کنترل ورم یا اِدِم با تغذیه
ادم یکی از عوارضی است که کم و بیش در برخی افراد دیده می شود. کاهش مصرف نمک، رعایت اعتدال در مصرف منابع حیوانی پروتئین و نوشیدن آب به میزان لازم و کافی در طول شبانه روز برای پیشگیری از آن مفید است.
ادم یا ورم که به آن خیز هم می گویند، در گذشته عمدتا در بین سالمندان مشاهده می شد، ولی امروزه در افراد جوان یا حتی نوجوان نیز شاهد آن هستیم. ادم ممکن است در اطراف چشم ها، در صورت و گونه ها، پشت دست ها، مچ پاها، روی پنجه های پاها و یا در ساق پا دیده شود.
اما این عارضه به چه علت یا عللی در انسان بروز می کند؟
خیز یا ورم به علت افزایش آب میان بافتی در بدن ایجاد می شود و معمولا با تجمع آب در زیر پوست همراه است.
این عارضه ممکن است به علت بیماری و یا تغذیه نامناسب باشد و همچنین بیماری های قلبی – عروقی و یا اختلالات کلیوی می توانند موجب ادم شوند که در این حالت نوع بیماری و درمان آن باید به وسیله پزشک متخصص تشخیص داده شود.
در برخی موارد، ورم مداوم یا شدید نیست و به طور خفیف یا گاه به گاه عارض می شود که در این صورت می توان علت آن را در تغذیه نامناسب جستجو نمود.
در این جا این سوال پیش می آید که چه عوامل تغذیه ای در بروز ادم(ورم) موثر هستند و برای پیشگیری از این عارضه برنامه غذایی را چگونه باید تنظیم کرد؟
* یکی از مواردی که در بروز ادم نقش دارد، مصرف غذاهای شور و پرنمک است. از وظایف مهم نمک، نگهداری آب در بدن است و سدیم یا ماده اصلی نمک طعام در مایعات بین سلولی وجود دارد. وقتی میزان نمک طعام در غذا بالا می رود، فشار اسمزی مایعات داخلی بدن افزایش می یابد و برای جبران این افزایش فشار، شخص دچار احساس تشنگی می شود و آب بیشتری مصرف می کند. در این شرایط آب اضافی در بدن تجمع یافته و ایجاد ادم می کند. از طرف دیگر، وجود نمک زیاد در بدن موجب تجمع آب شده و شخص مبتلا به ادم یا خیز می شود.
لازم به ذکر است که تعادل فشار اسمزی مایعات داخلی برای حفظ سلامت انسان ضروری است؛ از این رو بدن انسان برای حفظ این تعادل، پس از مصرف نمک زیاد تجمع آب را در بدن افزایش داده و به این ترتیب موجب کاهش فشار اسمزی و حفظ تعادل آن می شود.
برخی از عوارض غده تیروئید، از جمله کم کاری تیروئید، می تواند ایجاد پف یا ورم، به خصوص در اطراف چشم ها کند
* یکی دیگر از مواد غذایی که افراط در مصرف آن موجب ورم می گردد، مواد پروتئینی است. متابولیت های دفعی پروتئین یا در واقع مواد زائد حاصل از سوخت پروتئین در بدن، مانند اوره، برای دفع نیاز به آب دارند. بنابراین چنانچه مقدار زیادی پروتئین مصرف شود، برای دفع اوره و سایر متابولیت های پروتئین باید مقدار زیادی آب نوشید و این نیاز به وسیله مکانیزم تشنگی و نوشیدن آب زیاد، تامین می گردد. اما برای دفع این آب اضافی توسط کلیه ها، نیاز به زمان است و این زمان بسته به شرایط و وضعیت کلیوی افراد متفاوت می باشد و در طول این مدت، شخص ممکن است دچار ادم چشم ها، صورت، دست ها و یا سایر نقاط بدن بشود.
* کمبود مصرف آب و مایعات نیز از دیگر عوامل بروز ادم می باشد. افرادی که عادت به نوشیدن مقدار کافی آب و مایعات ندارند و برنامه غذایی شان را بیشتر مواد جامد تشکیل می دهد، معمولا دچار ورم می شوند؛ زیرا کلیه های شان به مرور زمان به خوبی فعالیت نکرده و در واقع تنبل می‌شود. در چنین شرایطی، دفع ادرار کاهش و آب میان بافتی افزایش می یابد و خیز یا ادم ایجاد می‌گردد.
کمبود مصرف آب و مایعات علاوه بر بروز ادم، موجب اختلالات دیگری نیز در انسان می شود؛ مثلا واکنش های حیاتی داخلی بدن در اثر کمبود آب به خوبی انجام نمی شود و اختلالاتی در سلامت انسان رخ می‌دهد.
کمبود مصرف آب همچنین موجب یبوست و عوارض ناشی از آن می شود. چنانچه دفع ادرار به علت کاهش مصرف مایعات به خوبی انجام نگیرد، مواد زائد و سمی حاصل از متابولیسم مواد مغذی به خوبی دفع نشده و در بدن تجمع می یابند که موجب بروز اختلالات مختلف می شوند.
کمبود آب و مایعات به سلامت و طراوت پوست نیز لطمه می زند. افرادی که مایعات کافی مصرف نمی کنند، معمولا دچار ادم، یبوست، خستگی و کوفتگی و سایر عوارض ناشی از عدم دفع مواد زائد از بدن می شوند.
* سوء تغذیه ای که عمدتا در جهت کمبود پروتئین می باشد و "کواشیورکور" نام دارد، در کودکان باعث ورم شدید، به خصوص در پاها می شود؛ به طوری که به نظر می رسد این کودکان چاق هستند، اما این چاقی کاذب بوده و صرفا به علت تجمع آب در زیر پوست است که ادم یا خیز نامیده می شود. بنابراین، کمبود پروتئین چنانچه شدید باشد، می تواند ایجاد ورم کند.
* برخی از عوارض غده تیروئید، از جمله کم کاری تیروئید، می تواند ایجاد پف یا ورم، به خصوص در اطراف چشم ها کند. بسیاری از اوقات ورم اطراف چشم ها، با اختلالات دیگر اشتباه گرفته شده و درمان های نامناسب صورت می گیرد، ولی در نهایت، پس از انجام آزمایش های مختلف، علت اصلی ادم، یعنی کم کاری غده تیروئید مشخص می شود.
* برخی از افراد به خاطر آگاهی از لزوم مصرف آب، در نوشیدن آن افراط می کنند. یکی از خرافاتی که در این ارتباط وجود دارد، آب درمانی به مفهوم افراط شدید در مصرف آب است؛ به این معنی که برخی افراد ساعتی یک لیوان، یعنی روزانه حدود 24 لیوان آب می نوشند که معادل 6 لیتر آب است؛ از آن جایی که انسان در شبانه روز به حدود 5/3-2 لیتر آب نیاز دارد و نیز با توجه به این که بسیاری از مواد غذایی مصرفی از قبیل آبمیوه، چای یا قهوه، سوپ، آش، سبزی ها و میوه ها حاوی مقدار قابل توجهی آب هستند، نوشیدن 6 تا 8 لیوان آب در شبانه روز توصیه می شود؛ در حالی که این افراد حدود سه برابر یا حتی بیشتر آب می نوشند. این عمل موجب برهم خوردن تعادل الکترولیت ها و بروز اختلالات خطرناک از جمله ورم سلولی می شود که می تواند منجر به عوارض ناگوار یا حتی مرگ گردد. تجمع آب در زیر پوست و ادم شدید در چنین مواردی رخ می دهد. بنابراین، یکی دیگر از عوامل بروز ادم، افراط در مصرف آب می باشد.
کم تحرکی و داشتن زندگی ساکن نیز موجب اختلال در کار تمام ارگان های بدن می شود. از جمله کلیه ها دچار تنبلی و کم کاری شده و در نتیجه دفع ادرار به خوبی انجام نمی گیرد و همین امر موجب تجمع آب در بدن و بروز ادم می شود
* یکی از اختلالات دیگری که می تواند موجب بروز ادم در شخص بشود، کم خونی است. آنمی فقر آهن یا کم خونی ناشی از کمبود آهن، یکی از شایع ترین مشکلات بهداشتی در اقصی نقاط جهان، به خصوص در کشورهای در حال پیشرفت است. این بیماری، اختلالات زیادی در انسان ایجاد می کند و سلامت شخص را به خطر می اندازد. کم خونی فقر آهن در واقع شخص مبتلا را رنجور، ناتوان و آسیب پذیر کرده و موجب کاهش شدید کارایی او می شود و یکی از نشانه های آن، پف زیر چشم ها است که می تواند فرد را از این بیماری آگاه سازد.
* چاقی بیماری دیگری است که عوارض آن ادم یا پف آلودگی، به خصوص در صورت و اطراف چشم ها می‌باشد. در افراد چاق معمولا به علت بدغذایی و پرخوری و اختلال در سوخت و ساز مواد انرژی زا از جمله چربی ها، تجمع چربی در قسمت های مختلف بدن مانند زیر چانه و صورت وجود دارد و به علت اختلال در متابولیسم مواد مغذی، برخی اعمال طبیعی بدن از جمله دفع آب اضافی از طریق کلیه ها به خوبی انجام نشده و خیز یا ادم بروز می کند.
* برخی افراد به علت اختلالات کلیوی، قادر به دفع مقدار اضافی آب از بدن نیستند و آب اضافی حاصل از مصرف غذا و مایعات از بدن آن ها، به خوبی دفع نشده و در بدن تجمع می یابد و موجب ورم در قسمت های مختلف بدن می شود.
* کم تحرکی و داشتن زندگی ساکن نیز موجب اختلال در کار تمام ارگان های بدن می شود. از جمله کلیه ها دچار تنبلی و کم کاری شده و در نتیجه دفع ادرار به خوبی انجام نمی گیرد و همین امر موجب تجمع آب در بدن و بروز ادم می شود.
تحرک جسمی و ورزش مداوم روزانه موجب فعال شدن کلیه ها در دفع ادرار و پیشگیری از تجمع آب زائد در بدن می گردد.
توجه به نکات زیر در پیشگیری از بروز ادم مفید و ضروری است:
* کاهش مصرف نمک
* رعایت اعتدال در مصرف منابع حیوانی پروتئین
* نوشیدن آب به میزان لازم و کافی در طول شبانه روز
* گنجاندن میوه ها و سبزی ها که منابع غنی بسیاری از مواد مغذی بوده و نیز حاوی مقدار قابل توجهی آب هستند، به میزان کافی در برنامه غذایی روزانه
* ادم یا ورم یک عارضه و نشانه یک اختلال جدی در بدن است؛ بنابراین به محض مشاهده هر نوع ورم یا پف کردگی در هر یک از قسمت های بدن، باید علت آن به طور جدی جستجو و مشخص شود و برای درمان عارضه اصلی، اقدامات اساسی و سریع صورت گیرد.
* چنانچه علت ادم، اختلالات تغذیه ای باشد، باید با تنظیم رژیم غذایی تحت نظر رژیم شناس، به رفع این عارضه پرداخت.
بخش تغذیه و آشپزی تبیان
منبع: دنیای تغذیه - برلیانت بزرگمهر محقق و مشاور تغذیه و رژیم درمانی
مطالب مرتبط:
با ورم بدن چه کنیم؟
