زیارات
حضرت سیدالشهدا علیه السلام
(1)
 | | ||
| | ||
| | ||
| |
یكى از زیارتهاى سیدالشهداعلیه السلاماستكه آن حضرت را بهعنوان وارث آدم، نوح، ابراهیم، موسى، عیسى، محمد، على، فاطمه زهرا،وخدیجه كبرى خطاب مىكند. زیارت وارث از امامصادق علیه السلام روایت شده (27) و همراه آداب خاصى است و فضیلت بسیار دارد.
«زیارت وارث به زائر مىآموزد كه اسلام امامت ورسالت تاریخى ادیان توحیدى را بر دوش دارد و به همین دلیل، خاتم الادیان و پیامبرش خاتم الانبیاء است و در اینجاست كه معناى امامت را مىیابد. زائر در این زیارت، رسالت همه پیامبران بزرگ تاریخ را بر دوش امام حسین علیه السلام مىیابد و چنین مىفهمد كه گویى عاشورا نقطه اوج نبرد همه توحید تاریخى با همه شرك تاریخى است.» (28)
در زیارت سیدالشهداعلیه السلام، مستحب است پس از تمام شدن آن، زائر بالاى سر قبر سیدالشهدا علیه السلام رفته زیارت وداع بخواند. متن آن و آدابش در كتب دعا و روایات آمده است (29) و متون مختلف و متنوعى دارد و از جمله محتویات آن خداحافظى با قبر امام و دعا براى توفیق زیارت مجدد است و این كه آخرین بار نباشد: «اللهم لاتجعله آخر العهد منا و منه...»، «اللهم صل على محمد و آل محمد ولا تجعله آخر العهد من زیارتى ابن رسولك و ارزقنى زیارته ابدا ما ابقیتنى...»
زیارت ناحیه مقدسه، زیارتنامهاى است كه به امام زمان علیه السلام نسبت داده شده و شیخ طوسى با سندهاى خود آن را روایت كرده است. به این صورت كه در سال 252 هجرى از ناحیه مقدس حضرت حجت «عج» این روایت به دست شیخ محمد بن غالب اصفهانى صادر شده است. متن زیارت، خطاب به سیدالشهدا و شهداى كربلاست و نام یكایك آنان، اغلب با ذكر اوصاف و خصوصیاتشان و نیز اسامى قاتلان آن شهدا در آن آمده است. |
ویاز صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله استكه در زمان آن حضرت نوجوان بود و در تعدادى از جنگها در ركاب پیامبر حضور داشت.(30) وى در سن پیرى پس از حادثه عاشورا، وقتى اسیران اهلبیت را به كوفه آوردند و وارد قصر ابن زیاد كردند، در آنجا حضور داشت. وقتى سر مطهر سیدالشهدا را مقابل ابن زیاد قرار دادند و او با چوب به دندانهاى آن سر بریده مىزد، زید بن ارقم اعتراض كرد كه: چوب خود را از این لبها بردار، به خداى یگانه قسم، من بارها دیدم كه رسول خدا صلی الله علیه و آلهبا لبهاى مباركش این لبها را مىبوسید، سپس بهعنوان اعتراض، مجلس را ترك كرد.(31) هم او نقل كرده كه وقتى سر امام حسین علیهالسلام را در كوچهها مىگرداندند، من در غرفه خود بودم. جلوى من كه رسید، شنیدم آیه «ام حسبت ان اصحاب الكهف و الرقیم...» را مىخواند. (32) وى در سال 68 هجرى در كوفه درگذشت. (33)
حضرت زین العابدین علیه السلام
پیشواى چهارم شیعه، حضرت سجاد، امام على بن الحسین، زین العابدین علیه السلام، فرزند سیدالشهدا علیهالسلام كه در حادثه كربلا حضور داشت و بهعلت بیمارى در خیمه بسترى بود وهمراه با اهل بیت، پس از شهادت امام حسین علیه السلام به اسیرى رفت و با حالتى دشوار و غمبار، كه غل و زنجیر به دست و گردن آن حضرت بسته بودند، به كوفه و از آنجا به شام برده شد.آن حضرتدر كاخ یزید خطبه بسیار مهمى ایراد كرد كه چهره یزید افشا شد و مردم شام نسبت به ماهیت حادثه كربلا آگاه شدند. امام سجاد علیه السلام در سال 38 هجرى در مدینه به دنیا آمد. در حادثه كربلا حدود 24 سال داشت، پس از شهادت پدر نیز مدت 35 سال امامت كرد. مادرش شهربانو دختر یزدگرد بود. در حادثه كربلا آن حضرت ازدواج كرده و داراى فرزند بود و فرزند خردسالش امام باقرعلیهالسلام هم در كربلا بود.(34) نقش عمده آن حضرت در نهضت عاشورا، پیامرسانى خون شهیدان كربلا و حفظ دستاوردهاى آن انقلاب خونین و اهداف پدر، از تباه شدن و تحریف بود. این رسالت، در قالب ایراد خطبهها توسط آن حضرت و عمهاش زینب علیهاالسلام انجام گرفت.
سخنان امام سجادعلیه السلامدر بارگاه یزید، چنان او را به خشم آورد كه دستور كشتنش را داد، اما حضرت زینب، جان خود را سپر بلا قرار داد و نگذاشت. در دفن اجساد شهداى اهل بیت در كربلا، به یارى طایفه بنى اسد آمد و پس از خاكسپارى پیكر سیدالشهدا علیه السلام روى قبر آن حضرت نوشت: «هذا قبر الحسین بن على بن ابى طالب، الذى قتلوه عطشانا غریبا.» (35)
پس از عاشورا، حضرت سجاد علیه السلام دوران بسیار سخت و خفقان بارى را با خلفاى اموى سپرى كرد. ولید بن عبد الملك و هشام بن عبد الملك، از خلفاى معاصر او بودند.
داستان زیارت آن حضرت و بوسیدن حجرالاسود و شعرهاى بلند فرزدق در ستایش او (هذا الذى تعرف البطحاء و طاته...) معروف است. «صحیفه سجادیه» مجموعهاى از دعاهاى آن حضرت است كه اینك در دست ما بهعنوان گنجینهاى از معارف دینى موجود است. آن حضرت در سال 95 هجرى با دسیسه ولید بن عبد الملك به شهادت رسید و در بقیع مدفون شد. براى آشنایى با زندگى، شخصیت و فضایل بی شمارش باید به كتابهاى مستقل و مفصلتر مراجعه كرد. (36)
مفاهیم كلى كه در زیارات دیده مىشود بسیار است، از جمله: محبت، مودت، موالات، اطاعت، صلوات، سلام، عهد، شفاعت، توسل، وفا، دعوت، نصرت، تسلیم، تصدیق، صبر، تولى و تبرى، مواسات، نماز، زكات، زیارت، تبلیغ، وراثت، مساعدت، معاونت، سعادت، رضا، خونخواهى، جنگ و صلح، امر به معروف و نهى از منكر، تقرب به خدا، برائت از دشمنان، ولایت، فوز، نصیحت، جهاد، فدا شدن و... دهها عنوان و مفهوم كلى كه از مطالعه فقرات زیارتنامهها برمىآید. |
زینب كبرى سلام الله علیها، پیامبر خون شهداى كربلا و همراه حسین علیه السلام در نهضت خونین عاشورا. حضرت زینب، دختر امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا علیهاالسلام در روز 5 جمادى الاولى سال پنجم هجرى، در مدینه، به دنیا آمد. از القاب اوست: عقیله بنىهاشم، عقیله طالبیین، موثقه، عارفه، عالمه، محدثه، فاضله، كامله، عابده آل على. زینب را مخفف «زین اب» دانستهاند، یعنى زینت پدر.
امام حسینعلیه السلام هنگام دیدار، به احترامش از جا برمىخاست. زینب كبرى، از جدش رسول خدا و پدرش امیرالمؤمنین و مادرش فاطمه زهرا علیه السلام حدیث روایت كرده است. (37) این بانوى بزرگ، داراى قوت قلب، فصاحت زبان، شجاعت، زهد و ورع، عفاف و شهامت فوقالعاده بود. (38) شوهرش، عبدالله بن جعفر(پسر عمویش) بود. از این ازدواج، دو پسر حضرت زینب به نامهاى محمد و عون، در كربلا به شهادت رسیدند.
وقتى امام حسین علیه السلام پس از امتناع از بیعت با یزید، از مدینه به قصد مكه خارج شد، زینب نیز با این دو فرزند، همراه برادر گشت. در طول نهضت عاشورا، نقش فداكاریهاى عظیم زینب، بسیار بود. سرپرست كاروان اسیران اهلبیت و مراقبت كننده از امام زین العابدین علیه السلام و افشاگر ستمگرىهاى حكام اموى با خطبههاى آتشین بود. زینب، هم دختر شهید بود، هم خواهر شهید، هم مادر شهید، هم عمه شهید. پس از عاشورا و در سفر اسارت، در كوفه و دمشق، خطابههاى آتشینى ایراد كرد و رمز بقاى حماسه كربلا و بیدارى مردم گشت. پس از بازگشت به مدینه نیز، در مجالس ذكرى كه براى شهداى كربلا داشت، به سخنورى و افشاگرى مىپرداخت. وى به «قهرمان صبر» شهرت یافت.
در سال 63 و به نقلى 65 هجرى درگذشت. مزارش در زینبیه (در سوریه كنونى) است. برخى نیز معتقدند مدفن او در مصر است. در كتاب «خیرات الحسان» آمده است: در مدینه قحطى پیش آمد. زینب همراه شوهرش عبدالله بن جعفر به شام كوچ كردندكه قطعه زمینى داشتند. زینب در همانجا در سال 65 هجرى درگذشت و در همان مكان دفن شد. (39)
صبح ازل طلیعه ایام زینب است | |
پاینده تا به شام ابد نام زینب است | |
در راه دین لباس شهامت چو دوختند | |
زیبنده آن لباس بر اندام زینب است |
بارزترین بُعد زندگى حضرت زینب، همان پاسدارى از فرهنگ عاشورا بود كه با خطابههایش، پیام خون حسین علیه السلام را به جهانیان رساند. در این زمینه، نوشتهها و سرودههاى بسیارى است، از جمله این شعر:
سّر نى در نینوا مىماند اگر زینب نبود | |
كربلا در كربلا مىماند اگر زینب نبود | |
چهره سرخ حقیقت بعد از آن طوفان رنگ | |
پشت ابرى از ریا مىماند اگر زینب نبود | |
چشمه فریاد مظلومیت لب تشنگان | |
در كویر تفته جا مىماند اگر زینب نبود | |
زخمه زخمىترین فریاد، در چنگ سكوت | |
از طراز نغمه وا مىماند اگر زینب نبود | |
در طلوع داغ اصغر، استخوان اشگ سرخ | |
در گلوى چشمها مىماند اگر زینب نبود | |
ذوالجناح داد خواهى، بىسوار و بىلگام | |
در بیابانها رها مىماند اگر زینب نبود | |
در عبور از بستر تاریخ، سیل انقلاب | |
پشت كوه فتنهها مىماند اگر زینب نبود (40) |
خود زینب نیز از فصاحت و ادب برخوردار بود. در هنگام دیدن سر بریده برادر، خطاب به او چنین سرود: «یا هلالا لما استتم كمالا...» بعدها هم در سوگ حسین علیه السلام اشعارى سرود، با این مطلع:
«على الطف السلام و ساكنیه...»؛سلام بر كربلا و بر آرمیدگان آن دشت، كه روح خدا در آن قبهها و بارگاههاست. جانهاى افلاكى و پاكى كه در زمین خاكى، مقدس و متعالى شدند، آرامگاه جوانمردانى كه خدا را پرستیدند و در آن دشتها وهامونها خفتند. سرانجام، گورهاى خاموششان را قبههایى افراشته در برخواهد گرفت، و بارگاهى خواهد شد، داراى صحنهاى گسترده و باز...
«زیارت وارث به زائر مىآموزد كه اسلام امامت ورسالت تاریخى ادیان توحیدى را بر دوش دارد و به همین دلیل، خاتم الادیان و پیامبرش خاتم الانبیاء است و در اینجاست كه معناى امامت را مىیابد. زائر در این زیارت، رسالت همه پیامبران بزرگ تاریخ را بر دوش امام حسین علیه السلام مىیابد و چنین مىفهمد كه گویى عاشورا نقطه اوج نبرد همه توحید تاریخى با همه شرك تاریخى است.» |
یعنیدو زینب. اصطلاحا به حضرت زینب و حضرت ام كلثوم، دختران امیرالمؤمنین علیه السلام گفته مىشود كه در كربلا حضور داشتند. این كلمه از باب تغلیب یك اسم بر دیگرى است، آنگونه كه به امام حسن و امام حسین هم «حسنین» گفته مىشود.
جایى كه به حضرت زینب علیه السلام منسوب باشد. آنگونه كه به جاى منسوب به امام حسین علیه السلام، «حسینیه» گفته مىشود. مكانهایى كه با این عنوان و به یاد حضرت زینب در شهرهاى مختلف مىسازند و براى برپایى محفلهاى عزادارى یا مجالس دینى براى بانوان، و گاهى هم به عنوان دارالایتام مورد استفاده قرار مىگیرد، از آن جهت كه آن بانوى قهرمان، پس از عاشورا یتیمان ابا عبدالله الحسین علیه السلام را در سفر اسارت سرپرستى و نگهدارى مىكرد. مرقد زینب كبرى علیه السلام نیز كه در شام قرار دارد به همین نام «زینبیه» شهرت دارد كه تا دمشق مقدارى فاصله دارد و زیارتگاه عاشقان عترت پیامبر صلی الله علیه و آلهاست.
البته در مورد مدفن حضرت زینب، اقوال دیگرى نیز وجود دارد.
تعبیرى است كه بیشتر درباره ذوالجناح، اسب امام حسین علیه السلام به كار مىرود كه پس از شهادت امام، با زین واژگون و یال پر خون و پریشانحال به طرف خیمهها آمد. برگرفته از جملهاى در زیارت ناحیه مقدسه است كه آمده است: «... فنظر النساء الى الجواد مخزیا و السرج علیه ملویا.» (41)
پىنوشت ها:
27- مفاتیح الجنان، ص 427 به نقل از مصباح المتهجد، شیخ طوسى.28- چشمه خورشید (مجموعه مقالات كنگره امام خمینى و فرهنگ عاشورا)، ج 1، ص 97، مقاله «ادبیات عاشورا».
29- از جمله در بحارالانوار، ج 98، صص 203 و 208.
30- تاریخ الاسلام، ذهبى، ج 5، ص 118.
31- بحارالانوار، ج 45، ص 116/اثبات الهداة، ج 5، ص 188.
32- همان، ص 125.
33- براى شرح حال او ر.ك: اعیان الشیعه، ج 7، ص 87.
34- اعیان الشیعه، ج 1، ص 635.
35- حیاة الامام زین العابدین، ص 166.
36- از جمله «الامام زینالعابدین»، عبدالرزاقالمقرم، «حیاة الامام زینالعابدین»، باقر شریف القرشى، «سیرة الائمة الاثنى عشر»هاشم معروف الحسنى، «بحارالانوار»،ج 46، «زندگانى زین العابدین» سیدجعفر شهیدى و... .
37- الحسین فى طریقه الى الشهاده، ص 65.
38- درباره مقامات معنوى زینب و ویژگیهایش، ر.ك: «الخصائص الزینبیه» از سید نور الدین جزایرى.
39- درباره زندگینامه حضرت زینب، از جمله ر.ك: «بطلة كربلا» عایشه بنت الشاطى، كه با نام « زینب، بانوى قهرمان كربلا» به قلم حبیب الله چایچیان و مهدى آیت الله زاده ترجمه شده است.
40- قادر طهماسبى (فرید).
41- حیاة الامام الحسین، ج 3، ص 298.
لینك مقالات مرتبط:
اربعین در فرهنگ اهل بیت علیهم السلامقدیم به آن احیاء كننده ای كه ...
