گزارش نقد «دیوان غربی شرقی»

باید اختلافات خود را به فال نیک بگیریم؛ چرا که با متفاوت بودن می‌توان یکدیگر را کامل کرد و به قول حافظ «درخت دوستی بنشان که کام دل به بار آرد / نهال دشمنی برکن که رنج بی‌شمار آرد».

یوهان ولفگانگ فون گوته، شاعر آلمانی، با ترجمه‌ی هامر پورگشتال با شعر حافظ آشنا شد و با الهام از این ترجمه، دیوان غربی را سرود و چراغ شعر فارسی را در اروپا نیز روشن کرد. به تازگی ترجمه‌ی متن کامل دیوان غربی شرقی گوته به قلم محمود حدادی و به همت نشر کتاب پارسه منتشر شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

نشست نقد و بررسی کتاب «دیوان غربی شرقی» اثر «یوهان ولفگانگ گوته» با حضور «برند اربل» سفیر آلمان در ایران، «میرجلال‌الدین کزازی» استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی و «سیدمحمود حدادی» مترجم این اثر در موسسه فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

در ابتدای این جلسه برند اربل سفیر آلمان در ایران در سخنانی با ابراز مسرت از ترجمه و انتشار «دیوان غربی شرقی» به فارسی در ایران به جایگاه گوته و حافظ در نزدیکی فرهنگی دو ملت ایران و آلمان اشاره کرد و گفت: فیلسوفان، شاعران و نویسندگان، روح فرهنگ ایرانی و آلمانی را شکل داده‌اند و به این ترتیب تفاهمی دوجانبه بین مردم و جامعه برقرار کرده‌اند.

وی افزود: گوته از کشف چیزهای جدید و ناشناخته نمی‌هراسید و مشتاق شناخت دیگر فرهنگ‌ها بود و از طریق آشنایی با شعر ایران و شاعر برجسته آن حافظ شیرازی، اشعاری بی‌همتا خلق کرد.

اربل گفت: گوته با جنبش «طوفان و خروش» کار ادبی خود را آغاز کرد و در این دوره ابعاد عاطفی و طغیان او علیه هنجارهای اجتماعی مشهود است.

وی با اشاره به تحول روحی گوته در اواخر عمر تاکید کرد: او زمانی که 65 سال داشت با فرهنگ اسلامی، قرآن و دیوان حافظ برخورد کرد؛ او با ترجمه دیوان حافظ در سال 1884 آشنا شد و پس از آن، در حافظ آئینه‌ای از خود را می‌دید.

وی ظرفیت ارتباطات فرهنگی، ادبی و اجتماعی بین ایران و آلمان را «بسیار قوی» ارزیابی کرد و در پایان گفت: باید اختلافات خود را به فال نیک بگیریم؛ چرا که با متفاوت بودن می‌توان یکدیگر را کامل کرد و به قول حافظ «درخت دوستی بنشان که کام دل به بار آرد / نهال دشمنی برکن که رنج بی‌شمار آرد».

در این جلسه میرجلال‌الدین کزازی استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی  با اشاره به منشا مشترک شعرهای گوته و حافظ، گفت: این دو فرزانه و روشن‌رای و هنرمند در میانه آتش و خون و مرگ و نبرد، کوشیده‌اند آهنگ و اندیشه یگانه مینوی و ایزدی را در جهان بگسترند.

وی افزود: ما نیز از رهگذر پیوند گوته با حافظ می‌توانیم بکوشیم که جهان را اندکی از دشمن‌کامی‌ها و پلیدی‌ها بپیرائیم و بیشتر به مهر و دوستی در میان مردمان بیندیشیم.

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی تاکید کرد: این هر دو بزرگمرد ادب (گوته و حافظ) در روزگارانی پرآشوب در تاریخ کشور خود می‌زیسته‌اند؛ با همه نابسامانی‌ها و تنگناهایی که در پی می‌آمده است،

شاید آن روزگار این نیکویی را داشته که در شکوفانیدن مایه ادبی این دوسخنور کارساز بیفتد.

کزازی سپس با تقسیم‌بندی آثار گوته بر اساس دوره‌های تاریخی گفت: سروده‌ها و نوشته‌های گوته در سال‌های آغازین از شکوفایی ادبی او، نشان از روزگار طوفانی و پرتپشی بود که سپری کرد و «غمنامه اگمونت» که گوته درباره سالار هلندی سرود، حاصل این دوره است.

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: روزگار دوم از زندگی ادبی گوته، روزگار از تب و تاب افتادن است که «رنج‌های ورتر جوان» حاصل این دوره است و روزگار سوم هم، دوره‌ای است که او آرمان‌های تنگ مرزمند را فرومی‌گذارد و جهانی می‌اندیشد و در این دوره است که «دیوان غربی شرقی» را پدید می‌آورد.

وی افزود: بر پایه بازتاب‌هایی که از سروده‌های حافظ در سخنان گوته می‌توانیم یافت، به این نتیجه می‌رسیم که او (گوته) از حافظ بسیار بهره برده است. البته این مایه شگفتی نیست چرا که دیگر بزرگان دیگر فرهنگ غربی هم از بزرگان ایرانی مانند مولوی، خیام و سعدی حتی پیش از حافظ بهره برده‌اند.

سیدمحمود حدادی استاد رشته زبان و ادبیات آلمانی دانشگاه شهید بهشتی  با اشاره به آغاز آشنایی گوته با حافظ گفت: گوته در دهه آخر عمرش که مقارن با آغاز قرن نوزدهم است، در چند جمله بسیار کوتاه یادآور می‌شود که دیگر دوره ادبیات ملی گذشته است و باید به سمت ادبیات جهانی حرکت کرد و بعد از آن بود که از طریق ترجمه «هامر پورگشتال» از دیوان حافظ، با این شاعر برجسته ایرانی آشنا شد.

وی در ادامه با اشاره به نحوه ترجمه «دیوان غربی شرقی» افزود: من 10 سال پیش به مناسبت دویست و پنجاهمین سال تولد گوته طی یک بورسیه سه ماهه که در کتابخانه شخص گوته در شهر وایمار گذراندم، ترجمه این کتاب را مبتنی بر مطالعه مراجع متعدد انجام دادم. این مجموعه 400 صفحه‌ای شامل حدود 16 مقاله و 260 شعر که آنها را به نثر ترجمه کرده‌ام.

حدادی در ادامه با برشمردن برخی ضعف‌ها در ترجمه فارسی اشعار گوته گفت: دیوان گوته در دو دهه اخیر در ایران دو سرنوشت داشته است؛ یا اینکه مترجمان در درک متن اساساً دچار مشکل بوده‌اند و معنای واژگان را درنیافته‌اند یا اینکه با نوعی حس میهن‌‌دوستی اشعار گوته را درباره حافظ ترجمه‌ کرده‌اند که این مورد باعث شده آنها گل‌های زیادی به سود حافظ وارد دروازه گوته کرده‌اند!

نتیجه این شده بود که ترجمه قبلی از دیوان گوته 80 سال در کتابفروشی‌ها باد کرده بود.

وی در پایان سخنانش به سطح بالای آشنایی گوته با فرهنگ شرقی و نیز حوزه تمدنی ایران و اسلام اشاره کرد و گفت: گوته در 65 سالگی با حافظ آشنا شد و «دیوان غربی شرقی» هم مفصل‌ترین کتاب اوست و برایش بسیار وقت گذاشت؛ او از کودکی با تورات - که یک کتاب شرقی و مربوط به حوزه تمدنی کنعانی است - آشنا بود، در یک دوره دیگر از عمرش می‌خواست یک نمایشنامه درباره حضرت محمد (ص) بنویسد. همه اینها ثابت می‌کند که «دیوان غربی شرقی» نمی‌توانسته زاده یک لحظه از زندگی گوته بوده باشد.

در نشست نقد و بررسی کتاب «دیوان غربی شرقی» اثر «یوهان ولفگانگ گوته» که در موسسه فرهنگی شهر کتاب برگزار شد، تعدادی از چهره‌های ادبی مانند محمود حسینی‌زاد و پیروز سیار هم حضور داشتند.

فرآوری: مهسا رضایی

بخش ادبیات تبیان

منابع: خبرگزاری مهر، شهر کتاب