تبیان، دستیار زندگی
نقش پرسش و پرسشگری در روشن شدن مجهولات بر کسی پوشیده نیست. حال اگر سؤال و پرسشی درباره اعتقادات و مباحث یعنی مطرح شود ارزش و اهمیتی دو چندان می یابد. در این نوشتار نگاهی داریم به نظر اسلام درباره پرسش و پرسشگری درباره مباحث دینی
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پرسشگری آری یا خیر؟!


نقش پرسش و پرسشگری در روشن شدن مجهولات بر کسی پوشیده نیست. حال اگر سؤال و پرسشی درباره اعتقادات و مباحث یعنی مطرح شود ارزش و اهمیتی دو چندان می یابد. در این نوشتار نگاهی داریم به نظر اسلام درباره پرسش و پرسشگری درباره مباحث دینی.


سوال علامت

عقل محبوبترین آفریده پروردگار

اندیشه و فکر گرانبهاترین نعمتی است که خداوند متعال به فرزندان آدم ارزانی داشته و نسل بشر را بوسیله آن کرامت بخشیده است. عقل محبوبترین آفریده پروردگار است که آن را در اختیار انسانها قرار داده است تا در پرتو آن بتوانند صحیح را از سقیم تشخیص دهند، درست را بپذیرند و باطل را انکار کنند. امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) عقل را حجت خدا بر خلق دانسته و فرموده اند: «الحجّةُ علی الخلقِ الیومَ العقلُ یُعرَفُ به الصاّدق علی الله فیُصِّدقُه و الکاذبُ علی اللهِ فَیُکَذِّبُهُ؛ در این روزگار حجت خداوند بر بندگانش خرد است. زیرا در پرتو آن می توانند راستی و راستگویان را بشناسند و تصدیق کنند همچنان که می توانند دروغ و دروغگویان را بشناسند و انکار کنند.

پرسش کلید گنج دانش

برخلاف برخی از مذاهب و مکاتب که پیروان خود را به پیروی کورکورانه دعوت می کنند و از آنان می خواهند تا بدون تفکر و سؤال و بحث، مطالب و عقاید آنان را بپذیرند و نیز برخلاف مذاهبی که اساساً سؤال کردن درباره مسائل دینی و اعتقادی را ممنوع دانسته و مایه کفر به شمار آورده اند، در مکتب اهل بیت و در نظر پیشوایان شیعه امامیه نه تنها سؤال کردن و بحث و گفتگو درباره مسائل مهم و زیربنایی دین ممنوع نیست که شایسته تشویق نیز هست. امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) در این باره می فرمایند: العلم خزائن و مفاتیحه السوال، فاسئلوا یرحکُمُ الله؛ دانش چونان گنجینه های در بسته ای است که سؤال و پرسش کلید آن گنجینه ها به حساب می آید. پس در باره مسائل مختلف علمی سؤال کنید تا مورد لطف و رحمت الهی قرار گیرید.

خداوند برای هدایت انسانها به سوی خیر و سعادت، انبیاء را مبعوث کرد و کتاب آسمانی را در اختیار آنان قرار داد تا مردم را با بشارت و انذار و نیز با دلایل روشن و براهین آشکار به سوی رشد و تعالی راهنمایی کنند و به پرسشهای مهم آنان پاسخ گویند. بعثت انبیای الهی با بعثت پیامبر اکرم(ص) پایان یافت اما هدایت الهی برای انسانها از طریق انبیاء و اوصیای پیامبر(ص) ادامه پیدا کرد

تشویق اهل ایمان به برگزاری مجالس علمی

این موضوع تا جایی در اسلام اهمیت دارد که پیشوایان دینی اهل ایمان را به برگزاری مجالس علمی و گفتگوهای ارزشمند دینی تشویق می نموده اند. از آن جمله به نقل از امام رضا(علیه السلام) ذکر شده است که فرمودند: فانّه یُؤجَرُ فیه اربعةٌ: «السّائل و المُعلّمُ و المُستَمِعُ و المُجیُب له؛ چهار نفر در ضمن گفتگوهای علمی دینی پاداش دریافت می کنند: سؤال کننده، معلم(اداره کننده و داور بحث)، شنونده و پاسخ دهنده.» بر این اساس شرکت در گفتگوهای علمی بویژه در راستای مسائل یعنی و روشن شدن عقاید اسلامی از جمله اعمال نیکو و پر اجری است که توصیه مؤکّد پیشوایان دینی بویژه نزد شیعیان است.

پرسش

شرط پرسش و پرسشگری!

اگر چه سؤال و جواب و مناظرات درباره مسائل اعتقادی و دینی بسیار ارزشمند است اما توجه به این نکته بسیار مهم است که نباید هدف از آن خودنمایی، فخرفروشی و جدال و بگو و مگو و به اصطلاح مجادله باشد بلکه هدف از پرسش شناخت حق و نمودار شدن حقیقت باشد. دیگر آنکه انسان جویای حق، سؤال و پرسش خود را نزد اهل دانش و بصیرت مطرح کند نه نزد عامیان بی دانش که در غیر این صورت اساساً هدف از پرسشگری و برگزاری مجلس مناظره از میان می رود! تأکید بر این نکته از آن جهت اهمیت دارد که برخی افراد به منظور سرگرمی یا فخرفروشی به جدال با دیگران می پردازند و به بحث های بی نتیجه روی می آورند که در آیات قرآنی و روایات اسلامی از معصومین(علیهم السلام) از اینگونه بحثها و گفتگوها نهی شده است. از سوی دیگر بحث و مناظره افراد کم دانش با یکدیگر نیز به نتیجه ای ارزنده منتهی نمی شود. راه صحیح بحث و مناظره آن است که انسان پرسشها و مطالب خود را با اهل دانش و بصیرت در میان گذارد و با ایشان مطرح نماید.

مهمترین پرسشها و بهترین پاسخگوها!

خداوند برای هدایت انسانها به سوی خیر و سعادت، انبیاء را مبعوث کرد و کتاب آسمانی را در اختیار آنان قرار داد تا مردم را با بشارت و انذار و نیز با دلایل روشن و براهین آشکار به سوی رشد و تعالی راهنمایی کنند و به پرسشهای مهم آنان پاسخ گویند. بعثت انبیای الهی با بعثت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) پایان یافت اما هدایت الهی برای انسانها از طریق انبیاء و اوصیای پیامبر(صلی الله علیه و آله) ادامه پیدا کرد. امامان معصوم پس از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) راه آن حضرت را تداوم بخشیدند. مردم را به سوی خدا هدایت کردند، درهای معرفت را به روی اهل ایمان گشودند، از حریم دین پاسداری کردند و در برابر منکران و دین ستیزان مقاومت ورزیدند، به پرسشهای امت اسلامی پاسخ گفتند و شبهات شکاکان را با دلایل روشن و قانع کننده از دامان جامعه اسلامی زدودند.

بزرگترین وظیفه امامان(علیهم السلام) همانند انبیای الهی بیان احکام و معارف دین و اتمام حجت خداوند بر مردم بود. آن بزرگواران این وظیفه را با روشهای مختلف گاهی از طریق بیان حدیث و زمانی از راه اندرز و موعظه و در مواردی نیز به شیوه دعا و مناجات و یا بوسیله گفتگو و مناظره به انجام می رسانیدند

مناظره و بحث یکی از روشهای بیان دین و معارف اسلامی

بزرگترین وظیفه امامان(علیهم السلام) همانند انبیای الهی بیان احکام و معارف دین و اتمام حجت خداوند بر مردم بود. آن بزرگواران این وظیفه را با روشهای مختلف گاهی از طریق بیان حدیث و زمانی از راه اندرز و موعظه و در مواردی نیز به شیوه دعا و مناجات و یا بوسیله گفتگو و مناظره به انجام می رسانیدند. فرق مناظره با سایر روشهای بیانی و آموزش این است که در مناظره هر یک از دو طرف گفتگو دارای نظریه ای مخصوص به خود هستند و سعی دارند طرف مقابل را با ارائه دلایل و شواهد قانع کننده به پذیرش آراء و عقاید بر خو تشویق و ترغیب و یا ناگزیر سازند اما در سایر روشهای بیانی معمولاً یک طرف گوینده و طرف دیگر شنونده و دریافت کننده است.

پایان سخن...

براساس آنچه در این نوشتار درباره مناظره بیان شد معلوم می شود که این روش از جمله روشهای مورد تأیید و مورد استفاده بزرگان و امامان شیعه(علیهم السلام) در طول تاریخ بوده است که به روش صحیح در راستای نشر معارف اسلامی به کار می رفته است. از این رو عنصر اساسی پرسش و پرسشگری نیز در مورد مسائل گوناگون و به ویژه مباحث اسلامی و دینی از جمله مواردی است که به شدت مورد تأیید امامان بزرگوار بوده است که شیعیان را در جهت نشر و ترویج معارف اسلامی به این طریق تشویق و ترغیب می نموده اند. در مقاله بعدی به بررسی این موضوع در عصر کنونی بویژه در محیطهای علمی و دانشگاهی خواهیم پرداخت ...

رادفر

گروه دین تبیان


منابع:

1- مناظره علی بن موسی الرضا(علیه السلام) با عالمان دینی، احمد آقایی

2- عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج 2

3- الکافی، شیخ کلینی، ج 1

4- بحارالانوار، علامه مجلس – ج 1

5- پانزده گفتار، شهید مطهری

6- صد گفتار(خلاصه آثار) دفتر اول، شهید مطهری

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.