کی میدونه صنایع دستی ایران چیه؟
سلام دوستان خوبم.امیدوارم حالتون خوب باشه.می دونستید 20 خرداد ماه،روز جهانی صنایع دستی است؟
صنایع دستی ما ایرانی ها از گذشته تا حالا،در جهان مشهور بوده و هست.شما می دونید در کشور ما چند نوع صنایع دستی وجود داره و هرکدام از صنایع دستی ها،مال چه استانی است؟اگر دوست دارید با چند نوع از این صنایع دستی ها آشنا بشید،این مطلب رو از دست ندهید.
پته دوزی
پته دوزی نوعی از رودوزیهای ایرانی است که طی آن تمام سطح پارچه با بخیه های رنگی پوشیده می شود. بیشتر نقوش آن ذهنی است و بر زمینه ی پارچه پشمی ضخیمی به نام (عریض ) با نوعی نخ پشمی به نام( ریس) به وجود می آید.امروزه در تمام نقاط استان کرمان پته دوزی رایج است.
شعربافی
شعربافی همان پارچه بافی است كه جولائی نیز گفته می شود.در فرهنگ فارسی شعر به معنای موی باریك و موی انسان یا حیوان است. و به بافنده اینكار موباف می گویند. تاریخ دقیق نخستین دستگاه بافندگی معلوم نیست. در حال حاضر حدود 50 دستگاه شعربافی در محله ها و كارگاههای قدیمی كاشان فعالند. پارچه های شعربافی كه در كاشان تولید می شود بیشتر در مناطق غرب و كردنشین كشور عرضه می شود و دارای ابعاد مختلفی است و به دلیل بافت ساده آن می توان قدمت آن را بسیار دورتر از دیگر بافته ها دانست.
نمد مالی
نمد محصولی از پشم یا موی شتر ، بز یا گوسفند است که بدون تار و پود در هم آمیخته می شود. هنرمند نمدمال در گذر تاریخ، با دست‌های پرتوان خود پشم حیوانات دست‌آموز را با دست مالیده و به آن جانی دوباره بخشیده است تا زیرانداز یا پوششی برای همنوعان خود سازد.
نمد بنا به سفارش مشتری، به شکل‌ها و در کاربری های گوناگون مالیده میشود. شیوه? نمدمالی و تهیه? نمد از زمانهای دور تاکنون تغییر نکرده و در روستاهای نقاط مختلف ایران، بنا به شرایط اقلیمی، تقریباً یکسان است.نمد زیراندازی است که عمری به قدمت تاریخ دارد و نمدمالی یکی از کهن‌ترین صنایع دستی ایران و جهان به‌شمار می‌رود. قدیمیترین نمد موجود که در یکی از موزه‌های ژاپن نگهداری میشود، متعلق به سه هزار سال قبل است. درحال حاضر این رشته از صنایع دستی در خمینی شهر و سمیرم از توابع استان اصفهان اجرا می شود.
زیلو بافی
در فرهنگ دهخدا زیلو بااین جمله تعریف شده است: "پلاس وگلیم را گویند وآنرا شطرنجی نیز خوانند". زیلو یكی از قدیمیترین محصولات دست بافته است كه ازدیرباز در شهرستان میبد واقع در 50 كیلومتری یزد بافته می‌شده است. بنظر میرسد این صنعت در میان اعراب پیش ازاسلام نیز وجود داشته است.
شهرهای دیگری كه زیلوبافی در آنها رواج داشته است عبارتند از: جهرم، سیستان، كاشان، اصفهان و مشهد. در این رابطه از محلی به نام "بشنیغان" در میبد نام برده شده است كه گویا خاستگاه هنر زیلوبافی بوده است.
این دستبافته زیبا خاص مناطق حاشیه كویر میباشد و علاوه بر تطابق این فرش بانوع زندگی مردم منطقه و معتقدات مذهبی آنها، تاثیر معماری ،طبیعت و گویش مردم این ناحیه بر نقش،رنگ و نام زیلوها انكارناپذیر است.
مرواربافی
مرواربافی از زیر شاخه های رشته حصیر بافی است که در حال حاضر در استان اصفهان دو کارگاه در خوانسار مشغول به فعالیت هستند و دراین چند ساله در استان فعال شده اند. مروار نوعی چوب ترکه ای است که بافندگان این کارگاهها آن را از ملایر تهیه کرده و بکار می گیرند.
اطراف تهران ، کرج، سولقان، بهار همدان، و مراغه تهیه می شود. البته تهیه آن در مناطق دیگر نیز امکان پذیر بوده وحتی در مناطق جنوبی کشور از جمله خوزستان نیزاحتمالاً تولید آن رواج دارد.
کاربری مرواربافی شامل سبد گرد کوچک وبزرگ. سبد بیضی کوچک و بزرگ. سبد قایقی کوچک و بزرگ. کاسه در اندازه های مختلف . سبد کشکولی. سبد جای میوه. سبد پنجره ای . ساک پیک نیک . سبد دو طبقه و سه طبقه . جای لباس. جای بچه. جای روزنامه. انواع لوستر. انواع شکلات خوری. جای سوزن ونخ. جای تخم مرغی. میز و صندلی و مبل و محصولات متنوع دیگر است.
آینه دوزی
آینه دوزی هنری است كه برای تزیین بر روی پارچه استفاده می گردد تاریخ کاربرد این نوع تزئین شاید به دوران صفویه بازگردد.به بیان دیگر: دوختن آئینه های كوچك با فواصل متفاوت یا یكسان بر روی لباسهای محلی ، جلیقه ، كمربندو آویزهای دیواری با نخ های الوان را آئینه دوزی می گویند.آئینه دوزی گاهی با ابریشم دوزی ، قیطان دوزی وبخیه های تزئینی همراه است.
کاربافی " سفره بافی"
« كاربافی » از صنایع دستی و هنرهای سنتی شهر تاریخی ورزنه است ، كه هر چند ریشه در تاریخ این شهر دارد ، هنوز كه هنوز است تولیدات آن را می‌توان در گوشه و كنار خیلی از خانه‌های این شهرستان دید. نام دیگر کاربافی " سفره بافی" است . به این دلیل که کاربرد این نوع دست بافته بیشتر سفره ، با کاربریهای متفاوت است. برخی از تولیدات کاربافی عبارتند از: انواع چادرشب،چاچپ پنج رنگ، چاچپ ورکاری( برای برداشت محصول)، شمد و ... در حال حاضر 78 دستگاه کاربافی در ورزنه دایر است که از این میان 26 دستگاه فعال بوده و تمامی آنها توسط زنان ورزنه به کار گرفته می شوند.
سوزندوزی
هنر آراستن سطح روئین پارچه های ساده با بهره گیری از نخهای رنگی و با كمك سوزن و قلاب و در یك مورد كمك از سوزن و قلاب است و دست اندركاران آن به مدد بخیه های ظریفی كه بر منسوجات ساده می نشانند معمولا تلفیق زیبایی از صبر ، شكیبایی و هنر را به نمایش می گذازند.
در سوزندوزی طرح را از طریق نخ کش کردن زمینه ی پارچه مشخص می کنند و با سوزن و نخ مراحل مختلف سوزندوزی را که شامل دور دوزی – توری دوزی – توری گلدوزی – سکمه دوزی – شبکه دوزی – ستاره دوزی – گل اشرفی دوزی – زیر رفت دوزی – تکه دوزی و خامک دوزی – می باشد می دوزند.سوزن دوزی در استان گلستان عمدتا در میان دو قوم تركمن و بلوچ مشاهده می شود. سوزن دوزی در میان اكثریت خانوادهای ساكن در مناطق تركمن نشین از سابقه ای نسبتا طولانی برخوردار است آنها سوزن دوزی را با استفاده از رنگ های متنوع و شاد بر روی یقه، سر استین و حاشیه های جلوی پیراهن و روی سینه پیراهن های سنتی كه به « دون » معروف است، انجام می دهند.
پلاس بافی
قالی بدون پرز و از نوع فرشینه های گره دار است كه ‹‹ مخمل ›› و « ماهوتی » نیز نامیده می شود و در مناطق مختلف استان بویژه در حوزه شهرستان مینودشت، رامیان، كلاله و شهرها و روستاهای تركمن نشین بافته می شود.
خراطی
خراطی ساختن اشیا از چوب است که سابقه ای بسیار طولانی دارد. بقایای نقش برجسته های کاخ داریوش در « تخت جمشید» نشان می دهد که تخت و چهار پایه و عود سوز آن به شیوه ی خراطی تهیه شده است.
خراطی چوب یکی از صنایع دستی سنتی ایران است که از زمانهای قدیم در این مرز و بوم رواج داشته و به طور معمول در مناطقی از کشور که چوب در آنجا بیشتر یافت میشود رایج است. در هنر خراطی اشیاء به صورت متقارن ساخته میشود اغلب از چوبهای نرم و اندکی مرطوب برای این کار استفاده میکنند.
هنر خراطی از تراش و شکل بخشیدن به چوب در اثر حرکت دورانی دستگاه خراطی حاصل می شود. سابق بر این دستگاه خراطی مشتمل برچند ابزار دستی بود که از چوب ساخته و پرداخته می شد در حال حاضر این دستگاه علاوه بر تغییر شکل ظاهریش ازدو بازوی فلزی تشکیل شده است که با قرار گرفتن ومحکم شدن حجم چوبی میان آنها، وبا چرخش چوب حول یک محور کار و با استفاده از میله های فلزی( مغار) بر حجم چوبی ، شکل مورد نظر را ایجاد می نمایند.
حصیر بافی
منظور از حصیربافی كه بامبوبافی، مرواربافی، تِركه بافی، چم بافی، سبد بافی و چیغ بافی را نیز شامل می شود، همان بافت رشته های حاصل از الیاف سلولزی (گیاهی) به كمك دست و ابزار ساده دستی است كه طی آن محصولات مختلفی نظیر زیرانداز، سفره ی حصیری، انواع سبد، انواع ظروف و ... تولید و عرضه می گردد . در مورد چیغ بافی ذكر این نكته ضروری است كه حین بافت، علاوه بر الیاف گیاهی از نخ پشمی رنگ شده نیز برای ایجاد نقوش و طرح های سنتی استفاده می گردد.
روش دست ساختهای حصیری د رمناطق مختلف ایران به نسبت نوع مواد اولیه در دسترس با همدیگر تفاوت دارد. از این روست که درنوار جنوبی ایران از الیاف نخل خرما و درنوار شمالی کشور از ساقه های برنج و گندم استفاده می شود. از طرفی نوع کاربری اشیاء تولیدی نیز به نسبت نیاز اهالی مناطق تولید با همدیگر از نظر شکل و اندازه متفاوتند. در استان اصفهان حصیربافی در مناطق بیابانی و خشک از جمله خور و بیابانک و نایین تولید می گردد و مواد اولیه نیز الیاف نخل خرما است . در شهرستان نجف آباد سبدهای حصیری بافته شده از ترکه های نرم درختان یک ساله یا دو ساله برای ساخت سبدهایی به نام لوده که بیشتربرای حمل محصولات باغی و میوه جات است بافته می شود.
طلاکوبی / کوفته گری
در این رشته از هنر های سنتی هنرمند به ساخت اشیاء و احجامی با فولاد می پردازد که سطح رویی آنها نیز با مفتول طلا، برنج یا نقره نقش اندازی می گردد. کوفته گری همان طلا کوبی بر روی فولاد است . در گذشته طلا کوبی روی فلزاتی مانند مس، برنج مفرغ، نیز انجام می شد.
موج دار کردن فولاد با طلا و نقره را« طلا کوبی » می گویند که به زرکوبی یا مطلا کاری نیز مشهور است ابزار عمده زرکوب کارد طلا کوبی است که محلی که باید طلا کوبی شود به شکل ضربدر دندانه دندانه و زبر نموده ، سیم زر یا نقره به ضخامت هفت صدم میلی متر در آ ن گذاشته ، چکش کاری می کنند. سپس با سنگ عقیق یا یشم آن را پرداخت می کنند تا ضمن در خشان شدن ، بهتر به زمینه فولادی جفت شود.
در گذشته طلا کوبی روی فلزاتی مانند مس، برنج مفرغ، نیز انجام می شد. اما امروزه هنرمندانی در گوشه و کنار کشور به ویژه در اصفهان و تهران آثار زیبای فولادی خلق می کنند که در داخل و خارج کشور طرفداران زیادی دارد.
گلابتون دوزی گلابتون دوزی از زمان هخامنشیان تا كنون رواج داشته و به كشورهای دیگر صادر می‌شده است و با استفاده از نخهای ابریشمی با روكش طلا یا نقره برروی پارچه‌های اطلس، ماهوت، پشم، مخمل و كرباس با نقش‌های اسلیمی ختایی، محرابی، بازوبندی، ترنج و محرماتی تزیین می‌شوند. دوختی است که با استفاده از نخهای ابریشمی با روکش طلائی و نقره ای روی پارچه انجام می گیرد. در حال حاضر گلابتون دوزی با الیاف طلا یا نقره در ایران رایج نیست و به جای آن از نخهایی که روکش فلزی زرد یا سفید دارند ، روی پارچه های مخمل،ابریشم،تافته،اطلس،ماهوت،پشم و حتی کرباس انجام می شود. در گلابتون دوزی ، ابتدا نقش مورد نظر روی پارچه منتقل می شود و پس از آن به وسیله ی سوزن و نخ گلابتون خطوط اصلی طرح را دوخته ، سپس به دوخت متن و کناره ها می پردازند. این دوخت در بندر عباس ، میناب ،بندرلنگه،اصفهان، شیراز، تهران،کردستان، قزوین، تبریز، کاشان،یزد وبخشهایی از بوشهر، شوش و شوشتر هنوز هم رایج است.
زری بافی
زری نوعی پارچه است كه تمام و یا فقط گلها و خطوط آن از تار و پود سیمین یا زرین است. به تعریفی دیگر زری پارچه ای است كاملاً ابریشمی و دارای نقوش بسیار متنوع و ظریف كه به جهت وجود نوعی نخ معروف به گلابتون در سراسر پارچه، به آن زری یا زربفت اطلاق كرده اند. تاریخ زری بافی در ایران به دوران ساسانیان برمی گردد كه بیشتر برای لباس پادشاهان و اشراف از آن استفاده می شده است. در دوره صفویه این هنر صناعی از پیشرفت چشمگیری برخوردار شد و كاشان از جمله شهرهایی بود كه زری بافی در آن رونق زیادی داشت. از دوره صفویه به بعد گرچه زری بافی در بسیاری از شهرها رونق خود را از دست داد ولی در كاشان همچنان به بقای خود ادامه داد.
مواد اولیه زری‌بافی عبارت است از: ابریشم طبیعی و نخ گلابتون. پارچه‌های بافته شده به این شیوه معمولاً دو تار دارند كه یكی برای بند كردن گلابتون و انداختن نقش و دیگری برای متصل كردن ابریشم‌های پود به كار می‌رفته است.
قلمزنی
از رشته های هنری تزئین روی فلز است. این هنر در دو مرحله کلی انجام می شود. مرحله زیر ساخت و مرحله نقش اندازی.
مرحله زیر ساخت شامل دو مرحله سفید کاری و پرداخت است. مرحله نقش اندازی شامل: 1-قیرکاری پشت کار یا درون کار2-نقش اندازی یا کپی طرح3-قلمزنی طرح4- جدا کردن قیر از ظرف و آخرین مرحله پرداخت و دوده کاری است.
درمرحله « زیر ساخت» اقدام به ساخت حجم کلی شیی می شود که قرار است برروی آن نقش اندازی گردد. فلز کاربردی برای این مرحله « مس» است . مس به علت خاصیت چکش خواری خوب قابلیت تبدیل به اشکال مختلف را دارد، لذا هنرمند قلمزن ابتدا اقدام به ساخت ظرف یا حجم مسی می کند سپس آن را با قلع سفید کاری می نماید. در این مرحله حجم ساخته شده برای مرحله نقش آندازی آماده است. در این مرحله طرح مورد نظر بر روی حجم منتقل می شود سپس از قلم های فلزی که مقاطعشان به اشکال و طرحهای مختلف شکل داده شده است ، برای قلم زدن طرح استفاده می شود. قبل از نقش اندازی پشت کار به وسیله قیر پوشانده می شود و در واقع به این وسیله سطح رویی در جلوگیری از کج و معوج شدن در هنگام قلمزدن حمایت شده است. بعد از اتمام مرحله نقش اندازی قیر را با حرارت دهی از طریق مشعل گاز از حجم مورد نظر جدا می کنند. آخرین مرحله ، پرداخت و دوده دهی سطح کار است.
ماشته بافی \جاجیم بافی \ ساچیم بافی \ موج بافی
این نوع بافته را در نوار جنوبی کشورموج بافی، در اصفهان جاجیم و در لرستان ماشته بافی نامیده می شود، به طور کلی اسامی این بافته شامل : موج بافی، ساچیم بافی، ماشته وجیلا بافی (جیلا نام دستگاهی است که ماشته با آن بافته می شود. و درمیان مردم بروجرد مصطلح است)، می باشند. این بافته در حال حاضر از بافته های رایج در میان مردم بروجرد است . با توجه به اینکه مسیر کوچ از استانهای فارس، کهکیلویه و بویر احمد ، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و اصفهان می گذرد
لذا کاربرد این نوع بافته در شهرهای مسیر درمیان اهالی بومی خرید و فروش می شود. بیشترین استفاده از این نوع بافته در میان عشایررایج است.
کاربرد: رختخواب پیچ. روفرشی. و در حال حاضر استفاده های متنوع دیگری از این نوع بافته می شود از جمله رو تختی ، روی کوسن، تزئین رویه کیف و ساک و .... بیشترین قشر بافنده این نوع بافته زنان عشایرهستند که در مسیرهای کوچ کار بافت را انجام می دهند.
خب دوستان عزیزم،این قسمت کوچکی از معرفی صنایع دستی ایران بود.بد نیست شما هم از این فرصت استفاده و در این رابطه مطالعه کنید تا سطح معلومات خودتان را افزایش دهید و بیش از پیش به ایرانی بودن خود ببالید.
فرآوری:رحیمه زرگر
بخش کودک و نوجوان تبیان
منابع:پایگاه اطلاع رسانی استان اصفهان،مرکز گردشگری علمی و فرهنگی دانشجویان ایران
مطالب مرتبط:
