لیبی و مشکلات پس از قذافی

در حالی که حاکم مستبد لیبی بر ماندن در لیبی به قیمت جان هزاران تن از مردم این کشور اصرار دارد و حملات هوایی ناتو نیز بر علیه مواضع نیروهای وفادار به قذافی تداوم دارد، بحث هایی بر سر حکومت لیبی پس از قذافی مطرح می شود که به نظر می رسد سفرهای مقامات مختلف غربی به شهرهای در تصرف مخالفان قذافی در این راستا باشد.

شركت‌كنندگان در حملات هوایی (ناتو) در لیبی معتقدند كه حاكم مستبد این كشور در هر صورت به زودی بركنار خواهد شد، اما پرسش‌ اصلی این است كه پس از نابودی رژیم قذافی، چه راهكارهایی در لیبی در پیش گرفته می‌شوند؟ کریستین ساینس مانیتور جواب این پرسش را به این شکل می دهد: برنامه ریزی برای لیبی پس از سقوط رژیم قذافی در دست اقدام است اما با رویه‌ای كُند. به گفته‌ی ویلیام هیگ‌، وزیر امور خارجه انگلیس، انقلابیون در قالب شورای ملی انتقالی تنها به ارائه‌ برنامه‌های كلی و اولیه خود در خصوص نحوه متحد كردن كشور پرداخته‌اند. در عین حال ائتلاف كشورهایی كه از عملیات ناتو حمایت می‌كنند طی روزهای گذشته به برگزاری نشست پرداخت. با این حال نتیجه‌ این نشست بیشتر تاكید بر كمك‌های انسان دوستانه و دسترسی نیروهای انقلابی به این كمك‌ها بود و هیچ گونه توافق فراگیری در خصوص اقداماتی كه برای لیبی جدید لازم است به عمل آید و یا قرار گرفتن كمك‌های مالی برای بازسازی این كشور در اختیار مردم به عمل نیامد. آنچه همه به طور مشترك در ذهن دارند،

این است كه برای پدیدار شدن دموكراسی، نیروهای ملی لیبی باید سعی كنند از ایجاد هرگونه هرج و مرج نظیر وقایعی كه پس از فروپاشی رژیم صدام در عراق بوجود آمد، جلوگیری به عمل آید. خوشبختانه لیبی دچار اختلافات قومی كه در عراق وجود داشت، نشده است. ظاهرا كشورهای همسایه لیبی نیز دیدگاه خصمانه‌ای برای اعمال تغییر در این كشور ندارند. مردم لیبی جزو تحصیل كرده‌ترین افراد قاره آفریقا به شمار می‌آیند. لیبی در مقایسه با سایر كشورهای منطقه به دلیل منابع نفتی‌، ثروتمندتر است. باید این نكته را نیز در نظر داشت كه پس از لغو تحریم‌های بین‌المللی كه علیه لیبی اعمال شده، این كشور قادر خواهد بود به منابع خارجی مسدود شده خود به ارزش بیش از 100 میلیارد دلار دسترسی یابد. دسترسی به این منابع و منابع داخلی دیگر بی‌هیچ تردیدی در ساخت آینده این كشور آفریقایی تاثیر به سزایی خواهد داشت. با این همه چالش‌های قابل ملاحظه‌ای پیش روی لیبی است كه از آن جمله می‌توان به قوم‌گرایی‌، حملات شبه نظامی، فقدان تجربه دولت جایگزین و چالش‌های مربوط به تغییر سیستم اقتصادی كشور (كه در حال حاضر مبتنی بر نفت است‌) به یك قالب مدرن اشاره كرد. بسیاری در خصوص خلاء قدرت و تهدیدهای امنیتی پس از پایان رژیم معمر قذافی در آینده‌ای نه چندان دور ابراز نگرانی كرده‌اند.

پرسش دیگر این است كه چه كسی در صورت نیاز به حافظان صلح بین المللی و یا حتی ایجاد كنندگان صلح، وارد عمل خواهد شد؟ قطعنامه سازمان ملل مبنی بر اعمال طرح منطقه پرواز ممنوع به طور مشخص هرگونه مداخله نیروهای نظامی در هر قسمت از لیبی را منع كرده است. حتی در صورتی كه حافظان صلح مورد نیاز باشند،‌ استقرار این نیروها پس از اتخاذ تصمیم مربوطه از سوی شورای امنیت، دست كم سه ماه به طول خواهد انجامید. باید اعزام نیروهای امنیتی خارجی طی دوران دولت موقت در لیبی را در نظر داشت. این در حالی است كه هم‌پیمانان ناتو با توجه به دوره سختی كه در لیبی پشت سر گذاشته‌اند، تمایل به این كار ندارند. نروژ اعلام كرده كه تا اول اوت از عملیات لیبی خارج می‌شود.

رابرت گیتس،‌ وزیر دفاع آمریكا، چندی پیش برخی از اعضای ناتو را به دلیل عدم همكاری لازم در عملیات لیبی به تندی مورد انتقاد قرار داد. ضروری‌ترین نیاز برای لیبی، تشكیل دولت موقت برای بازگردانی خدمات پایه‌ای است. این دولت باید به هدایت لیبی به سمت قانون و آماده كردن راه‌هایی برای برگزاری انتخابات و ایجاد دموكراسی بپردازد. نیروهای انقلابی می‌گویند،‌ علاقه‌ای به انتقام جویی و از بین بردن وفاداران به رژیم قذافی ندارند؛‌ اشتباهی كه در عراق به وقوع پیوست و باعث از میان رفتن بسیاری از نیروهای انسانی پر مهارت شد. آنچه وقوعش در بنغازی محتمل به نظر می‌آید، ایجاد دولت متحد موقت با حمایت عمومی و رفع خلاء امنیتی است. در صورتی كه قذافی زنده بماند، این پرسش همچنان بی‌پاسخ است كه سرنوشت وی به چه ترتیب خواهد بود؟ دادگاه جرایم بین المللی از جرایم رهبر مستبد لیبی در استفاده از تجاوز به صدها زن به عنوان سلاحی برای مبارزه با انقلابیون این كشور خبر داد كه به وضوح یك جرم جنگی به شمار می‌آید. مهمترین پرسش حال حاضر این است كه چه كسی مسئول بازسازی لیبی خواهد بود؟ با توجه به اینكه مردم لیبی خود دست به اقدام انقلابی زده‌اند، آنها باید مسئولیت عمده‌ی بازسازی كشورشان را عهده دار شوند. اما اعضای ناتو نیز بی‌شك در این فرآیند باید به ایفای نقش بپردازند. در حال حاضر لازم است مشخص شود چه كسی باید به چه نوع همكاری بپردازد و پاسخ مساله باید برای مردم لیبی مشخص شود.