سفرهاى صادق آل محمد علیهم السلام

(1)

اهداف سفرها

امام صادق علیه السلام و زیارت عتبات

سفرهاى معصومین علیهم السلام از مهم‏ترین فرازهاى درخشان زندگى و تاریخ اهل‌بیت علیهم السلام است. این سفرها در بردارنده حوادث‏تاریخى و معارف الهى مهمى هستند. هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل‌بیت از مكه به مدینه، حجة الوداع رسول خدا صلی الله علیه و آله، غدیر خم و سفر تاریخى ‏سیدالشهدا به كربلا از سفرهاى پر بار تاریخ اسلام هستند.

اینك به مناسبت میلاد صادق آل محمد صلی الله علیه و آله، به بررسى ‏سفرهاى آن حضرت مى‏پردازیم .

در عصر امویان، سراسر عمر آن حضرت در مدینه سپرى شد. آن حضرت ‏در عهد امامت پدرش همراه وى از طرف هشام بن عبدالملك اموى به ‏شام احضار و از مدینه خارج شد.

سفرهاى امام صادق علیه السلام در دوره عباسیان آغاز مى‏گردد كه بیانگر اوج تحولات سیاسى در این دوره است. (1)

یكى از مهم‏ترین ظلم‏ها و آزارهاى خلفاى عباسى كه نسبت ‏به ائمه ‏علیهم السلام روا داشتند اجبار ائمه علیهم السلام به سفر از مدینه به مراكز حكومت، به منظور اذیت آن‏ها بود.

سفرهاى اجبارى ائمه علیهم السلام از عصر امام صادق علیه السلام شروع شد و تا شهادت امام عسگرى علیه‌السلام تداوم یافت و زمینه ساز غیبت امام ‏زمان علیه السلام گردید.

 اهداف سفرها 

محمد بن عبدالله اسكندرى، از ندیمان خاص منصور دوانیقى مى‏گوید:

روزى از منصور كه غرق غم و تفكر بود، پرسیدم چرا ناراحتى؟ او گفت: از اولاد فاطمه حدود صد نفر و یا بیشتر را كشتم اما هنوز سید و پیشواى آنان، جعفر بن محمد علیه السلام زنده است. گفتم: عبادت ‏جعفر بن محمد او را از توجه به خلافت و ملك باز داشته است.

منصور گفت: اما ملك عقیم است و تا از او خلاص نشوم، احساس راحتى ‏نمى‏كنم.(2) همین احساس خطر از موقعیت دینى، علمى و اجتماعى ‏امام صادق علیه السلام باعث ‏شد كه وى بارها به سفرهاى اجبارى به مراكز حكومتى برود. گرچه تعداد این سفرها و احضارها زیاد بود ولى از جزئیات آن‏ها اطلاعات دقیق در دسترس نیست. به ناچار ضمن دو عنوان ‏كلى، به بررسى این سفرها مى‏پردازیم.

 سفرهاى امام صادق علیه السلام در دوران خلافت ‏سفاح 

سفاح اولین خلیفه عباسى است كه شهر حیره واقع در نزدیكى كوفه ‏را پایتخت قرار داد. او چهار سال بیشتر حكومت نكرد. سفاح‏ بیشتر دوران حكومتش را به پاكسازى مخالفان و جنگ‏هاى پراكنده با امویان پرداخت. او به شدت از امام صادق علیه السلام بیم داشت. لذا در اواخر حكومت‏ خود، آن حضرت را به حیره احضار كرد.

كوفه پایگاه تاریخى تشیع بود. حدود 900 راوى حدیث در مسجد كوفه‏ سرود حدثنى جعفربن محمد(3)رامى‏سرودند. كوفه پایگاه اصحاب خاص‏ امام صادق علیه السلام و پدرش بود، پایگاه زراره، جابر جعفى، محمد بن‏مسلم، ابان بن تغلب و... . امام صادق علیه السلام هنگام ورود به كوفه با استقبال عظیم‏ مردم مواجه شد.(4)

سفر امام صادق علیه السلام به درازا كشید. آن حضرت در آغاز سفر در فضاى ‏آزادترى بودند؛ به گونه‏اى كه ملاقات مسلمانان با آن حضرت اوضاع ‏را كاملا به ضرر حكومت نو پاى عباسیان پایان بخشید. متاسفانه ‏اطلاعاتى از این سفر به دست ما نرسیده است. منصور در مجلس سفاح ‏از امام صادق علیه السلام پرسید:

اى ابو عبدالله، چرا شیعیان به راحتى در بین مردم شناخته ‏مى‏شوند؟ امام فرمود: به خاطر حلاوت و شیرینى ایمانى كه در سینه‏هاى آن‏هاست، آن را آشكار ساخته، زود شناخته مى‏شوند. (5) از ویژگى‏هاى این سفر این است كه: امام صادق علیه السلام در دوره سفاح كه ‏خفقان كم‏تر بود، نیز در تقیه بسیار شدید قرار داشتند. حضرت ‏فرمود: مرا نزد سفاح در حیره بردند او از من پرسید: در باره ‏روزه امروز چه مى‏گویى؟ گفتم: شما پیشواى جامعه هستید، اگر روزه‏ بگیرى ما هم روزه مى‏گیریم و اگر افطار كنى ما هم افطار مى‏كنیم.

پس او افطار كرد و من هم مجبور به افطار شدم، با این كه به خدا قسم! مى‏دانستم آن روز، رمضان بود آن افطار و قضاى آن برایم‏ سهل‏تر بود از این كه گردنم زده شود و خدا عبادت نگردد. (6)

سفاح در اواخر حكومتش امام صادق علیه السلام را تحت نظر شدید قرار داد.

یكى از شیعیان به حیره آمده بود تا پاسخ سوالى شرعى را از آن‏ حضرت بپرسد، اما امام تحت نظر شدید بود و او در مانده بود كه‏ از چه راهى نزد آن حضرت برود. ناگهان چشمش به خیار فروش پشمینه ‏پوش افتاد. با مبلغى قابل توجه همه خیارها را خرید و لباسش را امانت گرفت و بدین ترتیب نزد امام صادق علیه السلام رفت.(7) سرانجام ‏سفاح مجبور شد امام را به مدینه باز گرداند، تا ایشان را از مركز شیعه دور كند.

 امام صادق علیه السلام و زیارت عتبات 

بیشتر زیارت‏هاى ائمه علیهم السلام به ویژه زیارت امیرالمؤمنین و سیدالشهدا علیهماالسلام و روایات بسیار در فضیلت زیارت آن‏ها از امام صادق علیه السلام نقل شده است. امام صادق علیه السلام بارها همراه برخى از اصحاب خاص خود به زیارت مرقد مطهر امیرالمؤمنین مشرف شد.(8) محدث بزرگوار شیخ عباس قمى در مفاتیح الجنان مى‏نویسد: امام ‏صادق علیه السلام فرمود: «چون زیارت كنى جانب نجف را، زیارت كنى عظام‏ آدم و بدن نوح علیهماالسلام و پیكر على بن ابى طالب علیه السلام را. زیرا با این كار زیارت كرده‏اى پدران گذشته و محمد صلی الله علیه و آله خاتم پیغمبران ‏و على علیه السلام و بهترین اوصیا را.» (9)

در مفاتیح الجنان آمده است: سید بن طاووس مى‏گوید: صفوان جمال ‏روایت كرده است! «چون با حضرت صادق علیه السلام وارد كوفه شدیم آنگاه ‏كه آن حضرت نزد منصور دوانیقى مى‏رفتند، فرمود كه اى صفوان شتر را بخوابان كه این نزدیك قبر جدم امیرالمؤمنین علیه السلام است. پس فرود آمدند و غسل كردند و جامه را تغییر دادند و پاها را برهنه ‏كردند و فرمودند: تو نیز چنین كن. پس به جانب نجف روانه شدند و فرمودند كه گام‌ها را كوتاه بردار و سر را به زیر انداز كه حق‏تعالى براى تو به عدد هر گامى كه بر مى‏دارى صد هزار حسنه ‏مى‏نویسد و صد هزار گناه محو مى‏كند و... پس آن حضرت مى‏رفتند و من ‏مى‏رفتم همراه آن حضرت، با آرامش دل و بدن و تسبیح و تنزیه و تهلیل خدا، تا رسیدیم به تل‌ها (تپه‏هاى مورد نظر) پس ایشان به‏ جانب راست و چپ نظر كردند و با چوبى كه در دست داشتند خطى ‏كشیدند. پس فرمودند: جستجو نما. پس طلب كردم اثر قبرى یافتم.

پس آب دیده بر روى مباركش جارى شد و گفت: انا لله و انا الیه ‏راجعون و گفت: السلام علیك ایها الوصى... سپس خود را به قبر چسبانیده و گفتند: بابى انت و امى یا امیرالمؤمنین و... پس‏ برخاست و بالاى سر آن حضرت چند ركعت نماز خواند و فرمود:... .

صفوان مى‏گوید: به آن حضرت گفتم: اجازه مى‏دهید اصحاب خود را خبر دهم از اهل كوفه و نشان دهم به آنها این قبر را. فرمودند: بله‏وچنددرهمى هم دادند كه من قبر را مرمت و اصلاح كردم.

همچنین سیف بن عمیره مى‏گوید: پس از خروج امام صادق علیه السلام از حیره‏ به جانب مدینه، همراه صفوان بن مهران و جمعى دیگر از شیعیان به ‏سوى نجف رفتیم. پس از این كه از زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام فارغ‏ شدیم، صفوان صورت خود را به كربلا برگرداند و گفت: از كنار سر مقدس امیرالمؤمنین زیارت كنید حسین علیه‌السلام را كه اینگونه امام صادق با ایما و اشارهایشان رازیارت كرد. پس صفوان همان زیارت عاشورا را كه علقمه از امام باقرعلیه السلام روایت كرده بود، با نمازش خواند و سپس با امیرالمؤمنین علیه السلام وداع كرد و سپس به جانب قبر حسین علیه السلام اشاره كرد و ایشان را هم وداع كرد به دعا بعد از زیارت‏ عاشورا.

پس از ختم دعا به صفوان گفتیم: اما علقمه دیگر این را روایت ‏نكرده بود. صفوان گفت: هر چه انجام دادم و خواندم چیزى است كه‏ امام صادق علیه السلام انجام داده بود و مرا به آن سفارش كرده بود. (10)

 امام صادق علیه السلام در خلافت منصور 

تعداد ملاقات‏هاى امام صادق علیه السلام با منصور را از هفت تا حدود بیست ‏مرتبه شمرده‏اند. كه برخى از آنها در سفر حج منصور بود. منصور چند بار امام صادق علیه السلام را به كوفه و بغداد احضار كرد. اینك چند مورد از آن‏ها را ذكر مى‏كنیم:

پس از شهادت محمد و ابراهیم، فرزندان عبدالله بن حسن (عبدالله ‏محض) مردى قریشى به بغداد رفت و به منصور گفت: جعفر بن محمد، غلامش «معلى بن خنیس» را براى جمع آورى اموال نزد شیعیانش ‏فرستاده است، تا با آن‏ها به یارى محمد بن عبدالله بشتابد. منصور از شدت غضب، به حاكم مدینه دستور داد كه به سرعت امام را به مركز بفرستد و هیچ ملاحظه مقام یا نسب او را نكند. حاكم‏ مدینه با تهدید، امام را مجبور به سفر كرد. صفوان جمال مى‏گوید: «امام مرا طلبیده، فرمود: وسایل سفر را آماده كن كه فردا عازم‏ مى‏شویم و همان ساعت ‏برخاست در حالى كه همراهش بودم به ‏مسجدالنبى صلی الله علیه و آله رفت، چند ركعت نماز خواند و دست ‏به دعا بلند كرد كه: یا من لیس له ابتداء و انقضاء...، و فردایش عازم عراق شدیم ‏و...» (11)

امام صادق علیه السلام درباره این سفر فرمود: پس از شهادت ابراهیم بن‏عبدالله بن حسن، تمام افراد بالغ از اهل‌بیت را مجبور به سفر به ‏كوفه كردند. آن‏ها را یك ماه آن جا به گونه‏اى نگه داشتند كه هر روز منتظر قتل خود بودند، تا این كه روزى به آنها گفتند: دو نفر از شما به نمایندگى از بقیه به دیدن خلیفه بیاید، پس من(امام صادق –ع-) و حسن بن زید رفتیم و... (12)

پى نوشت‌ها:

2- بحارالانوار، ج‏47، ص 201.

3- رجال نجاشى، ص 28.

4- موسوعة الامام الصادق علیه السلام، قزوینى، ج‏3، ص 231. به نقل از فرحه‏الغرى، ص‏59.

5- بحارالانوار، ج‏47، ص‏166.

6- كافى، ج 4، ص 82، حدیث‏7.

7- بحارالانوار، ج‏47، ص 171.

8- كافى، ج‏6، ص‏347.

9- مفاتیح الجنان، باب زیارات مخصوصه امیرالمؤمنین.

10- همان، زیارت سوم مطلقه امیرالمؤمنین و ذیل زیارت عاشورا.

11- كافى، ج‏6، ص 445.

12- مقاتل الطالبین، ص 232.

لینك مقالات مرتبط:

- جوانان را دریاب، زیرا آنان به نیكى و خیر از دیگران ‏پیشتازترند

- مذهب شیعه چرا مذهب جعفرى نامیده شد؟