تبیان، دستیار زندگی
ش پروین اعتصامی در 25 اسفندماه 1285در تبریز دیده به جهان گشود و بیش‌تر عمر كوتاه خود را در تهران گذراند. او پرورده دامان خانواده‌ای فاضل است و تربیت‌یافته پدر دانشمندی مانند میرزا یوسف خان آشتیانی ملقب به اعتصام‌الملك كه دار...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

یادی از پروین اعتصامی به‌بهانه‌ی

شصت‌ و پنجمین سالگشت درگذشتش


پروین اعتصامی در 25 اسفندماه 1285در تبریز دیده به جهان گشود و بیش‌تر عمر كوتاه خود را در تهران گذراند. او پرورده دامان خانواده‌ای فاضل است و تربیت‌یافته پدر دانشمندی مانند میرزا یوسف خان آشتیانی ملقب به اعتصام‌الملك كه دارنده و نویسنده مجله ادبی «بهار» و مترجم آثار فراوان فرانسه و عربی به فارسی است.

پروین اعتصامی ادبیات فارسی و عربی را نزد پدر آموخت و از همان ابتدای كودكی سرودن شعر را آغاز كرد. مراقبت پدر شعرشناس و دانشمندش در پرورش قریحه تابناك وی موثر افتاد. تحصیلات خود را در كالج آمریكایی به پایان رسانید و در سال 1303و در 18 سالگی فارغ‌التحصیل شد.

پروین پس از فراغت از تحصیل، مدتی در دفتر همان مدرسه آمریكایی به كار مشغول بود. در 19 تیر ماه 1313 با پسر عموی خود ازدواج كرد. اما این ازدواج سعادتی دربر نداشت و پس از اندك‌زمان به علت اختلاف سلیقه، كار به جدایی كشید. از این رویداد ناگوار هیچ انعكاسی در شعرهای پروین دیده نمی‌شود، جز در این قطعه كوچك :

ای گل، تو ز جمعیت گلزار چه دیدی / جز سرزنش و بدسری خار چه دیدی

ای لیل دل‌افروز، تو با این همه پرتو / جز مشتری سفله به بازار چه دیدی

رفتی به چمن لیك قفس گشت نصیبت / غیر از قفس ای مرغ گرفتار چه دیدی

وی از كودكی كم‌حرف بود و بیش‌تر می‌اندیشید. در جریان‌های اجتماعی مربوط به بانوان و در جنبش آزادی و حقوق زن عملا مداخله‌ای نداشت كه همین روحیه در شعرهایش نیز منعكس است.

بعضی از شعرهای او در مجله بهار كه صاحب امتیاز آن پدرش بود، منتشر شده و دیوانش كه متجاوز از پنج‌هزار بیت شعر دارد، نخستنین‌بار با مقدمه‌ای به قلم ملك‌الشعرا بهار در سال 1314 به چاپ رسید. شش سال بعد در سوم فروردین 1320 در بستر بیماری خفت و نیمه‌شب 16 فروردین در سن 35 سالگی بدورد حیات گفت.

این قطعه از آثار طبع خود او برسنگ مزارش نقش بسته است :

این‌كه خاك سیهش بالین است / اختر چرخ ادب پروین است

گرچه جز تلخی از ایام ندید / هر چه خواهی سخنش شیرین است

صاحب آن همه گفتار امروز / سائل فاتحه و یاسین است

دوستان به كه ز وی یاد كنند / دل بی‌دوست دلی غمگین است

خاك در دیده بسی جان‌فرساست / سنگ بر سینه بسی سنگین است

بیند این بستر و عبرت گیرد / هر كه را چشم حقیقت‌بین است

هر كه باشی و ز هرجا برسی / آخرین منزل هستی این است

آدمی گر چه توانگر باشد / چون بدین نقطه رسد مسكین است

اندر آن‌جا كه قضا حمله كند / چاره تسلیم و ادب تمكین است

زادن و كشتن و پنهان كردن / دهر را رسم و ره دیرین است

منیژه پلنگ‌پوش - شاعر معاصر - در این باره می گوید: پروین زنی است شجاع و راست‌گو و در شعرش بسیار صادق است.

شعرهای پروین از نظر مثنوی به شعرهای مولانا نزدیك است، ولی از نظر قصیده به ناصرخسرو و شاعران قرن چهارم و از نظر قطعه هم می‌توان گفت پیشرو تمام شاعران است و شعر او نتیجه تجربه اوست.

پلنگ‌پوش در مقایسه پروین اعتصامی با فروغ فرخزاد با بیان این مطلب كه پروین از جامعه خود انتقاد بسیار تندی داشت، ولی آن‌ها را در نهایت ادب و متانت بیان می‌كرد،

گفت: فروغ و پروین هر دو دیدشان به اوضاع یكی است، اما قالب شعری متفاوتی دارند؛ پروین حرف خود را در قالب قطعه و قصیده و به سبك خراسانی، اما فروغ در قالب شعر نیمایی بیان می‌كند.

وی توضیح داد: درواقع سبك و سیاق بسیار متفاوت آن‌ها در زندگی، در شعرشان نیز تاثیر می‌گذارد. پروین بسیار به اخلاقیات پای‌بند است، ولی فروغ بی‌توجه به اجتماع خود و طرز تفكر اطرافیانش، صریح و بی‌پروا شعر می‌سراید.

این شاعر معاصر در پاسخ به این پرسش كه چرا شعرهای پروین خواننده را به یاد شعرهای ناصرخسرو می‌اندازد، اظهار داشت:

پروین را دنباله‌رو ناصرخسرو می‌دانند، چراكه هر دو در وزن‌هاییی كه استفاده كرده‌اند، شریك هستند؛ هر دو از موعظه و پند بسیار صحبت كرده‌اند، اما پروین در سبك خراسانی بسیار قوی‌تر از ناصر خسرو است و در زبان، افراط ‌اندیش نیست.

وی با خواندن دو بیت:

مرد پندارند پروین را، گروهی ز اهل فضل / این سخن سنجیده می‌باید كه پروین مرد نیست // از غبار فكر باطل پاك باید داشت دل / تا بداند دیوكین آیینه‌ جای زنگ نیست، ادامه داد: پروین تفكر مردگونه‌ دارد، چراكه بسیار عفیف است و این عفت در شعرش اثر گذاشته است، به‌گونه‌ای كه برخی تصور می‌كنند پدرش شعرهایش را سروده است، كه این تصور اصلا درست نیست.

مدرس دانشكده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد معتقد است: پروین برخلاف غالب سرایندگان شعر، شعر عاشقانه نمی‌سراید؛ اما در سراسر شعرهای او عشق به انسانیت، آزادگی، عدالت اجتماعی، علم و معرفت، حقیقت‌جویی و بخصوص عشق به قشرهای محروم و دردمند و مردم ستم‌كشیده جامعه وجود دارد.


لینک:

پروین اعتصامی