اندام
اندام جانوران اصولاً از یک یا چند نوع بافت پوششی و یک یا چند نوع بافت پیوندی تشکیل می شود.
همچنین بسیاری از اندام ها شامل مقادیر متغیری از بافت های ماهیچه ای، عصبی و یا خونی اند.
- - بافت های پوششی فعالیت های تخصصی شده ی اندام ها را انجام می دهند.
- - بافت های پیوندی استحکام ساختمانی لازم را فراهم می آروند. و در واقع شکل اندام را حفظ می کنند.
- بافت های پیوندی حامل رگ های خونی و سایر مجراهایی هستند که به سمت بافت های پوششی رفته و یا از آنها خارج می شوند.
به عنوان مثال در کبد که یک بافت فشرده است، بافت های پیوندی پوشش خارجی را تشکیل می دهند و همچنین به صورت جدارهای جدا کننده به درون کبد ادامه می یابند.
به عبارت دیگر بافت های پیوندی کبد را به قطعاتی از سلول های پوششی تقسیم می کنند. به این تقسیم کننده ها استروما گفته می شود. ( شکل روبرو)
در اندام های لایه مانندی مثل پوست، معمولاً بافت های پوششی و پیوندی به صورت لایه های کنار هم آرایش می یابند.
مثلاً پوست مهره داران شامل دو لایه ی اصلی است که عبارتند از: بشره خارجی، که از چند لایه بافت پوششی مطبق تشکیل یافته و جلد که در زیر آن قرار گرفته است. (به شکل های زیر دقت کنید.)
جلد از چند لایه بافت پیوندی رشته ای تشیکل شده است. هر کدام از این لایه ها خود منشأ بافت ها و اندام هایی در نقاط مختلف بدن می شوند.
مثلاً بشره با ایجاد حفره هایی داخل جلد یک سری غده را می سازد. مانند غده های مولد عرق و مولد چربی و یا بافت های ضمیمه ای مثل منقار، چنگال، سم، ناخن، پولک، پر و مو را ایجاد می کند.
همان طور که بیان شد جلد، استخوان های غشایی همچون پولک های ماهی دندان ها، تاج و ریش گوشتی پرندگان را می سازد.
در واقع پوست یک اندام ساده نیست و باید آن را مجموعه ای از اندام های مختلف یا یک دستگاه بر شمرد.
در اندام های لوله ای شکلی چون لوله ی گوارش، باز هم بافت های پوششی و پیوندی به صورت لایه های متناوب قرار دارند:
مثلاً دیواره ی روده ی باریک پستانداران از چهار لایه ی اصلی تشکیل شده است، که دست کم شامل شش یا هفت بافت مختلف است. (شکل روبرو)
داخلی ترین لایه را مخاط می نامند، که شامل لایه ای سطحی از جنس بافت پوششی استوانه ای ساده است و زیر آن را لایه ای از بافت های پیوندی تشکیل می دهد.
- وظیفه اصلی این لایه تکمیل گوارش غذا و جذب مواد غذایی گوارش یافته از درون روده است.
بعد از مخاط، لایه ی زیر مخاط قرار دارد که لایه ی پیوندی رشته ای مهمی است و شامل رگ های خونی فراوان، رگ های لنفی و تارهای عصبی است.
- وظیفه لایه ی زیر مخاط انتقال دادن مواد غذایی از مخاط به جریان خون و لنف، برای توزیع در بدن است.
لایه ی سوم دیواره ی روده که لایه ی زیر مخاط را در بر می گیرد، لایه ی ماهیچه ای است، که مهمترین بافت ماهیچه ای دیواره ی لوله ی گوارش نیز هست.
در ساختمان این بافت که شامل ماهیچه های صاف است یک لایه ی حلقوی داخلی و یک لایه ی طولی خارجی وارد می شود. در فاصله ی این دو لایه ی ماهیچه ای نیز بافت عصبی نفوذ کرده است.
لایه ی ماهیچه ای به مجرای گوارش شکل لوله می دهد و یک سلسله حرکات دودی در آن پدید می آورد که انجام آن ها نقش مهمی در عمل گوارش دارد.
البته اندام دیگری نیز در این فعالیت نقش دارند که از جمله می توان به دهان، معده، کبد، لوزالمعده، غده های بزاقی، روده ی بزرگ و اندام های دیگر اشاره کرد. (شکل فوق)
خارجی ترین لایه ی دیواره ی روده، آبشامه است که آن نیز شامل یک لایه ی داخلی پیوندی رشته ای و یک پوشش سنگفرشی در خارج است.
- این اندام ها در مجموع دستگاه گوارش را می سازند.
بیشتر جانوران نسبت به بدن ما ساختار بدنی ساده تری دارند و یک یا چند تا از دستگاه های موجود در بدن ما در آن ها دیده نمی شود. مثلاً کرم ها دستگاه اسکلتی ندارند . بسیاری از جانوران فاقد دستگاه های گوارش، خون، تنفس و دفعند. بسیاری غدد درون ریز ندارند و ...
وظایفی که دستگاه ها در بدن جانوران دیگر انجام می دهند، بر عهده ی سلول ها، بافت ها یا اندام هاست.
باید توجه داشت ما آدمیان به عنوان موجوداتی که ساختمان بدنی پیچیده تری دارند، از لحاظ زیستی، بهتر یا بدتر از ساده ترین موجودات زنده نیستیم. در واقع سادگی یا پیچیدگی زیست شناختی به خودی خود ارزش سازگار کنندگی ندارد.
مرکز یادگیری سایت تبیان
تهیه و تنظیم: یگانه داودی
