تبیان، دستیار زندگی
ای از بر سدره1 شاهراهت وای قبّه ی عرش تكیه گاهت ای طاق نهم رواق بالا بشكسته ز گوشه ی كلاهت هم عقل دویده در ركابت هم شرع خزیده در پناهت ای چرخ كبود ژنده دلقی در گردن پیر خانقاهت2 مه طاسك گردن سمندت3 شب طرّه ی پرچم سیاهت4 جبری...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

از ما گنه و ز تو شفاعت

ای از بر سدره1 شاهراهت

وای قبّه ی عرش تكیه گاهت

ای طاق نهم رواق بالا

بشكسته ز گوشه ی كلاهت

هم عقل دویده در ركابت

هم شرع خزیده در پناهت

ای چرخ كبود ژنده دلقی

در گردن پیر خانقاهت2

مه طاسك گردن سمندت3

شب طرّه ی پرچم سیاهت4

جبریل مقیم آستانت

افلاك حریم بارگاهت

چرخ ار چه رفیع، خاك پایت

عقل ارچه بزرگ، طفل راهت

خورده است خدا ز روی تعظیم

سوگند به روی همچو ماهت5

ایزد كه رقیب جان خرد كرد

نام تو ردیف نام خود كرد6

ای نام تو دستگیر آدم

و ای خلق تو پایمرد عالم

فرّاش درت كلیم عمران

چاووش رهت مسیح مریم7

از نام محمّدیت میمی

حلقه شده این بلند طارم8

تو در عدم و گرفته قدرت

اقطاع وجود9 زیر خاتم

در خدمتت انبیا مشرّف

وز حرمتت آدمی مكرّم

از امر مبارك تو رفته

هم بر سر حرفت خود آدم

تا بود به وقت خلوت تو

نه عرش و نه جبرئیل محرم

نایافته عزّ التفاتی

پیش تو زمین و آسمان هم

كونین نواله ای10 ز جودت

افلاك طفیلی وجودت

ای مسند تو ورای افلاك

صدر تو و خاك توده حاشاك

هرچ آن سمت حدوث دارد11

در دیده ی همّت تو خاشاك

طغرای جلال تو لعمرك12

منشور ولایت تو لولاك13

نُه حقّه و هفت مهره پیشت14

دست تو و دامن تو زان پاك

در راه تو زخم محض مرهم

بر یاد تو زهر عین تریاك

در عهد نبوّت تو آدم

پوشیده هنوز خرقه ی خاك15

تو كرده اشارت از سر انگشت

مَه قرطه ی پرنیان زده چاك16

نقش صفحات رایت تو

لولاك لما خلقت الافلاك17

خواب تو ولا یَنامُ قلبی18

خوان تو اَبیتُ عِندَ رَبّی19

ای آرزوی قـََدَر لقایت

وای قبله ی آسمان سرایت

در عالم نطق، هیچ ناطق

ناگفته سزای تو ثنایت

هر جای كه خواجه ای غلامت

هر جای كه خسروی گدایت

هم تابش اختران ز رویت

هم جنبش آسمان برایت

جانداروی عاشقان حدیثت

قفل دل گمرهان دعایت20

اندوخته ی سپهر و انجم

برنامده ده یك عطایت

بر شهپر جبرئیل نِه زین

تا لاف زند ز كبریایت

بر دیده ی آسمان قدم نِه

تا سرمه كشد ز خاك پایت

ای كرده بزیر پای كونین

بگذشته ز حد قاب قوسین21

ای حجره ی دل به تو منوّر

وای عالم جان ز تو معطر

ای شخص تو عصمت مجسّم

وای ذات تو رحمت مصوّر

بی یاد تو ذكرها مزوَّر

بی نام تو وِردها مبتـَّر22

خاك تو نهال شاخ طوبی

دست تو زهاب آب كوثر23

ای از نفس نسیم خلقت

نُه گوی فلك چو گوی عنبر

از یَعصِمكَ الله اینت جوشن24

وزیغفرك الله آنت مغفر25

تو ایمنی از حدوث گو باش

عالم همه خشك یا همه تر

تو فارغی از وجود، گو شو

بطحا همه سنگ یا همه زر

طاووس ملائكه بَریدت26

سرخیل مقرّبان مُریدت

ای شرع تو چیره چون به شب روز

وای خیل تو بر ستاره پیروز

ای عقلِ گره گشای معنی

در حلقه ی درس تو نوآموز

ای تیغ تو كفر را كفن باف

نعلین تو عرش را كُلـَه دوز

ای مذهب ها ز بعثت تو

چون مكتبها به عید نوروز27

از موی تو رنگ كسوت شب

وز روی تو نور چهره ی روز

حلم تو شگرف دوزخ آشام

خشم تو عظیم آسمان سوز

ماه سر خیمه ی جلالت

در عالم علو مجلس افروز

بنموده نشان روی فردا

آیینه ی معجز تو امروز

ای گفته صحیح و كرده تصریح

در دست تو سنگریزه تسبیح

هر آدمیی كه او ثنا گفت

هرچ آن نه ثنای تو خطا گفت

خود خاطر شاعری چه سنجد؟

نعت تو سزای تو خدا گفت29

گرچه نه سزای حضرت توست

بپذیر هر آنچه این گدا گفت

هر چند فضول گوی مردی است

آخر نه ثنای مصطفی گفت؟

در عمر هر آنچه گفت یا كرد

نادانی كرد و ناسزا گفت

زان گفته و كرده گر بپرسند

كز بهر چه كرد یا چرا گفت؟

این خواهد بود عُدّت30 او

كفاره ی هر چه كرد یا گفت

تو محو كن از جریده ی او

هر هرزه كه از سر هوا گفت

چون نیست بضاعتی ز طاعت

از ما گنه و ز تو شفاعت*

"جمال الدین عبدالرزاق"

پی نوشت‌ها:

1- سِدره (سِدرة المنتهی) درختی است در آسمان هفتم كه در سوره ی (نجم) از آن یاد شده است.

2- شاعر آسمان كبود رنگ را به دلقی كهنه تشبیه كرده است كه در گردن پیر خانقاه این جهان و افلاك فرو افتاده است. این مطلب ناظر است به خلقت افلاك كه به سبب وجود با عظمت پیامبر(ص) خلعت هستی پوشیده‌اند: لولاك لما خلقت الافلاك: «اگر تو نبودی جهان را نمی آفریدم.»

3- سمند: اسبی كه رنگش مایل به زردی است، زرده

4- طُرّه: موی صف كشیده ی جلوی پیشانی – علاقه  رشته ی نابافته – پرچم: منگوله.

5- اشاره است به آیه شریفه 72 سوره حجر: لعمرك اِنّهم لفی سكرتهم یعمهون.

6- ر.ك: بخش «اسدی طوسی» شماره 1.

7- از لحاظ آن كه حضرت مسیح بن مریم به ظهور آن حضرت(ص) بشارت داده است (ر.ك: سوره صف آیه 6).

8- بلند طارم: كنایه از آسمان است.

9- اَقطاع: قسمتها، تكه ها، جمع قِطع و قطیع. یعنی تمام جهان را تحت حكمروائی خود گرفته ای.

10- نواله: لقمه خوراكی بری گذاشتن در دهان.

11- یعنی هر چیزی كه حادث است. كلیه ممكنات – جهان هستی.

12- ر.ك: به شماره 5 همین بخش.

13- ر.ك: شماره 2 همین بخش.

14- اشاره است به : افلاك نهگانه و سیارات هفتگانه.

15- اشاره است به حدیث نبوی(ص) كنتُ نبیاً و آدم بین الماء والطین: «پیامبر بودم و حال آنكه هنوز آدم(ع) بین آب و گل بود.»

16- قُرطه (معرّب كرته) نوعی قبا و پیراهن. (اشاره است به شقّ القمر) معجزه رسول اكرم(ص).

17- ر.ك: به شماره 2 همین بخش.

18- اشاره است به حدیث نبوی(ص): تنام عینی ولا ینام قلبی: «چشمم می خوابد ولی قلبم بیدار است».

19- ابیت عند ربّی و هو یطعمنی و یسقینی: «من در كنار خدای خود بیتوته كردم و او مرا طعام می دهد و سیراب می سازد.»: اشاره است به مراتب تقرب و حضور قلب حضرت محمد(ص) در مقام عبادت و معرفت.

20- كنایه است از این كه: دعا و دعوت پیامبر(ص)  گمراهان تیره دل را به هدایت نمی كشاند.

21- قاب قوسین: فاصله بین قبضه و خانه ی كمان را قاب گویند. قوسین: دو كمان. اشاره است به آیات: و هو بالافق الاعلی ثم دنی فتدلی. فكان قاب قوسین او ادنی (آیه 7 تا 9 سوره مباركه نجم) اشاره به مقام قرب پیامبر(ص) در شب معراج است.

22- مبتّر: ابتر، ناقص.

23- زهاب: چشمه، سرچشمه، جایی كه آب از آنجا بجوشد... (فرهنگ معین)

24- یعصمك الله: اشاره است به بخشی از آیه والله یعصمك من الناس (سوره مائده: آیه 67)

25- یغفرك الله: اشاره به بخشی از آیه ی 2 سوره فتح.

26- طاووس ملائكه: نامی كه بر جبرئیل نهاده اند – بَرید: پیك، نامه رسان – پیام رسان.

27- مكتبها در عید نوروز تعطیل است. مذهبها هم بر اثر بعثت مبارك تو (ای پیامبر خاتم ص) تعطیل و از ار و رونق افتاده است.

28- اشاره است به ذكر گفتن سنگریزه ها و اقرار به نبوت خاتم(ص) در دست پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص).

29- اشاره است به اوصافی كه در قرآن كریم آمده است؛ مانند: انّك لعلی خلقٍ عظیم و...

30- عدّت: لوازم معاش، ساز و برگ، مایحتاج زندگی و عمر.

* دیوان كامل استاد جمال الدین محمد بن عبدالرزّاق اصفهانی با تصحیح و حواشی وحید دستگردی، از انتشارات كتابخانه سنائی، تهران، ص 2.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.