حوزه علميه نجف اشرف

اين شهر قبل از هجرت شيخ طوسى، سرزمينى بود كه برخى از علويان و شيعيان خاص امير مؤمنان(ع) را در خود جاى داده بود ليكن با هجرت شيخ طوسى دانشجويان علوم اسلامى نجف اشرف را به مركز شيعه و دانشگاه بزرگ شيعه اماميه تبديل كردند و پس از آن هزارن دانشجو و متفكر شيعى در اين دانشگاه پرورش يافته به نشر معارف اهل بيت(ع) همت گماردند.

نبايد تصور كرد كه پيش از شيخ طوسى دانشمندان شيعى در نجف اشرف نبوده‏اند بلكه پيش از وى رجال علم در آن شهر سكونت داشته و به برخى از دانشمندان شيعى اجازه روايت داده‏اند ليكن نجف از زمانى به عنوان مركز فقه شيعى و علوم آل البيت(ع) درآمد كه شيخ طوسى به آن شهر هجرت كرد و با دانشمندان حاضر در مكتب درس خويش حوزه علميه نجف اشرف را بنانهاد.

دوره اول

نخستين دوره از حوزه علميه نجف اشرف با هجرت شيخ طوسى از بغداد به نجف آغاز مى‏گردد و تا قرن ششم هجرى ادامه مى‏يابد.

شيخ الطائفه پس از 22 سال مرجعيت در بغداد به نجف اشرف هجرت كرد و پس از گذشت 12 سال به ديار باقى شتافت.

شيخ طوسى از جمله دانشمندان شيعى است كه به علوم نقلى و عقلى احاطه كامل داشته و تاليفاتى در هر يك از موضوعات و علوم اسلامى به رشته تحرير درآورده است.

هجرت شيخ طوسى به نجف اشرف موجب گشته تا دهها دانشمند شيعى در اين حوزه گرد آيند و صدها دانش‏پژوه به تحقيق و تاليف پردازند و از محضر دانشمندان بهره برند و همين امر به بنيان‏گذارى حوزه علميه نجف اشرف انجاميد حوزه‏اى كه با برخوردارى از بزرگان علم و عمل دانشكده‏هاى مختلف خود را در اين دانشگاه بزرگ شيعى تاسيس نمود و به علوم اسلامى در فقه و كلام و تفسير و حديث پرداخت.

پس از رحلت‏شيخ طوسى به سال 460 هجرى فرزندش «شيخ ابو على طوسى‏» - زنده در سال 515 هجرى - مرجعيت‏شيعه را عهده‏دار گرديد و ابو نصر محمد بن ابى على الحسن بن ابى جعفر محمد بن الحسن الطوسى‏» فرزند ابوعلى پس از پدرش حوزه‏اى را كه جدش داير كرده‏بود اداره نمود.

دوره دوم

در اين دوره كه از قرن ششم تا نهم هجرى به طول انجاميده حوزه علميه كربلا از تحرك بيشترى برخودار بوده است و دانشمندانى چون «ابو العباس احمد بن على نجاشى‏» «عماد الدين ابى حمزه طوسى‏» «سيد فخار موسوى حائرى‏» «رضى الدين على بن طاووس‏» «شمس الدين محمد بن مكى‏» (شهيد اول) «ابن خازن حائرى‏» و «ابن فهد حلى‏» در آن به تربيت دانشجويان علوم دينى مشغول بوده‏اند از اين‏رو حوزه علميه نجف در آن برهه از رونق چندانى برخودار نبود چه آنكه اغلب رجال علم در حوزه كربلا سكنى گزيدند برخى علت ركود علمى اين دوره را به سبب تحرك حوزه حله در اين عصر دانسته‏اند و بيوتات علميه آل ادريس، آل شيخ ورام، آل فهد، آل طاووس و ... را دليل گفتار خويش ساخته‏اند.

دوره سوم

دوره سوم حوزه علميه نجف اشرف از قرن نهم هجرى آغاز مى‏گردد و تا قرن يازدهم هجرى ادامه مى‏يابد. پس از اين دوره كه عصر حضور فقهاى اصولى است، علماى اخبارى در اين مركز فعاليت بيشترى داشته‏اند.

جمال الدين و شرف المعتمدين ابوعبد الله مقداد بن عبد الله بن محمد بن حسين بن محمد سيورى حلى اسد غروى، معروف به «فاضل مقداد» از فقهاى شيعه و دانشمندان بزرگ اين دوره است كه روستاى «سيور» حله متولد گرديده و از شاگردان شهيد اول است وى نه تنها در فقه دانشمندى برجسته است بلكه متكلمى ورزيده به حساب مى‏آيد.

وى با نگارش شروحى بر آثار استادش مكتب شهيد اول را بارورتر ساخت و حوزه فقه استدلالى را وسعت بخشيد و با تاليف كتابى در فقه القرآن مبانى قرآنى فقه شيعى را بيان‏داشت و پس از آن با ديگر نگاشتهاى خود منزلت تفكر شيعى و بينش وى در اصول اعتقادات و فروع احكام را روشن ساخت.

دوره چهارم

اين دوره از اوايل قرن يازدهم شروع شد و تا آخر آن امتداد داشت و با اخباريانى اختصاص يافت كه در حوزه علميه نجف به فعاليت علمى اشتغال داشتند در اين عصر ركود علمى مباحث اصولى مشهود است تا اينكه وحيد بهبهانى از ايران به كربلا و نجف آمد و با مباحث علمى پايه‏هاى منطق اجتهاد را تقويت كرد.

از جمله عللى كه باعث‏شد مكتب اخبارى بر مكتب اصولى چيره گردد و تا پيش از وحيد بهبهانى در حوزه نجف اشرف رشد يابد انتقال زعماى مكتب اصولى به حوزه علميه كربلا ذكر شده‏است كه خالى از اشكال نمى‏باشد.

دوره پنجم

اين دوره كه از قرن دوازدهم تا قرن پانزدهم هجرى را شامل مى‏گردد از پر تكاپوترين دوره‏هاى حوزه علميه نجف اشرف به شمار مى‏رود.

شروع دوره پنجم حوزه نجف با هجرت وحيد بهبهانى و شاگردان وى آغاز مى‏گردد «سيد محمد مهدى بحر العلوم‏»از شاگردان وحيد بهبهانى و شيخ يوسف بحرانى است كه پس از استاد كل زعامت‏شيعيان و ديريت‏حوزه علميه نجف را بر عهده گرفت و آن در حالى بود كه هنوز سنش از 30 سال تجاوز نكرده بود. بحر العلوم از دانشمندان فرزانه‏اى است كه مقامات معنوى و سير و سلوكى را به نحو نيكو طى كرده و مورد احترام علماى شيعه بوده است و تالى معصوم به شمار مى‏رود كرامات زيادى از او نقل شده است و گويند شيخ جعفر كاشف الغطا دانشمند معاصر وى با تحت الحنك عمامه خويش غبار نعلين او را پاك مى‏كرد.

تهیه و تنظیم : گروه حوزه علمیه تبیان