دیدگاه امام خمینی (ره) درباره اصلاح فرهنگی

حضرت امام خمینی (ره) اصلاح فرهنگی را محوری ترین ماموریت انقلاب می دانند ،هرچند توجه ایشان به استقلال و کارآمدی نظام سیاسی و اقتصادی برکسی پوشیده نیست ، ولی توجه ویژه ایشان به فرهنگ و عوامل تاثیرگذار برآن قابل تامل است .

حضرت امام پس ازپیروزی انقلاب اسلامی در روزهای آغازین تشکیل دولت موقت بیشترین اهتمام خویش را به بهبود وضعیت فرهنگی مبذول داشتند ، تا آنجاکه می توان گفت انقلاب اسلامی درنگاه ایشان انقلابی فرهنگی بود . امام به مناسبت های گوناگون درپیام ها و سخنرانی های خویش ، تغییرات فرهنگی مورد نظر انقلاب اسلامی ایران را توضیح داده اند واهداف فرهنگی را به عنوان اصلی ترین هدف نظام برشمرده اند . از نگاه حضرت امام تغییر فرهنگی مطلوب باید اهداف زیر را محقق نماید :

1 – تربیت انسان کامل الهی

2 – جبران عقب ماندگی فرهنگی

3 – مبارزه با مظاهرفساد

4 – ایجاد فرهنگ مستقل و رفع وابستگی فرهنگی

با نگاهی به بیانات حضرت امام قبل ازپیروزی انقلاب اسلامی ، می توان به عمق اهداف فرهنگی از دیدگاه رهبری نهضت آگاه شد . ایشان درمصاحبه ای درپاریس دلایل مخالفت خویش با رژیم شاه را این گونه بیان می فرمایند :

"ازاول که ( با رژیم شاه ) مخالفت شد ، البته مخالفت این طوردرجه به درجه بالا آمد . هرچه ظلم های ( حکومت ) زیادترشد مخالفت ها هم زیادترشد . شاه هم ذخایر ملی ما را به دیگران داد. همه نیروهای فعال مارا نگذاشت ترقی کنند (او) فرهنگ ما را عقب راند . همه چیز ما را به باد داد. " (1)

به نظر امام یکی از جنایات نابخشودنی حکومت شاه ایجاد عقب ماندگی فرهنگی درایران بود . ایشان درسخنان دیگری  دلایل مخالفت با حکومت پهلوی را این گونه بیان می فرمایند :

" شاه با سیاست اسلامی مخالف است که سیاست مملکت هم همان است ، هم با سیاست اسلامی مخالف است وهم با عنوان مذهبی وما به این هردو جهت با شاه مخالف هستیم ، هم نسبت به مذهب جسارت کرده وهم نسبت به مملکت خیانت هایی درطول تاریخ زندگی اش کرده وبدین جهت همه مردم ایران با او مخالفند."(2)

 بنابراین همان گونه که ملاحظه می شود امام در بیان علت مخالفت انقلاب با رژیم شاه دو رکن اساسی را مطرح می کند ، یکی خیانت های شاه درابعاد اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی ودیگر خیانت هایی که درحق مذهب و فرهنگ این مرز و بوم مرتکب شده است ، امام دربیانات دیگری علت مخالفت خود را با سیاست های فرهنگی شاه این گونه اعلام می کنند :

" .... تمام برنامه ریزی هایی که این ها درست کردند ، برنامه های فرهنگی ، برنامه های هنری هرچه درست کرده اند استعماری است . اینها می خواهند جوانان مان را یک جوانانی به بار آورند که به درد آنها ( غربی ها ) بخورد نه به درد مملکت خودشان ، اینها می خواهند جوانان ما یک عضو فاسدی شوند."(3)

ایشان علت مخالفت خویش با فرهنگ عمومی زمان محمدرضا شاه را استعماری بودن آن وفراگیر شدن فساد درجامعه می دانند . امام درنطق تاریخی خود در بهشت زهرا ، علت مخالفت با رژیم شاه را این گونه توضیح می دهند :

"ما کی مخالفت کردیم با تجدد ؟ مظاهرتجدد وقتی که ازاروپا وارد ایران شده است ، به جای تمدن، ما را به توحش کشانیده است . سینما یکی ازمظاهرتمدن است که باید درخدمت این مردم ودرخدمت تربیت این مردم باشد و شما می دانید که جوانان ما را اینها به تباهی کشانده اند وهمین طورسایر این جاها ، ما با اینها دراین جهات مخالف هستیم اینها به همه معنا خیانت کرده اند به مملکت ما ."(4)

امام درجای دیگری می فرمایند :

" نیروی انسانی ما را به باد داده اند اینها ، این فرهنگ ما فرهنگ استعماری است که نگذارد این نیروی انسانی رشد کند . اینها را به یک حد محدود نگه دارد و نگذارد اینها رشد کنند . اینها نمی گذارند رشد انسانی داشته باشیم ... " (5)

اما انقلاب اسلامی بر پایه " اسلام گرایی " وبا احیای مجدد فرهنگ اسلامی ، ملت بزرگ ایران را به سوی قله های افتخار و پیشرفت حقیقی سوق داد که بی گمان مهمترین دستاورد آن به شمارمی رود.

دراین باره حضرت امام خمینی (ره ) می فرماید :

" اسلام داشت نسی [فراموش] می شد ؛ اسلام را داشتند منهدم می کردند ؛ قرآن را داشتند زیرچکمه ها ازبین می بردند ، قیام شما جوانهای ایران ، قیام شما ملت ایران ، که قیام الهی بود – قرآن را زنده کرد ؛ اسلام را زنده کرد؛ حیات تازه به اسلام بخشید ." (6)

بنابراین امام خمینی (ره) ضمن سخن ازآسیب مهمی که برفرهنگ کشور و هویت فرهنگی کشور وارد شده معتقد است که مبارزه با غرب زدگی و پیامدهای آن ( همچون خودباختگی وعدم توجه به توان و عزم ملی وازخود بیگانگی و... ) و جایگزین کردن فرهنگ بومی – اسلامی و احیای هویت فرهنگی مهمترین استراتژی نوسازی فرهنگی بعدازانقلاب باید باشد .

امام دغدغه فرهنگ را یکی ازدغدغه های اساسی خویش برمی شمرند. ایشان دربیاناتی دیگر ضمن توضیح درمورد خصوصیات مکتب اسلام ، مبارزه با فساد را به عنوان یکی از برنامه های اصلی دولت می دانند و می فرمایند :

" اسلام این جور جهات دارد وکسی که می خواهد اسلام را بشناسد ، همه جهات دراسلام هست ، یعنی آن چیزی که مربوط به رشد فرد است ، آن چه که مربوط به رشد جامعه است ، آن چه که مربوط به سیاست است ، آن چه که مربوط به اقتصاد است و آن چه که مربوط به فرهنگ است ، تمام اینها دراسلام هست ... " (7)

همچنین ایشان ارزش انقلاب را درعمل به فرامین اسلامی می دانند و می فرمایند :

" ما برای حیات زیر سلطه ، ارزش قائل نیستیم ، ما ارزش حیات را به آزادی و استقلال می دانیم . دستورات مذهبی را که مترقی ترین دستورات است راه ما را معین فرموده ....." (8)

" فرهنگ ما را آن طور کرده اند که نگذاشته اند انسان درآن پیدا شود که حالا اگر ما بخواهیم مجلس شورایی درست کنیم باید بگردیم این طرف و آن طرف ، ببینیم که تازه یک آدمی که امین باشد یک آدمی که ملی باشد جهات شرقی و غربی نداشته باشد وخدمتگذار به اسلام باشد پیداکنیم ... اینها نگذاشته اند که جوانان ما رشد کنند ، اینها رخنه کردند درفرهنگ ما وفرهنگ ما را یک وضعی درست کردند که انسان نتواند درآن رشد کند ."(9)

براین اساس ازدیدگاه امام نامطلوب ترین تاثیر فرهنگی حکومت پهلوی ، ازبین رفتن استعدادها و کرامت انسانی بوده است ومهمترین هدف جمهوری اسلامی تلاش درجهت احیای معنوی انسان می باشد . امام اولین دستورکار و وظیفه دولت را به شرح زیر بیان می فرمایند :

" باید دراین سال جدید عنایت زیادی شود اول به فرهنگ که این خیلی مهم است ، این فرهنگ باید متحول شود ، فرهنگ استعماری فرهنگ استقلال شود باید معلمینی که دراین فرهنگ اسلامی این جا باشد انتخاب شوند واشخاصی صحیح و سالم ، کسانی که جوانان ما را تربیت صحیح کنند نه این که تربیت انگلی کنند . چنان چه که تا به حال این گونه بوده که آنهارا غربی بارآورده اند ، ... وبالاخره باید فرهنگ متحول شود به یک فرهنگ سالم و یک فرهنگ مستقل ویک فرهنگ انسانی ." (10)

بدین ترتیب می توان گفت ازدیدگاه حضرت امام خمینی (ره ) اصلاح فرهنگ ، اساسی ترین راه نجات ملت هاست .

پی نوشتها:

1 – ویلیام اسکیدمور ، تفکرنظری درجامعه شناسی ، ترجمه علی محمد حاضری ، تهران : نشرسفیر ، 1372 ، ص 175.

2 – حضرت امام خمینی ، صحیفه نور ، ج 4 ، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، 1369 ، ص 13 ،

3 – همان ، ص 54

4 – همان ، ص 85

5 – همان ، ص 284

6- همان ، ج5 ، ص140

7 – همان ، ص 114

8 – همان ، ص 85

9 – همان ، ص 195

10 – همان ، ص 200

علی جان مرادی جو

بخش سیاست تبیان