یک دهه تلاش ناکام

به‌رغم وعده‌های سجادپور آنچه از شواهد و قرائن برمی‌آید تأخیر در‌ آغاز طرح حمایت از فیلم‌های خاص در غالب گروه «هنرو تجربه» است. تأخیری که برخی شنیده‌ها حکایت از تأثیر مستقیم عدم اختصاص صحیح بودجه به این طرح حمایتی برآن دارد. محمد درمنش بعنوان مسئول اصلی این برنامه همچنان سکوت رسانه‌ای اختیار کرده‌است و درباره این طرح هیچ نمی‌گوید اما به‌طور جدی پیگیر اقدامات زیربنایی برای به سرانجام رساندن آن است. به بهانه همین تلاش‌ها مرور آنچه تا به امروز در زمینه حمایت از فیلم‌های خاص و فرهنگی صورت گرفته‌است خالی از لطف نیست. در دوره‌های مختلف تلاش‌های بسیاری برای حمایت از اکران فیلم‌های فرهنگی در دستور کار مدیران قرار داشته که در مجموع هیچ یک به نتیجه مطلوب نرسید و از یادها رفت. شاید دانستن آنچه تا امروز سبب نرسیدن به مقصد شده‌است در تحقق آرزوها مثمر ثمر واقع افتد.

یکی از اصلی‌ترین طرح‌هایی که با موضع حمایت از اکران فیلمهای فرهنگی مطرح شد و به‌دلیل نام متفاوتش تا به امروز هم در رسانه‌ها هر از گاهی از آن یاد می‌‌شود طرح «آسمان باز» بود. طرحی که در سال 1383 در دستور مدیران وقت خانه سینما قرار گرفت و مسئولیت آن را سیدضیاء هاشمی عهده‌دار شد. گام نخست این طرح در آن سال با موفقیت برداشته شد و با اکران موفق فیلم‌هایی چون «قدم‌گاه» ساخته محمدمهدی عسگرپور، «گیلانه» ساخته رخشان بنی‌اعتماد و «ماهی‌ها عاشق می‌شوند» ساخته علی رفیعی بسیاری به سرانجام آن امیدوار شدند.

گروه سینمایی آسمان باز با بودجه 50 میلیونی کار خود را آغاز کرد و به‌واسطه شروع به کار این گروه سه سالن سینما در اختیار فیلم‌های فرهنگی قرار گرفت. البته کمترین تعداد سالن‌های نمایش آثار سه سالن بود و برخی فیلم‌ها که قابلیت جذب سالن بیشتر داشتند، فرصت بیشتری برای اکران به دست می‌آوردند. فروش خوب فیلم‌ها در این گروه و اعلام برنامه آتی و تبلیغات در مورد آثار همه امیدهای رو به افول را جان داد تا اینکه تغییر مدیران سینما و نرسیدن بودجه، «آسمان باز» را در نیمه راه متوقف کرد.

با ناکامی طرح «آسمان باز» آن هم در شرایطی که شروعی امیدوارکننده داشت و جز سلیقه مدیران هیچ عامل دیگری را نمی‌شد در ناکامی آن موثر شمرد تا سال‌ها دیگر کسی به یاد حمایت ویژه از فیلم‌های فرهنگی (به‌خصوص آن دسته از تولیدات که کمتر مورد اقبال سینماداران بودند و در رقابت با تولیدات گیشه خارج از گود می‌ماندند) نیافتاد تا سال 87 که محمود اربابی در مقام مدیرکل وقت اداره نظارت و ارزشیابی وزارت فرهنگ و ارشاد پیشگام اجرای طرحی نو شد.

طرح «اکران حمایتی ویژه» که تعمداً اصلاح «فیلم فرهنگی» در آن قید نشده بود از این لحاظ که توسط یک مدیر دولتی در آستانه اجرا قرار داشت مورد توجه بسیاری قرار گرفت اما در همان ابتدای راه به مشکل برخورد. زمان اجرای این طرح از مهر ماه سال 1387 به آذرماه موکول و دلیل آن هم نبود بودجه کافی عنوان شد. گویا بودجه 20 میلیاردی سینما در آن سال چندان برای به نمایش درآوردن فیلم‌های فرهنگی کافی نبود تا اینکه بالاخره برای زمین نماندن وعده مدیرکل اداره نظارت این طرح با اکران «آتش سبز» به کارگردانی محمدرضا اصلانی آغاز شد و در ادامه «خواب زمستانی» سیامک شایقی هم در جریان این طرح روی پرده رفت، اما انتخاب نادرست سالن‌های سینما برای این طرح و گزینش سالن‌‌هایی از مناطق مرکزی و نبود سینماهای مناطق شمال شهر سرنوشت ناخوشایندی برای این طرح رقم زد  و در ادامه همه چیز به فراموشی سپرده شد.

یکسال پس از ناکامی عجیب محمد اربابی در به ثمر رساندن طرح «اکران حمایتی ویژه» این‌بار بازهم یکی از اعضای جامعه انصاف برای اکران فیلم‌های فرهنگی دست به زنو زد. مهدی کرم‌پور که در آن مقطع رئیس شورای صنفی اکران بود طرحی با نام «نگاهی دیگر» را در دستور کار این شورا قرار داد. براساس این طرح، در هر دو گروه سینمایی فرهنگی، هر کدام دو فیلم و مجموعاً چهار فیلم به صورت اکران چرخشی طبق اعلام برنامه شورای صنفی نمایش اکران می‌شد. در مصوبه شورا تأکید شده‌بود حداقل 70 سئانس موظف برای هر فیلم در نظر گرفته شهد و حداقل زمان اکران فیلم‌های فرهنگی به چهار هفته افزایش یافته بود. در این طرح فیلم‌های «حیران» ساخته شالیزه عارف‌پور و «صداها» ساخته فرزاد موتمن، «خانه روشن» ساخته وحید موسائیان و «استشهادی برای خدا» ساخته علیرضا امینی روی پرده رفتند که هریک با اعتراض عوامل مواجه شدند. سرانجام این طرح هم به دلیل عدم رضایت سینماگران و از همه مهمتر کمبود بودجه به محاق فراموشی رفت و ناکام ماند.

مهدی کرم‌پور در کنار طرح اکران ویژه «نگاهی دیگر» در مقطع مدیریت شورای صنفی اکران باب مسئله‌ای نو را گشود که تا امروز به‌رغم اجرایی نشدن بعنوان یکی از اصلی‌ترین گزینه‌ها برای رفع معضل نبود توازن در عرصه اکران مطرح است. کرم‌پور با طرح موضوع «اکران عرضی و طولی» در سینما و لزوم تفاوت قائل شدن میان فیلم‌های گیشه‌ای و فیلم‌های خاص پیشنهاد خود را برای افزایش سقف تعداد سالن‌های اکران چنین مطرح کرده بود: «می‌توانیم با افزایش تعداد سالن‌های نمایش و کاهش مدت زمان اکران به سمت اکران عرضی فیلم‌های سینمایی برویم. این شیوه می‌تواند بر سینمای ایران تاثیر مثبت بگذارد. اکران عرضی می‌تواند تعداد تماشاگران بیشتر را راهی سالن‌های سینما کند.

البته در مورد فیلم‌های خاص اکران عرضی جواب نمی‌دهد و باید این آثار در تعداد کمی سالن‌ با کیفیت و در مدت زمان نسبتاً طولانی به نمایش درآیند.» امیرحسین علم‌الهدی از کاشناسان اقتصادی سینما نیز چندی پیش با حضور در برنامه «هفت» باردیگر باب این بحث را گشود و گفت«فیلم‌های مخاطب عام باید اکران عرضی داشته باشند، بدین معنی که باید مدت کوتاهی اکران شوند ولی فیلم‌های مخاطب خاص باید اکران طولی داشته باشند، بدین معنی که باید در مدت زمان طولانی یا بلندتری اکران شوند، زیرا در غیر این صورت فیلم‌های مخاطب خاص زمین می‌خورند.» این تقسیم‌بندی همچنان در حد ایده است و در مرحله اجرا آزموده نشده‌است.

تازه‌ترین دروخیز برای حمایت از اکران فیلم‌ها فرهنگی از سوی علیرضا سجادپور و همراهانش در شورای صنفی اکران صورت گرفته است. اتفاقی که برای نخستین‌بار مدیران سینمایی و شورای صنفی اکران را هم‌رمان دغدغه‌مند اکران ویژه فیلمهای فرهنگی کرده‌است و از این منظر شاید بیشتر بتوان به سرانجامش امید داشت. همزمان با نگارش آئین‌نامه اکران سال 1390 هم دست‌اندکاران خانه سینما و هم افرادی که از سوی اتحادیه تهیه‌کنندگان مسئول این کار شده بودند،‌ طرحی در مورد اکران فیلم‌های فرهنگی با عنوان «هنر و تجربه» مطرح کردند. براساس این طرح سینماهای فرهنگ2، سالن کوچک آزادی، سالن کوچک پردیس ملت، سالن کوچک فلسطین و سالن اصلی موزه سینما برای اکران آثار فرهنگی انتخاب شد. با انتشار خبر آغاز این طرح (که هنوز به مرحله اجرا نرسیده‌است) حرف‌ها و حدیث‌ها درباره کیفیت اجرا شدن آن در رسانه‌ها منعکس شد. حرف‌هایی که بیشتر معطوف به فهرست احتمالی آثار مورد حمایت بود. علیرضا سجادپور آغاز این طرح را اواخر اردیبهشت اعلام کرده بود اما این طرح همچنان در مرحله تصمیم‌گیری قرار دارد. سجادپور با انقضای زمان وعده‌داده‌شده برای اجرای این طرح در گفت‌وگویی اعلام کرد: «ما قرار داشتیم در سه ماه اول سال این طرح را اجرایی کنیم، قطع به یقین هنوز از اجرای این طرح عقب نیستیم و اگر هم کمی دیر شده این زمان از دست رفته را جبران می‌کنیم.»

امید صبوری

بخش سینما و تلویزیون تبیان