سواد آموزی

قسمت اول

آموزش به مثابه ی آگاه سازی اجتماعی

پائولو فریره متفکری است که، در قرن بیستم، اندیشه هایش در زمینه ی تعلیم و تربیت در کشورهای فقیر، تأثیر گذار بود و هنوز هم قابل توجه است. فریره در برزیل در خانواده ای فقیر متولد شد (1921 م). دکترای خود را در رشته ی فلسفه ی تعلیم و تربیت گرفت. اندیشه های ضد استعماری و ستم ستیزانه ی او باعث شد، پس از کودتای نظامیان در برزیل، دستگیر و تبعید شود.

در 1964 کتاب «آموزش ستمدیدگان» را نوشت که در کشورش اجازه ی انتشار نیافت و در خارج منتشر شد. این کتاب حاوی نظرات او درباره ی آموزش در کشورهای استعمار زاده است، فریره در سال 1969 برای تدریس به دانشگاه هاروارد در امریکا دعوت شد. یک سال بعد نیز او را به ژنو در سویس دعوت کردند که به مدت 10 سال به عنوان مشاور تعلیم و تربیت در شورای جهانی کلیساها خدمت کرد.

سر انجام پس از 15 سال تبعید، به کشورش بازگشت و توانست نقش مؤثری در آموزش و پرورش برزیل ایفا کند. وی در سال 1997 م در گذشت. کتاب پائولو فریره به نام فرهنگ سکوت (ترجمه ی احمد بیرشک) به فارسی منتشر شده است.

آموزش با تأکید بر آگاه سازی اجتماعی

آن شیوه ی آموزشی که بر ابعاد اجتماعی و آگاه سازی تأکید می کند به آموزش با دیدی دیگر نگاه می کند که با دیدگاه های رایج متفاوت است؛ به این معنا که فراگیری خواندن و نوشتن را هدف مهم و اساسی، به عنوان یک مهارت صرف، نمی داند. به عبارت دیگر، در این شیوه، آموختن مهارت های سواد، هدف قلمداد نمی شود بلکه وسیله ای برای بهبود و اصلاح جامعه و ایجاد تغییرات بنیادی و اساسی در طرز تفکر مردم و نحوه ی برخوردشان با مسائل به شما می رود.

هدف عمده ی این شیوه، ایجاد آگاهی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در توده ی فراگیران یعنی مردم است، به طوری که به نقش خود در ساختن تاریخ و فرهنگ جامعه پی ببرند. طرح انقلابی «پائولو فریره» بر اساس ویژگی های فرهنگی کشورهای آمریکای جنوبی یا آمریکاری لاتین تنظیم شده است و شرایط حاکم بر این کشورها تأثیر بسیاری در شکل دادن به افکار و تدوین شیوه ی او داشته است.

آن چه نظریات و شیوه ی این محق را در مقایسه با نظریات برخی متخصصان این رشته واقعی تر جلوه می دهد، منبعث و متأثر بودن شیوه ی او از واقعیات حاکم بر زندگی و سرنوشت مردمی است که فریره درباره شان صحبت می کند. اساس شیوه ی او بحث درباره ی پدیده ی استثمار، با هدف به بند کشیدن آن است. فریره در سر تا سر روش خود سعی می کند، جریان های استثمار گرانه ای را که از سوی اقلیتی زیاده طلب، یا به عبارتی مستکبر، بر توده های عظیمی از مردم ستمدیده و مستضعف تحمیل می شود آشکار نماید؛ سپس راه های نابودی آن را مطرح و برای مردم ملموس کند.

اما چون پدیده ی استثمار، این مصیبت بار ترین بلای قرن، در مفهوم کلی خود، اساساً علت و ریشه ای واحد دارد و با هدف مشخص و قابل تعمیمی در تمام نقاط محروم جهان گسترش یافته است. کاربرد شیوه ی این دانشمند می تواند از مرزهای آمریکای جنوبی و لاتین فراتر رود.

فلسفه ی آموزشی پائولو فریره بر این اصل استوار است که یادگیری فرد نمی تواند از آن چه او درباره ی خویشتن و جهان خود می داند جدا باشد. یادگیری حقیقی در واقع تداوم اطلاعات و دانش انسان در زمینه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فردی است، و به آزادی و تغییر شرایط رنج آور زندگی اش کمک می کند.

این نوع دانش و اطلاعات پیوسته با پرسشی انتقادی درباره ی شرایط و موقعیت انسان و وضع موجود او در جامعه همراه است تا به این وسیله اراده ی او را برای از میان برداشتن شرایط ظالمانه ی اجتماع قوت بخشد و فرد را به بهبود زندگی خویش تشویق کند. از این رو شیوه ی فریره تنها فراگرفتن خواندن و نوشتن نیست بلکه آموختن نحوه ی تصمیم گیری و کاربرد قصد و اراده است.

آموختن و خواندن و نوشتن، بدون این که فرد بتواند شرایط نامساعد زندگی خود را تغییر دهد و نسبت به جهان و پدیده های آن شناختی آگاهانه به دست آورد، بیهوده است و کمتر به منظور رفع مشکلات و مسائل او مورد استفاده قرار می گیرد.

رشد معلم

مرکز یادگیری سایت تبیان - گرد آوری: شکوفه باصری

تنظیم: مریم فروزان کیا