرضا سرمدی

تنظیم: یگانه داودی