پاكستان و آمریكا؛ آینده روابط

روابط آسیب دیده آمریكا و پاكستان پس از كشته شدن بن‌لادن دچار مشكلات و مسایلی شده است و ای در حالی است كه این روابط برای سیاست خارجی واشنگتن از اهمیت بسزایی برخوردار است. این اهمیت نه تنها در حوزه مسائل افغانستان و پاكستان بلكه در سطح وسیع‌تری نیز تاثیرگذار است و به احتمال زیاد آمریكا را در این منطقه با چالش هایی مواجه می كند.

حمله یك تیم كوچك نیروهای ویژه آمریكا در اول و دوم ماه مه سال جاری تنها بخشی از جنگ سایه‌ای را كه آمریكایی‌ها و پاكستانی‌ها در آن درگیر هستند، آشكار ساخت و این در حالی است كه رازهایی از این جنگ همچنان به صورت ناگفته باقی است. هنوز هیچ‌یك از طرفین به طور قطع در مورد جزئیات این حادثه سخن نگفته‌اند و این مساله بر ابهامات افزوده است. در دوره‌ی ریاست جمهوری جورج بورش،‌ رئیس‌جمهور سابق آمریكا، در سال 2004 پاكستان به گروه كشورهای اصلی كه به عضویت ناتو در نیامدند،‌ پیوست. این گروه در آن زمان كمتر از 15 عضو نظیر استرالیا، اسرائیل و ژاپن داشت. در هر حال هم‌اكنون پس از كشته شدن اسامه بن لادن،‌ رهبر القاعده در شهر ابیت آباد در نزدیكی مهمترین مركز آموزش نظامی پاكستان، علامت سوالی در خصوص وضعیت واقعی روابط آمریكا و پاكستان به وجود آمده است.

چندی پیش، ژنرال اشفق پرویز كیانی، رئیس ستاد مشترك ارتش پاكستان در گفت‌وگویی اظهار داشت: آنها كمر تروریست‌ها را شكسته‌اند. پس از كشته شدن بن لادن، لئون پانه‌تا، رئیس سازمان سیا این موضوع را روشن ساخت كه واشنگتن مقام‌های پاكستانی را از پیش در جریان حمله به بن لادن قرار نداده بود، چرا كه "واضح بود هرگونه تلاش برای همكاری با پاكستانی‌ها ممكن بود این عملیات را به مخاطره بیاندازد. این احتمال وجود داشت كه آنها (پاكستانی‌ها) اهداف حمله را آگاه سازند." در نتیجه آمریكا این تصمیم را اتخاذ كرد كه یك عملیات نظامی را در كشوری مستقل و خارجی بدون اجازه‌ی آن كشور انجام دهد. گفت‌وگوها میان دو كشور در ماه‌های اخیر به طور منقطع برگزار می‌شود.

نیروهای نظامی آمریكا نسبت به ناتوانی كه همتایان پاكستانی آنها در مداخله‌ی نظامی در مناطق قبیله‌ای وزیرستان شمالی دارند ابراز نارضایتی نموده‌اند. وزیرستان شمالی منطقه‌ای است كه شبه‌نظامیان شبكه حقانی در آن مستقر شده‌اند و به انجام عملیات‌های نظامی علیه نیروهای ائتلافی ناتو در شرق افغانستان می‌پردازند. بیانیه‌ی رئیس سازمان سیا در رابطه با افزایش روزافزون تنش‌ها میان این سازمان و نیروهای نظامی پاكستان پس از دوم مه با این نظریه منافات دارد كه یك عملیات مشترك وجود داشته و طی این عملیات بن لادن دستگیر شده است. این بیانیه بیشتر مبین این است كه این عملیات در صورتی كه با هماهنگی‌ نیروهای پاكستان انجام می‌شد ممكن بود به كلی ارزش و كارایی خود را از دست دهد. بیانیه‌های رسمی از سوی مقام‌های پاكستان نشان می‌دهد در هر حال حضور ظاهرا طولانی مدت بن لادن در ابیت آباد تنها به سرویس‌ اطلاعاتی پاكستان كه تحت كنترل ارتش این كشور است، مربوط نمی‌شود و به طور قطع ثمره ناكامی سرویس‌های اطلاعاتی تمامی كشورهایی است كه به تعقیب وی می‌پرداختند.

ژنرال احمد شجاع پاشا، رئیس سرویس اطلاعاتی پاكستان، در پارلمان این كشور نسبت به شكست كلی شبكه‌ی امنیتی كشور ابراز ناخرسندی كرد و همچنین پلیس محلی و فرمانداری منطقه را مورد سرزنش قرار داد. باور این موضوع تقریبا دور از ذهن است كه سازمانی با قدرت و نفوذ سرویس اطلاعاتی پاكستان از وجود یك مقر شبه‌نظامیان در یك شهر نظامی اطلاع نداشته باشد. با این حال آصف علی زرداری، رئیس جمهوری پاكستان، در سوم ماه مه به خوانندگان روزنامه‌ی واشنگتن پست یادآوری كرد كه تروریسم در این كشور بیش از ده‌ها هزار قربانی برجای گذاشته است و اظهار داشت: ما در پاكستان نسبت به این موضوع تا حدودی خشنود هستیم كه كمك‌های اولیه ما در شناسایی مقر القاعده نهایتا منجر به وقایع چنین روزی شد. از آن زمان به بعد طرز بیان برخی نسبت به عملكرد نیروهای نظامی تغییر كرده است. برخی روزنامه نگاران جسور به خود این اجازه را دادند كه نظر مقام‌های ارتش را در خصوص این اتفاقات جویا شوند و یا به طور علنی افكار خود را مطرح كنند چنانچه ما از حضور بن لادن خبر نداشتیم، كشور شكست خورده‌ای هستیم و چنانچه ما از این موضوع آگاهی داشتیم، كشوری فرومایه هستیم.

برخی چهره‌های شاخص خواستار بازبینی استراتژی كلی پاكستان شدند اما اكثر مقام‌ها و رهبران سیاسی و نیز رسانه‌ها سریعا پای مساله‌ی استقلال كشور و محكوم كردن مداخله‌ی نظامی آمریكا را به میان آوردند. مساله‌ی ناكارآمدی ارتش و سرویس‌های اطلاعاتی به زودی جای خود را به واكنش‌هایی نسبت به شكست امنیتی داد؛ شكست امنیتی كه به یك تیم كماندوهای آمریكایی اجازه داد بدون داشتن كوچك‌ترین تلفات دست به انجام چنین عملیاتی بزنند و آن را با موفقیت به اتمام برسانند. ارتش پاكستان در یك اقدام غیرعادی تصمیم گرفت در این خصوص توضیحاتی به پارلمان این كشور ارائه دهد. انتقاد تند و صریح برخی از اعضای پارلمان نظیر علی خان، یكی از اعضای شاخه مسلم لیگ نواز پاكستان و رهبر جناح مخالف در مجمع ملی تاثیری در روند صدور قطع نامه‌ی سیزدهم مه نداشت. در این قطعنامه اقدام یك جانبه‌ی آمریكا و حمله‌های موشكی این كشور در مناطق قبیله‌ای محكوم شد. پارلمان پاكستان بار دیگر تاكید كرد به نیروهای دفاعی این كشور اعتماد كامل دارد. در حال حاضر ارتش پاكستان بیشتر بر موضوع محكوم كردن كمپینی كه به انجام حملات در پاكستان می‌پردازد، تاكید دارد و مساله حضور رهبر القاعده در یك شهر نظامی را به حاشیه رانده است. رئیس سرویس اطلاعاتی پاكستان پیشنهاد كناره‌گیری از سمت خود را اعلام كرد اما رئیس جمهوری، نخست وزیر و پارلمان پاكستان به طور متفق‌القول انجام این كار را غیر ضروری دانستند.

پاكستان بر آن است تا وجهه‌ی ملی خود را حفظ كند و این در حالی است كه پرسش‌ها و انتقادات شرم آوری از سوی بسیاری نسبت به اقدام‌های دولت این كشور مطرح است. نواز شریف، رهبر جناح مخالف از شاخه مسلم لیگ نواز كه در حال حاضر به عنوان فرماندار پنجاب مشغول به كار است و حزبش66 كرسی از 256 كرسی را در انتخابات سال 2008 بدست آورد، خواستار بازبینی روابط واشنگتن و اسلام آباد شده است و در عین حال خواسته كه بودجه‌های سرویس اطلاعاتی و نظامی در پارلمان مورد بحث و بررسی قرار گیرد. وی به این موضوع اشاره كرد كه تعیین سیاست خارجی مربوط به دولت است نه سرویس‌های اطلاعاتی. ظاهرا ارتش پاكستان كه موقعیت مطبوعی دارد، در تلاش است تا از احساسات ضد آمریكایی كه در پاكستان و نیز در ارتش وجود دارد برای منافع خود بهره گیرد. رهبران آمریكایی سخنان خود را به دقت می‌سنجند. باراك اوباما تنها از "شبكه‌هایی" سخن گفت كه احتمالا به بن لادن كمك كرده‌اند و از بیان دقیق هرگونه ظن و تردید و یا ورود اتهام خودداری كرد. روابط آسیب دیده آمریكا و پاكستان تاثیر بسزایی در مسایل مختلف داشته است. آمریكا نه می‌تواند روابط خود را با پاكستان قطع كند و نه می‌تواند بر روی این روابط با یقین حساب باز كند.

از زمان كنفرانس لندن در ژانویه سال 2010 ایده‌ی آشتی ملی كه توسط رئیس جمهوری افغانستان مطرح شد، از سوی آمریكا و هم پیمانانش مورد حمایت قرار گرفته است. افزایش حضور نظامی آمریكا كه مورد تائید اوباما قرار گرفت، به منظور افزایش فشارها بر طالبان بوده است. هیلاری كلینتون، وزیر امور خارجه‌ی آمریكا در فوریه سال جاری اعلام كرد: سه مساله‌ی مهم برای مذاكره با شبه نظامیان وجود دارد. این سه مساله كه بیشتر "هدف" هستند تا "پیش‌شرط" عبارتند از (1) آنها باید خشونت را كنار بگذارند (2) هم پیمان بودن خود با القاعده را لغو كنند و (3) از قانون اساسی افغانستان تبعیت كنند. پس از كشته شدن بن لادن وی نكته‌ای كلیدی را بار دیگر مورد تاكید قرار داد و گفت: پیام ما به طالبان همچنان یكی است، اما امروز از تاكید بیشتری برخوردار است. شما نمی‌توانید منتظر بمانید تا ما از افغانستان خارج شویم. شما قادر به شكست دادن ما نیستید اما می‌توانید این انتخاب را داشته باشید كه روابط خود را با القاعده قطع و در یك فرآیند سیاسی صلح آمیز شركت كنید. این موضوع، هسته‌ استراتژی مورد نظر دیوید پترائوس، فرمانده‌ نیروهای ناتو در جنگ عراق و افغانستان و بسیاری از مقام‌های دیگر آمریكا نیز به شمار می‌آید. با این همه با در نظر گرفتن شرایط حاكم، نیروهای سیاسی در پاكستان احتمالا قادر به تغییر پارامترهایی كه توسط رهبران نظامی و ارتش مشخص شده‌اند، نباشند و این امر به شكست‌های دیگری در دولت این كشور منجر خواهد شد.

وضعیت امروز پاكستان نیز به نحو نامطلوبی است و عملا دولت این كشور در اداره آن با چالش‌هایی مواجه است. از سوی دیگر تمام این مسایل بر روابط دو كشور نیز تاثیر گذار است. آمریكا امروز به عنوان یكی از متحدان اصلی پاكستان به شمار می رود كه حمایت‌های مالی و نظامی از این كشور به عمل می آورد. این مساله سبب شده است كه پاكستان در برابر بحث نقض حاكمیتش دست پایین را بگیرد و به خواسته‌های آمریكا تن در دهد. این مقوله قطعا در روابط این دو كشور به صورت منفی اثر گذار خواهد بود و اتحاد آمركیا و پاكستان را در هاله‌ای از ابهام فرو می برد مگر اینكه پاكستان به گونه‌ای دیگر در این مساله واكنش نشان دهد.

بخش سیاست تبیان