آیات وارده در شأن علی علیه السلام در منابع اهل سنت

آیات فراوانى را علماى اهل سنت در شأن امام علی علیه السلام ـ تفسیر كرده اند و در تأیید آن روایاتى را از پیغمبر اكرم صلى الله علیه وآله آورده اند به طورى كه بعضى از علماى اهل تسنن مانند ابن حجر، خطیب بغدادى، سیوطى، گنجى شافعى، ابن عساكر، شیخ سلیمان قندوزى حنفى و... از ابن عباس روایت كرده اند كه گفت: "نَزَلَتْ فِى علی ثَلاثُ مِائَةِ آیة"(1)در شأن علی علیه السلام ـ سیصد آیه نازل شده است.

و گروه دیگرى از علما عامّه از یزید بن رمّان چنین روایت كرده اند:) گفت: «تعداد آیاتى كه در شأن علی علیه السلام ـ نازل شده در مورد هیچ كس نازل نشده است.» (2)

نمونه هایى از آیات وارده در شأن امام علی علیه السلام

1 ) جریان خوابیدن امام علی علیه السلام ـ در بستر پیامبر و نزول آیه در فضیلت امام

قال الله تبارك و تعالى: (وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشرى نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاةِ اللّه)(3)

ابو عباس احمد بن عثمان بن ابى علی مى گوید: هنگامى كه پیامبر صلى الله علیه وآله مى خواستند به (مدینه) هجرت كنند علی علیه السلام را جهت رسیدگى به كارهاى خویش و اداى امانات و پرداخت دیون مأمور نمود و شبى كه مشركین خانه پیامبر ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ را محاصره كرده بودند تا ایشان را به قتل برسانند، پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله (به امر خدا) خانه خویش را به سوى غار ترك كردند و به علی علیه السلام ـ فرمودند: بروید (امشب را) در بستر من بخوابید، پس علی علیه السلام ـ (با جان و دل) قبول كردند و آن شب را در بستر پیامبر خوابیدند و جان خویش را فداى پیامبر نمودند. در این حال خداوند به جبرئیل و میكائیل فرمود: من بین شما پیمان برادرى بستم و عمر یكى از شما را طولانى تر از دیگرى قراردادم، اكنون كدامیك از شما عمر طولانى را انتخاب مى كنید؟ هر دو عمر طولانى را انتخاب كردند و خداوند فرمود: آیا نمى خواهید از علی بن ابیطالب سرمشق بگیرید كه چگونه حیات پیامبر را بر حیات خویش ترجیح داد و در بستر رسول خدا به جاى او خوابید و براى فداكارى و ایثار آماده شد؟ به سوى علی روید و او را مراقبت و محافظت نمایید. آنگاه جبرئیل و میكائیل فرود آمده در حالى كه جبرئیل در نزد سر آن حضرت و میكائیل در نزد پاى ایشان بود، به آن حضرت تبریك گفتند و اظهار داشتند كه: مبارك بادبر تو اى پسر ابوطالب، خداوند به وجود تو در برابر ملائكه مباهات مى كند. سپس این آیه شریفه نازل شد: (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرى نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرَضَاة اللّه). 4)

2) امام علی علیه السلام ـ اسرار قرآن كریم

(قُلْ كَفى بِاللّهِ شَهیداً بَیْنى وَ بَیْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ)(5)

طبق نقل عده اى از علماء اهل سنت، آیه شریفه فوق درباره امام علی علیه السلام ـ نازل شده است.

از عبدالله بن سلام نقل شده كه: از رسول خدا صلى الله علیه وآله درباره آیه شریفه (وَ مَنْ عنده علم الكتاب)

«كسى كه نزد اوست علم و (اسرار) كتاب (قرآن) سؤال شد، حضرت فرمود: این آیه منحصراً درباره حضرت علی بن ابیطالب است.(6)

3)امام علی علیه السلام ـ و انفاق آشكار و پنهان

ابن عباس مى گوید: این كلام خدا «كسانى كه مال خود را در شب و روز، پنهان و آشكارا، انفاق مى كنند مزدشان نزد پروردگارشان است و نه ترسى بر آنهاست و نه غمگین مى شوند»(7) در شأن علی بن ابى طالب علیه السلام ـ نازل شده است كه نزد علی بن ابى طالب علیه السلام ـ چهار درهم بود، آن حضرت یك درهم را شب و درهم دیگر را در پنهانى و یك درهم دیگر را آشكارا انفاق نمود. (8)

و خداوند به جهت اهمیت این عمل، آیه فوق را بر پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله نازل كردند كه از این طریق شخصیت معنوى و برجسته امام علی علیه السلام ـ را به همگان معرفى نماید.

4) امام علی علیه السلام ـ و انفاق انگشتر به سائل در حال ركوع

ضریس از علی علیه السلام ـ نقل مى كند: این آیه (اِنَّما وَلِیُّكُمُ اللّهُ وَ رَسوُلُهُ وَ الَّذِینَ آمَنوُا اَلَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ)(9)بر پیامبر نازل شد، پس از آن در حالى كه مردم مشغول نماز بودند پیامبر وارد مسجد شد و دید یك نفر سائل ایستاده است، حضرت رو به سائل كرد و فرمود: اى سائل آیا كسى چیزى به تو داده است؟ عرض كرد: نه یا رسول اللّه، جز آن ركوع كننده (به علی علیه السلام ـ اشاره كرد) كه انگشتر خود را به من داد، غیر از او كسى چیزى به من نداده است. (10)

5)در روز قیامت خداوند از ولایت علی علیه السلام ـ سؤال خواهد كرد

طبق نقل مفسرین خاصّه و عامّه، آیه شریفه زیر درباره ولایت علی علیه السلام ـ بوده و در روز قیامت از ولایت آن حضرت سؤال خواهد شد:

(وَقِفُوهُمْ اِنَّهُمْ مَسئولُونَ)(11)

«در روز قیامت خداوند به ملائك فرمان مى دهد كه آنها یعنى مردمان كفر پیشه و گمراه را متوقف سازید كه در كارشان سخت مسؤول هستند و باید مورد بازپرسى قرار بگیرند.

و روایات متعددى جهت تأیید این مطلب از طریق عامه نقل شده است كه ذیلا به نمونه هایى از آن اشاره مى شود:

الف) از ابى سعید خدرى روایت شده است كه پیغمبر اكرم صلى الله علیه وآله در تفسیر این آیه شریفه «وقفوهم انهم مسئولون» مى فرمود: از ولایت علی بن ابى طالب، سؤال مى شود.

ب) از ابو اسحاق روایت كرد كه او در مورد تفسیر این آیه شریفه «وقفوهم انهم مسئولون» گفت: یعنى از ولایت علی بن ابى طالب علیه السلام ـ (پرسیده مى شود). به درستى كه كسى حق عبور از صراط را ندارد مگر آن كه در دستش برات ولایت علی بن ابى طالب علیه السلام ـ باشد.

6)در روز قیامت از نعمت ولایت سؤال خواهد شد

از امام جعفر بن محمدـ علیه السلام ـ روایت شده كه در مورد آیه «ثم لتسألن یومئذ عن النعیم»(12) فرمود: مراد از نعمتى كه در قیامت از آن سؤال مى شود، ولایت علی بن أبى طالب علیه السلام ـ است(13).

7) جریان انتصاب امام علی علیه السلام ـ بر ولایت

اى پیامبر، آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است را كاملا (به مردم) ابلاغ كن و اگر چنین نكنى رسالت او را انجام نداده اى، و خداوند تو را از (خطرات) مردم نگاه مى دارد و خداوند جمعیت كافران را هدایت نمى كند. (14)

از ابن عباس در مورد این آیه شریفه «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیك من ربك...» روایت شد كه گفت، در مورد علی علیه السلام ـ نازل شد. (خداوند در این آیه) به پیامبرش فرمان داد كه در مورد علی ـ علیه السلام ـ تبلیغ نماید. (ولایت) علی علیه السلام ـ را ابلاغ كند. پس پیامبر اكرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم دست علی علیه السلام را گرفت و فرمود: هر كس كه من آقا و مولایش هستم، پس علی آقا و مولاى اوست، خداوندا; دوست بدار هر كس او را دوست بدارد و دشمن بدار هر كسى با او دشمنى مى كند. (15)

8) ولایت امام علی علیه السلام ـ كمال دین و اتمام نعمت

امروز دین شما را به حد كمال رسانیدم و بر شما نعمت خود را تكمیل نمودم، و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) براى شما پذیرفتم. (16)

ابو سعید خدرى مى گوید: وقتى این آیه بر پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله نازل شد، حضرت صلى الله علیه وآله فرمودند:

«الله اكبر بر تكمیل شدن دین و اتمام نعمت پروردگار و خشنودى خداوند از رسالت من و ولایت علی بعد از من»

پی نوشت ها:

1خطیب بغدادى در ترجمه اسماعیل بن محمد بن عبدالرحمن در شماره 3275 از تاریخ بغداد، ج 6، ص 221.

ـ شیخ سلیمان قندوزى حنفى، ینابیع الموده، باب 42، ص 148 (...اكثر من ثلاث مائة آیه.

ـ حافظ بن عساكر در حدیث 941 از ترجمه امیرالمؤمنین از تاریخ دمشق، ج 2، ص 431، ط 2.

ـ گنجى شافعى در باب 62 از كتاب كفایة الطالب، ص 231.

ـ سیوطى، تاریخ الخلفاء، ص 172.

ـ ابن حجر صواعق المحرقه، ص 76.

2. ابن عساكر در حدیث 940 از ترجمه امیرالمؤمنین علیه السلام ـ از تاریخ دمشق، ج 2، ص 430، ط 2.

ـ ابن حجر در كتاب صواعق، ص 76.

ـ سیوطى در تاریخ الخلفاء، ص 171 (عن ابن عباس)

ـ حافظ الحسكانى در حدیث 50 در اول فصل 5 از مقدمه كتاب شواهد التنزیل، ج 1، ص 39، ط 1. و در حدیث 55، ص 41 از همین كتاب.

ـ گنجى شافعى، در باب 62 از كفایة الطالب، ص 253.

3. بقره: 207.

4. الف) أسد الغابة فى معرفة الصحابة، لابن الأثیر(بیروت، دار احیاء التراث العربى، باب العین) المجلد الرابع، ص 25.

ب) ترجمة الامام علی بن أبى طالب علیه السلام ـ من تاریخ مدینة دمشق، لابى القاسم علی بن الحسین بن هبة الله الشافعى المعروف بابن عساكر بتحقیق الشیخ محمد باقر المحمودى (بیروت، مؤسسة المحمودى، للطباعة و النشر، الطبعة الثانیة، 1399 هـ 1978) ج 1، ح 187ـ190.

ج) مستدرك علی الصحیحین، ابى عبدالله الحاكم النیابورى. و بذیله حافظ الذهبى، (بیروت، دار المعرفه) ج 3.

د) التفسیر الكبیر، ج 5 ص 204. ج 3، ص 132.

5. رعد 43.

6. تفسیر ثعلبى. ـ شیخ سلیمان قندوزى حنفى، ینابیع المودة، باب مناقب السبعون، ص 284، حدیث 60. ـ سیوطى الاتقان، ج 1، ص 13 و تفسیر درّ المنثور در ذیل آیه شریفه.

7. بقره: 274.

8.التفسیر الكبیر، ج 7، ص 89. در ذیل آیه شریفه. اسد الغابة فى معرفة الصحابة (با مشخصات سابق) ج 4، ص 25. ـ ابراهیم بن محمد الجوینى الخراسانى، فرائد السمطین، حققه و علّقه الشیخ محمد باقر المحمودى (مؤسسة المحمودى، الطباعة بیروت، الطبعة الاولى، 1398 هـ ق) ج 1، ص 356، ح 282.

9.مائده: 55.

10. ابوالفداء الحافظ ابن كثیر الدمشقى، البدایة و النهایة (مكتبة المعارف ـ بیروت) الجزء السابع، ص 358. ـ فرائد السمطین، (با مشخصات سابق) ج 1، ص 195، ح 153. ـ فخر الدین راضى، تفسیر الكبیر (دار الكتب العلمیه، طهران ـ ایران) ج 12، ص 26 ذیل آیه شریفه، عبارتى با مختصر تفاوت. ـ شیخ سلیمان قندوزى، ینابیع المودة، ص 251.

11. صافات: 24.

12.تكاثر/8.

13.حافظ ابى نعیم اصبهانى، ما نزل من القرآن فى علی علیه السلام ـ ، ذیل آیه شریفه. ـ حافظ الحسكانى، شواهد التنزیل، ج 2، ص 368.

14.مائده/67.

15. سیوطى، تفسیر الدرالمنثور، ج 2، ص 327، ذیل آیه شریفه. فخر رازى، تفسیرالكبیر، ج 3، ص 636، ذیل آیه شریفه. ترجمة الامام علی ابن ابیطالب علیه السلام ـ ، (با مشخصات سابق)، ج 2، ص 86، حدیث 589.

شیخ سلیمان قندوزى حنفى، ینابیع الموده، ص 140، باب 39.    ـ شهاب الدین آلوسى شافعى، روح المعانى، ج 6، ص 172، ذیل آیه شریفه. قاضى شوكانى، فتح القدیر، ج 3، ص 57.و دهها كتاب دیگر كه نقل آنها از حوصله این مختصر خارج است.

16. مائده/4.

منبع:

فضائل امام علی علیه السلام

اكبر اسد علی زاده