تهمت زايي يا تهمت زدايي
یكی از قواعد رفتار و اصول عمل این است كه رفتار انسان باعث ایجاد توهم و ارایه تصویر نامناسب برای او نشود و وی را در نظر بینندگان متهم به سوء نگرداند. هر كاری كه انسان را در نظر دیگران متهم گرداند و آبروی او را مخدوش سازد، از نظر دین مذموم است. كسی كه به واقع از امور ناپسند پرهیز میكند، حق ندارد تظاهر به بدی كند و خود را بدكار بشناساند. انسان هم باید به واقع خوب باشد و هم در نظر مردم به نیكی شناخته شود و هرگز حق ندارد خود را خلافكار معرفی سازد. انسان مالك آبروی خود نیست و اختیار تصرف بیجا در آن را ندارد. امام صادق علیهالسلام فرمود:
إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ إِلَی الْمُؤمِنِ أُمُورَهُ كلَّهَا وَ لَمْ یفَوِّضْ إِلَیهِ أَنْ یذِلَّ نَفْسَهُ أَلَمْ تَسْمَعْ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤمِنِینَ؟ فَالْمُؤمِنُ ینْبَغِی أَنْ یكونَ عَزِیزاً وَ لاَ یكونَ ذَلِیلاً یعِزُّهُ اللَّهُ بِالاْءِیمَانِ وَ الاْءِسْلاَمِ؛ [1]
خداوند تمام كارهای مؤمن را به خود او واگذار كرده، ولی به او اختیار نداده كه خود را خوار و ذلیل كند. آیا كلام خدا را نشنیدهای كه فرمود: عزت از آن خدا و پیامبر او و مؤمنین است؟ پس مؤمن شایسته است كه عزیز باشد و ذلیل نگردد.
انسان، اجازه ندارد چوب حراج به آبروی خود بزند، با رفتارهای خاص چهره خود را در دیده دیگران مشوّه گرداند و خود را به بدی عرضه كند. ملامتیه صوفیان، [2] كه برخلاف این آموزه اسلامی اصرار بر بدنام نمایاندن خود داشتند، همواره از سوی بزرگان دین محكوم شناخته شدهاند.
پیامبر گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآله میفرماید:
قَالَ مَنْ كانَ یؤمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الاْخِرِ فَلاَ یقِفَنَّ مَوَاقِفَ التُّهَمَةِ؛ [3]
هر كس كه به خدا و قیامت ایمان دارد، نباید در مواضع تهمت بایستد.
امیر مؤمنان، علی علیهالسلام فرمود:
إِیاك وَ مَوَاطِنَ التُّهَمَةِ وَ الَْمجْلِسَ الْمَظْنُونَ بِهِ السُّوءُ فَإِنَّ قَرِینَ السَّوْءِ یغَیرُ (او یغُرُّ) جَلِیسَهُ؛ [4]
از جایگاههای تهمت و مجالسی كه به آن گمان بد میرود، بپرهیز؛ زیرا كه همنشین بد همنشین خود را تغییر (یا فریب) میدهد.
لقمان در ضمن نصیحتی به فرزندش گفت:
مَنْ یدْخُلْ مَدَاخِلَ السُّوءِ یتَّهَمْ وَ مَنْ یقَارِنْ قَرِینَ السَّوْءِ لاَ یسْلَمْ وَ مَنْ لاَ یمْلِك لِسَانَهُ ینْدَم؛ [5]
هر كس كه در مكانهای بد وارد شود، متهم میگردد و هر كس كه با بدان همنشینی كند، سالم نمیماند و كسی كه مالك زبانش نباشد، پشیمان شود.
امام صادق علیهالسلام میفرماید:
أَوْلَی النَّاسِ بِالتُّهَمَةِ مَنْ جَالَسَ أَهْلَ التُّهَمَةِ؛ [6]
شایستهترین مردم به تهمت، كسی است كه با اهل اتهام همنشینی كند.
همچنین فرمود:
مَنْ جَالَسَ أَهْلَ الرَّیبِ فَهُوَ مُرِیبٌ؛ [7]
كسی كه با اهل شك همنشینی كند، او اهل شك است.
امام صادق علیهالسلام در جایی دیگر میفرماید:
مَنْ دَخَلَ مَوْضِعاً مِنْ مَوَاضِعِ التُّهَمَةِ فَاتُّهِمَ فَلاَ یلُومَنَّ إِلاَّ نَفْسَهُ. [8]
حضرت علی علیهالسلام فرمود:
مَنْ أَوْقَفَ (عَرَّضَ او وَضَعَ) نَفْسَهُ مَوْضِعَ التُّهَمَةِ فَلاَ یلُومَنَّ مَنْ أَسَاءَ بِهِ الظَّنَّ؛ [9]
هر كس خود را در موضع تهمت قرار دهد (و متهم شود) كسی جز خود را سرزنش نكند.
امام صادق علیهالسلام میفرماید:
اتَّقُوا مَوَاقِفَ الرِّیبِ وَ لاَیقِفَنَّ أَحَدُكمْ مَعَ أُمِّهِ فِی الطَّرِیقِ فَإِنَّهُ لَیسَ كلُّ أَحَدٍ یعْرِفُهَا؛ [10]
از جایگاههای مشكوك بپرهیزید و كسی از شما با مادر خود در راه نایستد؛ زیرا همه كس نسبت مادر را با او نمیشناسد.
از پیامبر اكرم صلیاللهعلیهوآله نقل شده كه فرمودهاند:
رَحِم اللهُ امرءاً جَبَّ الغیبةَ عن نَفسِه؛ [11]
خدا رحمت كند كسی را كه مانع غیبت خود شود (و كاری نكند كه دیگران از او بدگویی كنند).
[1]. كافی، ج 5، ص 63.
[2]. ملامتیه، فرقهای از صوفیاناند كه به عمد كارهایی انجام میدهند، تا خلق آنها را سرزنش كنند و از این طریق غرور، كبر و ریا را در خود از بین میبرند.
[3]. مستدرك الوسائل، ج 8، ص 340.
[4]. الأمالی، شیخ مفید، ص 220.
[5]. كافی، ج 2، ص 642.
[6]. الأمالی، شیخ صدوق، ص 21.
[7]. صفات الشیعة، ص 9.
[8]. الأمالی، شیخ صدوق، ص 497.
[9]. بحار الانوار، ج 75، ص 33.
[10]. وسائل الشیعة، ج 12، ص 37.
[11]. كشف الخفاء، ص 426، ح 1367.
زي طلبگي: حجه الاسلام و المسلمين - محمد عالم زاده نوري
تهيه و تنظيم: محمد حسين امين - گروه حوزه علميه تبيان
