به رسم برادران قاسم خانی

درباره مجموعه تلویزیونی «ساختمان پزشکان» که این روزها جایگاه قابل قبولی در میان مخاطبان سیما یافته است نمی توان نقش برادران قاسم خانی را در مقام نویسندگان اصلی مجموعه نادیده گرفت.

سالیانی است که در فرهنگ ما ترانه‌سرا را کمتر عامه مردم می‌شناسند و صدالبته نقش خواننده در فرهنگ عامه پررنگ‌تر است. به همین صورت نقش مولف هر اثر هنری تقریبا نادیده گرفته می‌شود. وقتی با برخی دوستان که در حوزه سینما قلمفرسایی می‌کنند به دیدن فیلم «سن‌پطرزبورگ» رفته بودیم، یکی از دوستان با جمله «این آقا کیه (منظورش پیمان قاسمخانی بود) و چه قد خوب بازی می‌کنه!» سبب شد بیشتر اندیشه کنم «نشناختن مولف» فقط شامل فرهنگ عامه نمی‌شود.

باری سال‌هاست با سیاق مختلف برادران قاسمخانی در حیطه کمدی اندیشه‌گرا برای خود رسمی بر هم زده‌اند و اندیشمندانه خنیاگری می‌کنند، هر چند در فرهنگ سینما و سیما کمدی رفته‌رفته شناسه‌های واقعی‌اش را دیگر نمی‌شناسد. به فیلم‌های در حال اکران اگر دقت کنیم متوجه خواهیم شد جریان کمدی هزل جریان غالب سینماست و این اتفاق نیز در مدیوم سیما در حال اتفاق است، مجموعه کمدی‌های سینما و سیما این روزها به هر قیمتی فالش می‌زنند اما از بساط برادران قاسمخانی هیچگاه کمتر صدای فالشی شنیده می‌شود. با این حال دلیل نمی‌شود نقد جدی در دستور کار نباشد یا شاید همین نیم‌مقدمه زهر تیر در کمان را بستاند. «ساختمان پزشکان» به این دلیل کمدی جذاب‌تری شده و نسبت به دیگر آثار تلویزیونی سر و شکل بهتری دارد که از فن کمدی ابزاری برای نقد جامعه و زدودن فرهنگ سطحی‌نگری از جامعه بهره‌برداری کرده است، ضمن اینکه ساختمان پزشکان در قیاس با دیگر برنامه‌های صدا و سیما (که این روزها دوران نقاهت را می‌گذارند) سبب تغییر ذائقه مخاطب می‌شود.

ساختمان پزشکان سنت‌های مولف روایی مجموعه آثار دیروز برادران قاسمخانی که تاسی گرفته از همکاری با مهران مدیری است را در خود دارد و از همین الگوها در همه آثارشان استفاده می‌کنند که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

1- اختلال شخصیتی مجموعه افرادی که در محوریت قرار دارند و در مجموعه‌های متنوع و حتی فیلم‌های سینمایی که حاصل کار گروه قاسمخانی است بیشتر به چشم می‌آید؛ افرادی که به نوعی اختلال شخصیتی دچار هستند و در عموم کارهای قاسمخانی‌ها وجود دارند، نمونه متاخر آن «ورود آقایان ممنوع» است که شخصیت محوری آن با بازی رضا عطاران به این گرفتاری دچار است. در ساختمان پزشکان این اختلال شخصیتی به صورت یک رفتار مشخص یا کنش‌های کلامی به صورت گسترده‌ای وجود دارد و به عنوان یک مولفه روایی استفاده می‌شود.

2- فراهم‌آوری زمینه برای رقابت‌های زنانه که از مجموعه‌های مشترک قاسمخانی و مدیری آغاز شد در ساختمان پزشکان به صورتی دیگر و معقول‌تر در فیلمنامه این اثر گنجانده شده است.

3- خلق جهان مجازی، نزدیک و معمولا در مداری کاملا بسته که همه کنش‌های و واکنش‌های رفتاری مجموعه داستان را بتوان از اصل جامعه جدا کرد تا میزان این باورپذیری افزایش یابد.

4- چنگ انداختن به موقعیت‌های چالش‌برانگیز زن و شوهری و هجو رفتارشناسی زناشویی در بدنه داستان برای پیشبرد درام برای یکپارچه کردن اصل روایت. با این وجود همه قسمت‌های روایت‌های مختلف یکپارچه نیستند. مجموعه سریال‌های کمدی معروف دنیا از قاعده یکپارچگی داستانی بهره می‌برند در صورتی‌که محصول قاسمخانی‌ها بدین شکل نیست و این 2 برادر توانایی نوشتن روایت یکپارچه را به صورت فصلی ندارند و متاسفانه روایت فصلی و یکپارچه با ابتدای و انتهای مشخص اصلا در میان سریال‌های کمدی سیما جایی ندارد.

علیرضا پورصباغ

بخش سینما و تلویزیون تبیان