تطهیر روح با پرداخت زکات

زكات به معنی پاكیزه و پاك گردیدن و به معنای طهارت نیز است. در اصطلاح فقه اسلامی زكات به مقدار مالی كه در راه خدا داده می شود اطلاق می گردد تا بقیه مال پاك شود و رشد كند.

جایگاه زکات در قرآن کریم

خداوند متعال در آیات گوناگون قرآن كریم مومنین را ترغیب به پرداخت زكات می فرماید و در آیه 41 سوره حج می فرمایند: " الَّذِینَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ ”.

وقتی مومنین در زمین به قدرت می رسند [كه ما آنها را به قدرت رسانده ایم] نماز به پا می دارند، زكات می پردازند و فریضه امر به معروف و نهی از منكر را احیا می كنند. لذا ما می بینیم چهار حكم الهی نماز، زكات و امر به معروف و نهی از منكر در ردیف هم آمده است و ما باید همت كنیم آن را در جامعه اسلامی مان احیا نماییم.

نماز اساس ارتباط انسان با خداست و زكات رمز پیوند با مردم بویژه محرومین و مشكلات و دردها و رنج های آنها است. این دو در قرآن و روایات و ادعیه همواره در كنار هم آمده است. امام صادق (علیه السلام) زكات را پل اسلام معرفی فرموده است. یعنی هر كس زكات بپردازد از پل صراط به راحتی عبور می كند. اسلام عزیز تلاش در فقرزدایی و تامین اجتماعی را به وسیله حكم ضروری زكات چاره جویی كرده است.

زكات به معنی پاكیزه و پاك گردیدن و به معنای طهارت نیز است. در اصطلاح فقه اسلامی زكات به مقدار مالی كه در راه خدا داده می شود اطلاق می گردد تا بقیه مال پاك شود و رشد كند.

از دیدگاه فقها زكات از واجبات اولیه (فروع دین) و از ضروریات دین مبین اسلام است و منكر زكات در زمره كفار است. زكات مال و جان را پاك می كند و پیوند دوستی بین اغنیاء و فقرا برقرار می نماید و اموال مسلمین را از بلاها و آفت های ناگهانی مثل سیل، زلزله و دیگر بلایای طبیعی محفوظ می كند.

پرداخت صادقانه زكات، تطهیر نفس و روح انسان به وسیله پرداخت زکات

اگر پرداخت زكات صادقانه باشد تطهیر و تزكیه مال، نفس و روح انسان را بدنبال دارد. بر اساس روایات و احادیث پرداخت زكات باید صادقانه باشد و برای شخص زكات‌دهنده دعا كرد كه سبب آرامش او می‌شود. یكی از بذرهای رشد زكات دعا كردن در حق شخص زكات‌دهنده است كه به او آرامش می‌دهد.

انسان‌سازی و تزكیه نباید در زكات به فراموشی سپرده شود

باید توجه كنیم جریان انسان‌سازی و تزكیه در بحث زكات به فراموشی سپرده نشود. بحث زكات دو جنبه دارد ؛

یكی مسائل اقتصادی، فقرزدایی و گسترش عدالت است و جنبه دوم انسان‌سازی، تزكیه و طاهر شدن و ما با این نگاه بحث زكات را دنبال می‌كنیم و معتقدیم زكات نباید در مراتب دیگری غرق شود بلكه بقیه باید از این سكو استفاده كنند.

زکات بر چه چیزهایی تعلّق می گیرد ؟

زکات مانند خمس نیز موارد معینی دارد، یك قسم از آن مالیات بدن و حیات است كه هر سال یك مرتبه در روز عید فطر پرداخت می‌شود و تنها بر كسانی كه قدرت مالی پرداخت آن را دارند .

قسم دیگر، زكات اموال است، ولی چنین نیست كه تمام اموال مردم مشمول این قانون باشد، و تنها نُه چیز است كه زكات دارد و می‌توان آن‌ها را به سه دست تقسیم كرد:

زكات بر نُه چیز تعلق می‌گیرد

1.گندم ، 2. جو ، 3. خرما ، 4. کشمش ، 5. شتر ،6. گاو ،7. گوسفند ،8. طلا،9. نقره

زكات در صورتی واجب می‌شود كه مورد زكات به حدّ نصاب برسد كه نصاب هریك و مقدار زكات آن‌ها مشخص می باشد .

برخی فواید و آثار زکات

1ـ پیشگیری از جلوه های دردناک عذاب اخروی

چنانکه از آیات و احادیث متعددی به دست می آید، یکی از آثار معنوی قابل توجه پرداخت زکات، پیشگیری از عذابهای گوناگون الهی در قیامت است.

«وَلاَ یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ یَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَیْرًا لَّهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ سَیُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَلِلّهِ مِیرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ »(1)

این آیه به بیان سرنوشت انسانهای بخیل در روز رستاخیر پرداخته و می گوید کسانی که همواره از انفاق کردن در راه خدا خودداری کرده و از آنچه خداوند از فضل و کرم خود بدانها عنایت نموده به دیگران کمک نمی کنند تصور نکنند که این کار آنها به نفعشان است، بلکه این را بدانند که به زودی اموالی که آنها بخل ورزیده اند به گردن آنان مانند طوقی آویخته خواهد شد.

هر چند در ظاهرِ این آیه نامی از زکات به میان نیامده است، اما در احادیث اسلامی و کلمات مفسران، آیه فوق به کسانی اختصاص داده شده که از پرداخت زکات اموال خویش خودداری می ورزند.(2)

در تفسیر عیاشی از امام باقر علیه السلام آمده است که آن بزرگوار فرمود:

«شخصی که زکات مال خود را نپردازد خداوند مال او را به طوقهایی از آتش مبدل می سازد و سپس به او خطاب می شود: همان طور که در دنیا حاضر نبودی به هیچ قیمتی آنها را از خود جدا کنی اکنون نیز آنها را به گردن خویش بیاویز!»(3)

همچنین در احادیث مختلف از معصومان علیهم السلام به چنین واقعیتی تصریح شده است. به عنوان نمونه محمد بن مسلم می گوید: از امام باقر علیه السلام سؤال کردم که مراد از «سیطوقون مابخلوا به یوم القیامة» چیست؟ حضرت فرمود:«هر انسانی که از پرداخت زکات خودداری نماید، خداوند در روز جزا برای او یک افعی (اژدها) از جنس آتش قرار می دهد که بر گردن او مانند طوقی آویخته می شود و همواره از گوشت بدن او تغذیه می کند تا آن شخص از حسابرسی آن صحنه فارغ شود.»(4)

2ـ جلب رحمت و عطوفت فراگیر الهی

از برخی آیات قرآن و احادیث استفاده می شود که خدای متعال برخود لازم نموده که بر دهندگان زکات، سایه رحمت خویش را بیفکند و آنها را مورد عنایات خاص خود قرار دهد.(5)

به عکس، در برخی احادیث نیز آمده که خداوند بر خود لازم نموده کسانی که حق او را در اموال خود نپرداخته اند مشمول رحمت بی نهایت خویش قرار ندهد.(6)

3ـ پیش گیری از اظهار ندامت و تقاضای فرصتی مجدد در هنگام حسابرسی

یکی از آیات تکان دهنده قرآن که بنابر تفسیر ائمه معصوم علیهم السلام مربوط به ترک کنندگان زکات است آیه ذیل می باشد:«زمانی که مرگ یکی از آنها فرا می رسد می گوید مرا به دنیا بازگردانید تا کوتاهیهای گذشته خود را جبران کنم، ولی مسلما چنین نخواهد بود و این درخواست آنان، تنها بر زبانشان جاری شده و از دل برنخاسته است.»(7)

امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرماید:

«کسی که زکات اموال خود را نپردازد هنگام مرگ آرزوی بازگشت به دنیا را می کند و این همان معنای کلام الهی است که «اذا جاء أحدهم الموت قال رب ارجعون لعلی اعمل صالحا فیما ترکت ...»

4ـ پیشگیری از بخل

یکی از صفات زشت اخلاقی که همواره انسان را به سوی سقوط می کشاند، صفت بخل به معنای «بسته بودن دست انسان در امور مالی» است. بدین سان که انسان حاضر نباشد از مال خود خرج نموده و به دیگران نفعی برساند.(8)

بنابر تصریح احادیث، یکی از آثار معنوی پرداخت زکات، از بین بردن ریشه های بخل از درون دل و کاشتن نهال زیبا و با برکت سخاوت به جای آن می باشد.(9) در این جا دو نمونه از این احادیث را بیان می کنیم:

الف. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:«بخیل کسی است که از دادن زکات واجب اموال خود خودداری ورزد.»(10)

ب. حضرت امام صادق علیه السلام از پدران بزرگوار خود و آنها از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نقل کرده اند:

«زمانی که خدای متعال برای بنده ای از بندگان خود "خیر" بخواهد دست عنایتش را به واسطه برخی از ملکوتیان بر روی سینه او گذارده و با پرداخت زکات او را مزیّن به صفت سخاوت می گرداند.»(11)

5ـ حسرت اهل محشر به دهنده زکات

حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:«کسی که زکات مال خویش را به مستحقان آن بپردازد و نماز خود را صحیح اقامه کند، و پس از آن با ریاکاری و کارهای منفی و ناشایست، آنها را از بین نبرد، در روز قیامت به گونه ای محشور می گردد که تمام انسانهایی که در محشر هستند بر او حسرت خورده و سپس نسیم و رائحه خاص بهشتی، چنین شخصی را به والاترین قصرهای بهشتی در جوار «محمد و آل محمد» هدایت نموده و در آنجا استقرار خواهد یافت.»(12)

6- اعطاء هدایا و مواهب خاص بهشتی

از دیدگاه رسول اکرم صلی الله علیه و آله یکی دیگر از آثار معنوی زکات، آن است که اگر انسان با هدف جلب رضایت خدای متعال، دست به چنین کاری بزند، در برابر هر ذرّه ای که به عنوان زکات به فقرا پرداخت کرده است، قصری از طلا، نقره، لؤلؤ، زبرجد، زمرد، جواهر و نیز قصری از نور خاص پروردگار هستی به او عنایت می گردد.

در انتهای این حدیث شگفت انگیز آمده است: هنگامی که مسلمانان، این وعده های روحبخش را از پیامبر شنیدند، در پاسخ گفتند: ای رسول خدا! ما این توصیه شما را حتما به گوش جان می خریم و زکات مال خود را همواره پرداخت خواهیم کرد.(13)

پی نوشت ها:

1- سوره آل عمران (3) آیه 180.

2- تفسیر عیاشی، ج 1، ص 207 و 208؛ بحار، ج 93، ص 20، ح 46 ؛ ثواب الاعمال، ص 52 و 53 و ح 2 و 3.

3- تفسیر نمونه، ج 3، ص 190 و 191.

4- ثواب الاعمال، ص 529، ح 1.

5- به عنوان نمونه ر.ک: سوره اعراف (7) آیه 156؛ سوره توبه (9) آیه 71.

6- وسائل الشیعه، ج 6، ص 4 و 5، ح 6.

7- سوره مؤمنون (23) آیه 99 و 100.

8- وسائل الشیعه، ج 6، ص 22، ح 1.

9- وسائل الشیعه، ج 6، ص 20، ح 1 ـ 5 و ص 7، ح 1.

10- بحار، ج 93، ص 16، ح 34.

11- بحار، ج 93، ص 19، ح 43 و ص 25، ح 57.

12- همان، ص 8، ح 4.

13- وسائل الشیعه، ج 6، ص 13، ح 11؛ بحار، ج 93، ص 16، ح 33.

منابع :

خبرگزاری دانشجویان ایران

سایت حوزه ؛ مقاله محمدرضا ایزدپور