چرا حب جاه و مقام نکوهیده است؟

این عیب گیری هایی كه بعضی از ما نسبت به دیگران می كنیم، همه اش برای این است كه ما خودمان را- برای آن حب نفسی كه داریم- خیلی مهذب و صحیح و آدم كامل می دانیم و دیگران را معیوب می دانیم و به عیبشان ایراد می گیریم... تو آنطور كه می نمایی، هستی؟ ما كه داریم در جامعه نمایش می دهیم كه ما برای خدا درس می خوانیم، درس شریعت می خوانیم... از جندالله هستیم... آن طوری كه ظواهرمان هست، هستیم؟... مگر نفاق غیر از این است؟

2. ضعف نفس

انسانی كه دلبسته مال و ثروت، جاه و شهرت و مقام و ریاست باشد، ضعیف است و قدرت مقاومت در برابر صاحبان قدرت و مكنت را ندارد. دلبستگی های او سبب می شود كه به هر ذلتی تن دهد و دیگران خواسته های خود را به او تحمیل كنند. آنان كه از این وابستگی ها رهایند، در برابر خواسته های نامشروع دیگران قدرت مقاومت داشته و تن به هر ذلتی نمی دهند، چرا كه نگران از دست دادن چیزی نیستند.

كسی كه ثروت را برای خدمت به خدا و خلق خدا، جاه و شهرت را برای خدمت به دین خدا و مقام و ریاست را به خاطر دفاع از ستمدیدگان در برابر ستم پیشگان بخواهد، هیچگاه نگران از دست دادن آنها نخواهد بود. بسیاری از دارندگان جاه و مقام به خاطر حفظ آن در برابر زیاده خواهی دارندگان را نشانه «ضعف نفس» و آن را ناشی از«حب جاه و مقام» می دانست و مسئولان را از این لغزشگاه برحذر می داشت.

‌3. ‌ترس از قدرتمندان

یكی از عوارض و پیامدهای وابستگی انسان به ثروت و شهرت و ریاست ترس از قدرتمندان است. وقتی انسان ضعیف باشد، با كوچكترین تشر صاحبان قدرت و نفوذ عقب نشینی می كند. وابستگی از انسان موجود ضعیف و سست عنصری می سازد كه قدرت مقاومت و ایستادگی در برابر زورگویی را ندارد، به سادگی تسلیم می شود و به سازشكاری مبتلا می گردد.

اتفاقاً یكی از ابزارهای صاحبان قدرت برای سلطه بر دیگران، «ایجاد رعب و وحشت» در دل آنها است. بیش از آنكه قدرت قدرتمندان عامل سلطه آنان باشد، «ضعف» دیگران زمینه سلطه گری را فراهم می كند. به همین دلیل آنان با حاكم كردن جو رعب و ترس هرگونه مقاومتی را در برابر خواسته های خود از بین می برند؛ فكر مقاومت از بین می رود و نوبت به اصل مقاومت نمی رسد. تحلیل گران تاریخ یكی از عوامل مهم حاكمیت بنی امیه را ایجاد رعب و وحشت در جامعه می دانند.

4.‌ خودخواهی، كبر و غرور

از مهمترین پیامدهای حب نفس و مظاهر آن خودخواهی انسان است كه به بزرگداشت خود و تحقیر دیگران می انجامد. انسان چون خود را دوست دارد، به هر آنچه به او تعلق دارد، علاقمند است. این علاقه هر قدر بیشتر و شدیدتر باشد میزان كبر و خودخواهی انسان بیشتر بوده و به خودپرستی می انجامد. انسان خودخواه، همه چیز را برای خود می خواهد؛ همه خوبیها را از خود می داند؛ همه بدیها را از خود دور دانسته و به دیگران نسبت می دهد؛ به خود حسن ظن داشته و به دیگران سوءظن دارد؛ بدیهای خود را خوب و خوبیهای دیگران را بد می پندارد؛ همان كاری را كه اگر خود انجام دهد، خوب می داند،اگر از دیگری سر بزند، بد و زشت و سزاوار سرزنش می شمارد؛ گرفتار كبر و غرور و خودبزرگ بینی می شود. این پیامد از خطرناكترین عوارض حب نفس و حب دنیا است.

امام هشدار می داد كه: بالاترین گرفتاری... گرفتاری حب نفس است. گرفتاری حب جاه است، گرفتاری حب شهرت است. من می خواهم این عمل از من صادر بشود تا مردم برای من دست بزنند. عمل خوب از یكی صادر شده، این بدش می آید كه از او صادر شده، این می خواهد از خودش صادر بشود كه مردم بایستند و برای او هورا بكشند.

اگر كبر و غرور در آدمی ریشه دار شود، او را به خودكامگی و دیكتاتوری سوق می دهد؛ تحمل نقد و انتقاد خود را ندارد؛ به گمان آن كه به كمالی مثل علم و ثروت و ریاست دست پیدا كرده، مردم را تحقیر می كند؛ خود را مستحق هرگونه احترام و تعظیم می پندارند؛ از مردم توقع دارد كه از او پیروی كنند و هیچگونه مخالفتی با او نكنند، خود را (لایسئل عمّا یفعل و هم یسئلون) می انگارد؛ با آنكه علم و دیانت از چنین اخلاقی مبرا است.

به فرزندش سفارش می كرد:

هیچگاه در خدمت به خلق الله خود را طلبكار مدان كه آنان به حق منت بر ما دارند، كه وسیله خدمت به او - جل و علا- هستند و در خدمت به آنان دنبال كسب شهرت و محبوبیت مباش كه این خود حیله شیطان است كه ما را در كام خود فرو برد و در خدمت به بندگان خدا آنچه برای آنان پر نفع تراست، انتخاب كن، نه آنچه برای خود یا دوستان خود، كه این علامت صدق به پیشگاه مقدس او - جل وعلا- است.

حتی انكار مقامات حكما و عرفا را از سوی عده ای، ناشی از «خودخواهی» آنان را دانسته و می فرمودند:

چون خودخواه و خودپسند هستند هرچه را ندانستند حمل به جهل خود نكنند و انكار آن كنند تا به خودخواهی و خودبینی شان خدشه وارد نشود.

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع: امام خمینی (سلام الله علیها) و مفاهیم اخلاقی/ ، مؤسسه ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) ؛ مقاله سید جواد ورعی