تبیان، دستیار زندگی
) زیارت كربلا زیارت پیاده زیارت ناحیه مقدسه زیارت رجبیه زیارتنامه زیارت عاشورا اربعین، چهلمین روز شهادت امام حسین علیه السلام است كه جان خود و یارانش را فداى دین كرد. از آنجا كه گرامیداشت‏ خاطره شهید و احیاء اربعین وى، زنده ن...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

زیارات حضرت سیدالشهدا علیه السلام

(2

)


زیارت كربلا

زیارت پیاده

زیارت ناحیه مقدسه

زیارت رجبیه

زیارتنامه

زیارت عاشورا

اربعین، چهلمین روز شهادت امام حسین علیه السلام است كه جان خود و یارانش را فداى دین كرد. از آنجا كه گرامیداشت‏ خاطره شهید و احیاء اربعین وى، زنده نگهداشتن ‏نام و یاد و راه اوست و زیارت، یكى از راه‌هاى یاد و احیاء خاطره است، زیارت ‏امام حسین‏علیه السلام به ویژه در روز بیستم ماه صفر كه اربعین آن حضرت است، فضیلت بسیار دارد.

امام صادق علیه السلام فرمود:

«خدیا زائران قبر حسین را بیامرز، اینان كه در این راه، پول خرج مى‏كنند، بدن‌هاى خود را در این راه در معرض خطر قرار مى‏دهند... خدایا رحمت كن بر چهره‏هایى كه آفتاب، رنگ آنها را تغییر داده، صورت‌هایى كه متوجه قبر ابا عبدالله است، چشم‌هایى كه در محبت ما اشك ‏مى‏ریزد... خدایا این جان‌ها و بدن‌ها را به تو مى‏سپارم، تا كنار حوض كوثر به هم برسیم ...»

امام حسن عسكرى‏ علیه السلام در حدیثى علامت‌هاى ‏«مؤمن‏» را پنج چیز شمرده است: نماز پنجاه و یك ركعت، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست نمودن، پیشانى بر خاك نهادن ‏و« بسم‌الله» را در نماز، آشكارا گفتن:«علامات المؤمن خمس: صلاة احدى و خمسین و زیارة الاربعین...» (1) زیارت اربعین كه در این روز مستحب است، در كتب دعا آمده است ‏و به اینگونه شروع مى‏شود: «السلام على ولى الله و حبیبه...» كه این متن، از طریق‏ صفوان جمال از امام صادق‏ علیه السلام روایت ‏شده است. زیارت دیگر آن است كه جابر بن ‏عبدالله انصارى در این روز خوانده است و متن زیارت به عنوان زیارتنامه آن امام در نیمه ‏ماه رجب نقل شده و با جمله ‏«السلام علیكم یا آل الله... » شروع مى‏شود.(2) مورخان نوشته‏اند كه جابر بن عبدالله انصارى، همراه عطیه عوفى موفق شدند كه در همان اولین اربعین پس از عاشورا به زیارت امام حسین‏ علیه السلام نائل آیند. وى كه آن هنگام ‏نابینا شده بود، در فرات غسل كرد و خود را خوشبو ساخت و گام‌هاى كوچك برداشت تا سر قبر حسین بن على‏(ع‏) آمد و با راهنمایى عطیه، دست روى قبر نهاد و بیهوش شد، وقتى به هوش آمد، سه بار گفت: یا حسین! سپس گفت: «حبیب لا یجیب حبیبه...» آنگاه ‏زیارتى خواند و روى به سایر شهدا كرد و آنان را هم زیارت نمود. (3)

زیارت پیاده

آنچه در راه طلب خسته نگردد هرگز

پاى پر آبله و بادیه پیماى من است

غیر از عشق و محبت، كه پاى زائر را پیاده به مرقد حسین‏ علیه السلام مى‏كشاند و رنج ‏سفر و خوف و خطر را به جان مى‏خرد، پیاده روى براى زیارت سیدالشهدا، ثواب بسیار دارد و مورد تاكید پیشوایان دین است. امام صادق علیه السلام فرموده است: «من خرج من منزله یرید زیارة قبر الحسین بن على‏(ع‏) ان كان ماشیا كتبت له بكل خطوة حسنة و محا عنه سیئة...» (4) هر كس به قصد زیارت امام حسین‏ علیه السلام، پیاده از خانه‏اش خارج شود، خداوند در مقابل هر گام، براى او حسنه‏اى مى‏نویسد و گناهى از او مى‏زداید.

یكى از زائران همیشگى حسین‏ علیه السلام كه هر ماه آن حضرت را زیارت مى‏كرده، به خاطر پیرى و ناتوانى، یك بار نتوانست برود. نوبت بعد كه پیاده پس از چند روز راهپیمایى به ‏حرم مى‏رسد و سلام مى‏دهد و نماز زیارت مى‏خواند، در خواب، آن حضرت را مى‏بیند كه به وى مى‏گوید: چرا به من جفا كردى، تو كه نیكوكار بودى... (5) این شدت عنایت ائمه ‏را به زائر پیاده مى‏رساند. معاویة بن وهب (از اصحاب امام صادق علیه السلام) مى‏گوید:

از مقدس‌ترین و با فضیلت‏ترین زیارت‌هایى كه در فرهنگ دینى و روایات اسلامى بیان ‏شده است، زیارت قبر سیدالشهدا علیه السلام در كربلاست و براى زیارت هیچ امامى، حتى ‏زیارت قبر رسول خدا صلی الله علیه و آله به این اندازه سفارش و دستور نیست. در احادیث، گاهى ‏زیارت امام حسین‏ علیه السلام از زیارت كعبه هم برتر و بالاتر به حساب آمده و براى زیارت آن‏ حضرت، پاداشى برابر دهها و صدها حج و عمره بیان شده است.

خدمت آن حضرت رسیدم. یشان در مصلاى خود در خانه‏اش نشسته بود و پس از نماز با خداوند راز و نیاز مى‏كرد. از جمله ( در دعا نسبت به زائران قبر حسین‏ علیه السلام) مى‏گفت:

«خدیا زائران قبر حسین را بیامرز، اینان كه در این راه، پول خرج مى‏كنند، بدن‌هاى خود را در این راه در معرض خطر قرار مى‏دهند... خدایا رحمت كن بر چهره‏هایى كه آفتاب، رنگ آنها را تغییر داده، صورت‌هایى كه متوجه قبر ابا عبدالله است، چشم‌هایى كه در محبت ما اشك ‏مى‏ریزد... خدایا این جان‌ها و بدن‌ها را به تو مى‏سپارم، تا كنار حوض كوثر به هم برسیم...» (6) این سنت زیارت پیاده، از زمان ائمه بوده و تاكنون نیز ادامه دارد و اجر بیشمارى براى‏ آن نقل شده است. فاضل دربندى مى‏نویسد: این پیاده بودن، یا به جهت فقیر بودن زائراست كه نشان مى‏دهد این زیارت، برخاسته از شوق و محبت است، یا به جهت آنست كه‏ زائر، خود را در برابر سلطان اقلیم جوانمردى و خورشید سپهر عصمت و شهادت كوچك‏ مى‏شمارد و در راه او، رنج ‏سفر پیاده را بر خود هموار مى‏كند و هر دو ارزشمند است. (7) در عراق، از سال‌ها پیش چنین رسم است كه هیئت‌ها، دسته‏ها و كاروان‌هایى كوچك یا بزرگ، در ایام خاصى از بصره، بغداد و عمدتا از نجف، براى زیارت كربلا پیاده حركت‏ مى‏كنند. به ویژه در ایام زیارتى خاص مثل نیمه شعبان، اول رجب، ایام عاشورا و اربعین ‏بیشتر و پر شكوه‌تر است و اغلب، راه كنار ساحل فرات را انتخاب مى‏كنند كه از نجف تا كربلا 18 فرسنگ است و چند روز طول مى‏كشد. در این كاروان‌هاى زیارتى پیاده، علماى ‏بزرگ هم شركت مى‏كردند، همچون میرزاى نایینى، آیة الله كمپانى، سید محسن امین، و بسیارى از علماى معاصر. در این مسیر، دیدار با عشایر و فعالیت‌هاى تبلیغى هم انجام ‏مى‏گرفت و شعارهایى هم مطرح مى‏شد و روضه‏خوانى برگزار مى‏گشت.

در ایام حكومت‌ بعثی‌ها، این پیاده روی‌هاى پر شكوه، آن هم از طریق جاده غیر رسمى‏ كنار فرات، رنگ مبارزه و مخالفت با رژیم عراق هم به خود مى‏گرفت و یك بار هم در ایام‏ اربعین حسینى در سال 1397 ق. به درگیری‌هاى سخت میان نیروهاى بعثى با انقلابیون ‏شیعه و كاروان‌هاى زیارتى در طول راه و در حرم ابا عبدالله الحسین ‏علیه‌السلام انجامید و كشته‏ها و مجروحان بسیارى داد، (8) و به ‏«اربعین خونین‏» معروف شد.

در كوى عشق، درد و بلا كم نمى‏شود از باغ خلد، برگ و نوا كم نمى‏شود تیغ شهادتست

دل گرم را علاج این تشنگى به آب بقاء كم نمى‏شود قاصد، تسلى دل عاشق نمى‏دهد شوق حرم به قبله نما، كم نمى‏شود (9)

زیارت رجبیه

زیارتنامه‏اى كه با كیفیت ‏خاص خطاب به حسین بن على‏(ع‏) و شهداى كربلا در روز اول ماه رجب و نیمه شعبان خوانده مى‏شود و متن آن در كتب دعا و زیارت آمده است. (10) در ادامه این زیارتنامه، متنى خطاب به شهداى كربلا با ذكر نام آنها آمده است و شامل 75 اسم است. منبع این زیارت، «اقبال‏» سید بن طاووس است و با زیارت ناحیه مقدسه كه آن‏ هم مشتمل بر اسامى شهداى كربلاست، نقاط مشترك و اسامى متفاوت دارد. در پایان این‏ زیارتنامه، تعبیرهایى چون: ربانیون، برگزیدگان خدا، ویژگان الهى، شهداى در راه دعوت ‏به حق، یاوران وفادار و جان نثار، سعادتمندان كامیاب و شرافتمندان آخرت، درباره ‏اصحاب امام حسین‏ علیه السلام به كار رفته است. این زیارت و زیارت ناحیه مقدسه، از منابع ‏شناسایى نام آن اصحاب شهید به شمار مى‏آیند. (11)

زیارت عاشورا

از زمان‌هاى بسیار مناسب و با فضیلت براى زیارت امام حسین‏ علیه السلام، روز عاشوراست، چه به صورت حضورى و رفتن به دیدار مرقد سیدالشهدا علیه السلام در كربلا و چه خواندن ‏زیارتنامه از دور. امام صادق‏ علیه‌السلام فرمود:«من زار الحسین‏ علیه السلام یوم عاشورا وجبت له ‏الجنة.‏» (12) كسى كه حسین‏ علیه السلام را روز عاشورا زیارت كند، بهشت براى او واجب است. در حدیث دیگرى زیارت آن روز، مانند به خون خویش غلتیدن پیش روى آن حضرت ‏به شمار آمده است: «من زار قبر الحسین یوم عاشورا كان كمن تشحط بدمه بین یدیه.‏» (13)

متن زیارتنامه‏اى هم كه از سوى ائمه دستور به خواندن آن داده شده به ‏«زیارت‏عاشورا» شهرت یافته است و خواندن همه وقت و همه روز آن، آثار و بركات زیادى دارد.

این زیارت را امام باقر علیه السلام به علقمة بن محمد حضرمى آموخته كه هر گاه خواست از دور و با اشاره آن امام را زیارت كند، پس از دو ركعت نماز زیارت، چنین بخواند: «السلام علیك ‏یا ابا عبدالله، السلام علیك یابن رسول الله ...» (14) تا آخر، كه در كتب زیارت آمده است. این ‏زیارت، تجدید عهد همه روزه پیرو حسین بن على ‏علیه السلام با مولاى خویش است كه همراه با «تولى‏» و «تبرى‏» است و خط فكرى و سیاسى زائر را در برابر دوستان و دشمنان اسلام و اهل بیت، ترسیم مى‏كند و اعلام همبستگى و سلم و صلح با موافقان راه حسین‏ علیه‌السلام، و اعلان ‏جنگ و مبارزه با دشمنان حق است. «زیارت عاشورا» ولایت ‏خون و برائت ‏شمشیر است ‏و تسلیم دل و یارى در صحنه است، تا عشق درونى به جهاد بیرونى بیانجامد و نفرت قلبى ‏به برائت على برسد. زیارت عاشورا، منشور«تولى‏» و «تبرى‏» نسبت به جریان حق و باطل ‏در همه جا و همه زمان‌هاست.

زیارت كربلا

از مقدس‌ترین و با فضیلت‏ترین زیارت‌هایى كه در فرهنگ دینى و روایات اسلامى بیان ‏شده است، زیارت قبر سیدالشهدا علیه السلام در كربلاست و براى زیارت هیچ امامى، حتى ‏زیارت قبر رسول خدا صلی الله علیه و آله به این اندازه سفارش و دستور نیست. در احادیث، گاهى ‏زیارت امام حسین‏ علیه السلام از زیارت كعبه هم برتر و بالاتر به حساب آمده و براى زیارت آن‏ حضرت، پاداشى برابر دهها و صدها حج و عمره بیان شده است و لحن روایات، به گونه‏اى ‏است كه آن را براى یك شیعه در حد یك‏ «فریضه‏» مى‏شمارد و ترك آن را ناپسند مى‏داند و هیچ عذر و بهانه و خوف و خطر را مانع از آن به حساب نمى‏آورد و ترك آن را جفا مى‏داند. از امام صادق‏ علیه السلام روایت است: «زیارة الحسین بن على واجبه على كل من ‏یقر للحسین بالامامة من الله عزوجل‏» (15) زیارت حسین بن على‏ علیه السلام، بر هر كس كه او را ازسوى خداوند، «امام‏» مى‏داند واجب است.

میان عقیده به امامت و دیدار امام (چه در حال حیات و چه پس از مرگ) نوعى ملازمه ‏است و در روایات، به این نكته اهمیت داده شده است. زیارت خائفانه سیدالشهدا هم ارج‏ بیشتر و ثواب افزونترى دارد. این، هم نشانه تاثیر اجتماعى ‏«زیارت‏» و هم میزان عشق و فداكارى ‏«زائر» است. امام صادق‏ علیه السلام به ‏«ابن بكیر» كه سخن از خوف و هراس در راه ‏زیارت سیدالشهدا مى‏گفت، فرمود: آیا دوست ندارى كه خداوند، تو را در راه ما ترسان ‏ببیند؟... (16) و در حدیثى كه زراره از امام باقر علیه السلام درباره زیارت خائفانه آن حضرت‏ مى‏پرسد، حضرت پاسخ مى‏دهد: خداوند، از هراس قیامت، ایمنش مى‏دارد.(17) امام ‏صادق ‏علیه السلام نیز به ‏«محمد بن مسلم‏» كه با خوف و هراس به زیارت سیدالشهدا مى‏رفت، فرمود: هر چه مساله دشوارتر و پر مخاطره‏تر باشد، پاداش زیارت هم به اندازه آن است و هر كس خائفانه قبر آن حضرت را زیارت كند، خداوند، هراس او را در روز قیامت، ایمن ‏مى‏سازد: «ما كان من هذا اشد فالثواب فیه على قدر الخوف و من خاف فى اتیانه آمن الله ‏روعته یوم یقوم الناس لرب العالمین...»(18) در حدیث مفصلى، امام صادق‏ علیه‌السلام به ثواب‌هاى آن‏ اشاره كرده، مى‏فرماید: كسى كه هنگام زیارت آن حضرت، دچار ستم سلطانى شود و او را در آنجا بكشند، با اولین قطره خونش، همه گناهانش بخشوده مى‏شود و هر كه در این راه ‏به زندان افتد، در مقابل هر روزى كه زندانى و اندوهگین گردد، در قیامت برایش یك شادى است، و اگر در راه زیارت، كتك بخورد، براى هر ضربه‏اى یك حورى بهشتى است ‏و در برابر هر درد و رنجى كه بر جسمش وارد مى‏شود، یك ‏«حسنه‏» براى اوست. (19) و مى‏فرماید:«من اتى قبر الحسین عارفا بحقه غفر الله ما تقدم من ذنبه و ما تاخر» (20)؛ هر كه ‏عارفانه قبر سیدالشهدا را زیارت كند، خداوند گناهان گذشته و آینده‏اش را مى‏آمرزد.

آرى... براى رسیدن به كربلا، باید اراده‏اى آهنین، قلبى شجاع، عشقى سوزان داشت و در این سفر، باید ره‌توشه‏اى از صبر و یقین، پاپوشى از«توكل‏»، سلاحى از «ایمان‏» و مركبى از «جان‏» داشت تا به منزل رسید، چرا كه راه كربلا، از «صحراى عشق‏» و «میدان ‏فداكارى‏» و پیچ و خم خوف و خطر مى‏گذرد. پاداش‌هاى زیارت كربلا نیز شگفت است. از قبیل: پاداش نبرد در ركاب پیامبر و امام عدل، اجر شهیدان بدر، ثواب حج و عمره مكرر، پاداش آزاد كردن هزار بنده و آماده كردن هزار اسب براى مجاهدان راه خدا و... (21) البته ‏تفاوت اجر و ثواب، به معرفت زائر و كیفیت زیارت و شرایط اجتماعى هم بستگى دارد.

كربلا، از یك سو، سمبل مظلومیت اهل بیت و امامان شیعه است، از سویى دیگر مظهر دفاع بزرگ آل على و عترت پیامبر از اسلام و قرآن. توجه و روى آوردن به مزارسیدالشهدا، در واقع تكرار همه روزه و همواره حق، و یادآورى مظلومیت است. اگر كعبه و حج و نماز و جهادى هم باقى مانده است، به بركت ‏شهید عاشوراست كه احیاگر دین شد و اسلام، تا همیشه مدیون‏ «ثارالله‏» است. خصومت دشمنان اسلام نیز با حسین ‏علیه السلام و مرقد او، از همینجاست. زیارت آن حضرت، همیشه با سختى و هراس و موانع، رو به رو بوده ‏است. شوق زیارت كربلا، از آغاز در دل شیعیان حق طلب و انسان‌هاى آزاده و فضیلت‏خواه بوده است. شیفتگان سیدالشهدا در این راه حاضر به بذل جان و مال و دست و پا بوده‏اند و«راه بسته كربلا» همیشه چون حسرتى بر دل شیعه بوده است، چه در دوره ‏امویان و عباسیان، چه در عصر حكومت بعثیان و در تاریخ معاصر، آرزوى ‏«باز شدن راه ‏كربلا» همواره چون مشعلى در دل عاشقان حسین ‏علیه السلام روشن بوده و تلخی‌هاى هجران را با این ‏«امید» تحمل مى‏كرده‏اند. زائر حسین ‏علیه السلام، عاشقى از خود گذشته است و زیارت كربلا، عبادتى خدایى و ملكوتى.(22) هر گاه خواستى حسین‏علیه السلام را زیارت كنى، با حالتى اندوهگین و پر رنج، خاك‏آلوده و پژمرده، گرسنه و تشنه زیارت كن...(در حدیث دیگرى است كه:) چون حسین بن‏على اینگونه به شهادت رسید. (23) به قول حافظ:

نیازمند بلا، گو رخ از غبار مشوى

كه كیمیاى مراد است، خاك كوى نیاز

غبار راه زیارت كربلا، خود، طراوت و پاكى است و این آشفتگى و افسردگى، نشاط روح عاشق است.

از شیشه غبار غم نمى‏باید شست

و ز دل، رقم‏ «الم‏» نمى‏باید شست

پایى كه به راه عشق شد خاك آلود

با آب حیات هم نمى‏باید شست (24)

زیارت ناحیه مقدسه

زیارتنامه‏اى است كه به امام زمان‏علیه السلام نسبت داده شده و شیخ طوسى با سندهاى خود آن را روایت كرده است. به این صورت كه در سال 252 هجرى از ناحیه مقدس حضرت‏ حجت‏ «عج‏» این روایت به دست ‏شیخ محمد بن غالب اصفهانى صادر شده است. متن‏ زیارت، خطاب به سیدالشهدا و شهداى كربلاست و نام یكایك آنان، اغلب با ذكر اوصاف ‏و خصوصیاتشان و نیز اسامى قاتلان آن شهدا در آن آمده است. آغاز زیارت، اینگونه ‏است: «السلام علیك یا اول قتیل من نسل خیر سلیل...» متن زیارت، در كتاب اقبال سید بن‏ طاووس، ص 573 و نیز در بحارالانوار، ج 98، ص 269 نقل شده است. زیارت رجبیه نیز مشتمل بر اسماء شهداست كه در بحار(ج 98، ص 340) ذكر شده است. در این زیارت، به برخى حوادث پس از شهادت امام حسین‏علیه السلام و اوضاع كربلا و اهل بیت و ذوالجناح و سراسیمه شدن عترت پیغمبر در آن صحرا نیز اشاره شده است. (25)

زیارتنامه

به متنى كه هنگام زیارت مرقد پاك امام حسین‏ علیه السلام و هر یك از امامان معصوم و ذریه پاك‏ پیامبر و شهداى اهل‌بیت‏ خوانده مى‏شود، و به دعایى كه به عنوان تشرف باطنى براى ائمه ‏و امامزادگان مى‏خوانند و حاوى سلام و درود زائر نسبت به مدفون در آن مرقدهاست؛ زیارتنامه گویند .

از آنجا كه ‏«زائر» را ادب و معرفت ‏شرط است، پس سخنى كه هنگام زیارت بر زبان ‏مى‏آورد، باید والا و عارفانه و مؤدبانه باشد. هر زائر مى‏تواند از پیش خود و به زبان خود، جملاتى و نیایش و دعایى را به عنوان زیارتنامه بخواند، ولى در منابع ما، متونى به نام ‏«زیارتنامه‏» نقل شده كه سند آنها به ائمه مى‏رسد و به عنوان ‏«زیارت‌هاى‌ ماثوره‏» شناخته ‏مى‏شود. علماى دین، كتب متعددى به صورت مجموعه‏هاى زیارات، تدوین كرده‏اند، كه ‏آمیخته‏اى است از زیارت‌هاى مستند و منقول از معصومین و زیاراتى كه انشاى علماى ‏بزرگ است. در این میان، آنچه از ائمه نقل شده، بسیار است، همچون زیارت‌هاى: امین الله، جامعه كبیره، وارث، عاشورا و زیارت اربعین. كتاب‌هاى دعا و زیارات نیز بسیار است، همچون: مصباح المتهجد، مفاتیح الجنان، مزار، بحارالانوار(جلد زیارات) .

دقت در مضامین و محتواهاى زیارتنامه‏ها بسیار مفید است. مفاهیم كلى كه در زیارات ‏دیده مى‏شود، بسیار است، از جمله: محبت، مودت، موالات، اطاعت، صلوات، سلام، عهد، شفاعت، توسل، وفا، دعوت، نصرت، تسلیم، تصدیق، صبر، تولى و تبرى، مواسات، نماز، زكات، زیارت، تبلیغ، وراثت، مساعدت، معاونت، سعادت، رضا، خونخواهى، جنگ و صلح، امر به معروف و نهى از منكر، تقرب به خدا، برائت از دشمنان، ولایت، فوز، نصیحت، جهاد، فدا شدن و... دهها عنوان و مفهوم كلى كه از مطالعه فقرات ‏زیارتنامه‏ها برمى‏آید. اوصافى كه در زیارتنامه‏ها آمده، برخى كلى و قابل انطباق بر همه ائمه ‏و معصومین است، و برخى هم به تناسب وضعیت زندگى و شهادت امام خاص یا امامزاده ‏و شهید بخصوصى به كار رفته است. محورهاى كلى مفاهیمى كه در زیارتنامه‏ها آمده ‏است، مى‏تواند اینگونه فهرست ‏شود:

-مسائل اعتقادى، توحید، نبوت، صفات خدا...

-شناخت ائمه، اوصاف، فضایل و مقاماتشان.

-تاریخ زندگى و عملكرد اولیاء دین و مظلومیت هایشان.

-پیوندهاى ‏«ولایى‏» بین زائر و پیشوا و همسویى در فكر و موضع و عمل و اقدام.

-افشاگرى بر ضد ستمگران حاكم و جنایت هایشان نسبت به طرفداران‏ «حق‏» و طالبان ‏«عدل».

-تولى و تبرى، شفاعت، توسل، دعا و... معارفى از این قبیل.

-طرح آرمان‌هاى والا و خواسته‏هاى متعالى و نیازهاى برتر.

-و برخى موضوعات دیگر.

در واقع، یك سرى معارف دینى و ارزش‌هاى مكتبى ‏و فضایل رفتارى در قالب فقرات زیارتنامه، از طریق ائمه به شیعیان و زائران ‏آموخته شده است. زیارتنامه‏ها، نوعى اعلام مواضع اعتقادى، اخلاقى و سیاسى است كه توسط زائر، در مقدس‌ترین مكان‌ها، با زبانى رسا ابراز مى‏شود.

«سلام‏»ها و «لعن‏»ها، محور عمده دیگرى در زیارتنامه‏هاست، به خصوص آنچه‏ به شهداى عاشورا مربوط مى‏شود. سلام به امام و پیامبر و شهید مورد زیارت، و لعنت به دشمنان، ظالمان، غاصبان، شریكان جور، همدستان ظالم، راضیان به ‏ستم، و زمینه سازان ظلم.

«حب و بغض‏»، جلوه دیگرى از اصل مهم‏ «تولى‏» و «تبرى‏» است كه با عبارات ‏مختلف در زیارتنامه‏ها آمده است، از ساده‏ترین شكل آن كه حالت قلبى است، تا شدیدترین صورت برونى آن كه با عنوان ‏«حَرب‏» و «سِلم‏» مطرح شده است. «بیعت‏»، عنصر دیگرى در زیارتنامه‏هاست؛ پیمان و میثاق زائر با امام و شهدا. «جهاد»، محتواى ‏زنده دیگرى در راستاى عملكرد اولیاء خداست. مثلا در مورد پیامبر خدا، امیرالمؤمنین، حمزه ‏سید الشهدا، امام حسن، امام حسین، شهداى احد، شهداى كربلا و... تعبیر «جهاد» به كار رفته است، با خطاب‌هایى چون: «جاهدت فى سبیل الله، جاهدت فى الله حق جهاده، جاهدت‏ الملحدین ...» و «شهادت‏»، از جلوه‏هاى بسیار روشن فرهنگ عاشوراست كه در زیارتنامه‏ها دیده مى‏شود.

فرهنگ شهادت و نیز شهادت طلبى، در جا به جاى زیارت‌هاى ماثوره دیده مى‏شود.

كشته شدن در راه خدا و بر منهاج رسول الله و دین حق و سعادتمند شدن در سایه ‏شهادت، و طرح جدى این مسائل، معارضه با تبلیغات دشمنانى است كه شهداى كربلا و سیدالشهدا را یاغى بر خلیفه و "خارجى" معرفى مى‏كردند. در زیارتى كه امام هادى ‏علیه السلام آموزش داده است، مى‏خوانیم: «اشهد انك و من قتل معك شهداء احیاء».

در زیارتنامه‏هاى متعدد و نیز ادعیه گوناگون، از خواسته‏هاى زائر، توفیق قیام و خونخواهى در ركاب ‏«قائم‏» علیه السلام است. این القاء فرهنگ شهادت طلبى در جان و اندیشه شیعه ‏است:«و ان یرزقنى طلب ثاركم مع امام هدى ظاهر...» (زیارت عاشورا) و در زیارت‏ جامعه، اعلام حمایت و نصرت نسبت به امام زمان‏ «عج‏» است:« نصرتى معدة لكم و مودتى خالصة لكم.‏»

در زیارت شهداى كربلا، تعبیراتى از این قبیل دیده مى‏شود: اصفیاء، اولیاء، اوداء، انصار، و نشان‌دهنده ارزش گذارى به صفاتى چون برگزیدگى، ولایت، مودت و نصرت در قاموس كربلاست. همچنین، تقرب به خدا و رسول و ائمه، با برائت از دشمنان خدا حاصل مى‏شود. این نیز جهت‌گیرى خاص اجتماعى- مكتبى زائر را مى‏رساند. (26)

پی نوشت ها:

1-بحارالانوار، ج 98،(بیروت) ص 329/ المزار، شیخ مفید، ص 53.

2-مفاتیح الجنان، زیارت اربعین.

3-منتهى الآمال، ج 1، حوادث اربعین/ نفس المهموم، ص 322/ بحارالانوار، ج 98، ص 328.

4-بحارالانوار، ج 98، ص 28/ المزار، شیخ مفید، ص 30.

5-همان، ص 16.

6-همان، صص 52 و 8 .

7-اسرار الشهادة، فاضل دربندى، ص 136،(چاپ سنگى) .

8-شرح مبسوط ماجرا در كتاب‏ «انتفاضة صفر الاسلامیه‏» از رعد الموسوى آمده است.

9-كلیات صائب تبریزى، غزل 1523.

10-بحارالانوار، ج 98(بیروت) ص 336، مفاتیح الجنان، ص 438.

11-به بحث تحلیلى و مقایسه‏اى بین این دو متن، و نیز میزان صحت و استناد این دو زیارت در كتاب ‏«انصار الحسین‏»، محمد مهدى شمس الدین، مراجعه كنید.

12-كامل الزیارات، ص 174/ المزار، شیخ مفید، ص 52.

13-همان (كامل الزیارات).

14-همان، ص 176/ بحارالانوار، ج 98، ص 291.

15-وسائل‌الشیعه، ج10، ص 346/ امالى صدوق، ص 123/ در «مزار» شیخ مفید، ص 26 چنین است (از امام ‏باقرعلیه السلام): مروا شیعتنا بزیارة قبر الحسین بن على‏ علیه السلام فان اتیانه مفترض على كل مؤمن یقر للحسین علیه السلام بالامامة‏ من الله عزوجل.

16-همان، 345/ بحارالانوار، ج 98، ص 11.

17-كامل الزیارات، ص 125/ وسائل الشیعه، ج 10، ص 356.

18-وسائل الشیعه، ج 10، ص 357/ بحارالانوار، ج 98، ص 11/ كامل الزیارات، ص 127.

19-كامل الزیارات، ص 124(نقل به تلخیص).

20-امالى صدوق، ص 197.

21-در منابعى همچون: كامل الزیارات، وسائل الشیعه، بحارالانوار، ثواب الاعمال و... احادیثش آمده است.

22-وسائل الشیعه، ج 10، ص 414.

23-بحارالانوار، ج 98، ص 142.

24-مشفقى دهلوى.

25-براى تحقیق پیرامون سند این زیارت و صحت آن، ر.ك:«انصار الحسین‏»، صص 146 تا 162. در ضمن، در ج 45، بحارالانوار، ص 65 نیز این زیارت آمده است.

26-براى مطالعه در تحلیل محتوایى زیارتنامه‏ها، ر.ك: مقالات زیارت در مجله‏ «پیام انقلاب‏». سال 1365. از شماره ‏172 تا 181.

لینك مقالات مرتبط:

-مثل اعلای انسانیت

-گریه بر عطش یا آگاهی بر هدف ؛ كدامیك؟

-قیام جاودانه

-شرحی بر زیارت اربعین

-اربعین در فرهنگ اهل بیت علیهم السلام

-تحلیل مبناى تاریخى اربعین حسینى

-عاشورا و نیازهاى امروز

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.