تبیان، دستیار زندگی
در دوران معاصر ، حضرت امام خمینی ( ره ) یکی از منادیان بزرگ وحدت اسلامی به شمارمی آیند . ایشان نه تنها وحدت را در میان اقشار و فرق اسلامی مطرح می کردند ، بلکه درعرصه های مختلف داخلی و خارجی نیز به وحدت نظری عمیق داشتند .امام وحدت را در تمام مراحل زندگی
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

" وحدت " دراندیشه سیاسی حضرت امام خمینی (ره )


در دوران معاصر ، حضرت امام خمینی ( ره ) یکی از منادیان بزرگ وحدت اسلامی به شمارمی آیند . ایشان نه تنها وحدت را در میان اقشار و فرق اسلامی مطرح می کردند ، بلکه درعرصه های مختلف داخلی و خارجی نیز به " وحدت " نظری عمیق داشتند .امام وحدت را در تمام مراحل زندگی سیاسی ودینی خویش مدنظر داشتند و نه تنها قبل ازپیروزی انقلاب که دشمن مشترک تمام اقشار جامعه را تهدید می کرد به وحدت می اندیشیدند ، بلکه پس ازپیروزی نیز برآن پای می فشردند.


امام خمینی

دعوت به وحدت

 دعوت به وحدت بارها از زبان امام شنیده شده است ، حضرت امام اقشارمختلف و اجزای دولت و قوای مسلح و ... را به وحدت فرا می خواندند ، واین دعوت خویش را گاهی به آیات قرآنی و مقتضای دین الهی نیز نسبت می دادند ، ایشان می فرمایند :

« شما می دانید که چیزی که این نهضت و این انقلاب را به ثمر رساند ایمان بود و مومنین همان طورکه قرآن شریف فرموده است ، برادر یکدیگر بوده وفرقی بین آنها نیست ... شما می دانید که الان کشورما محتاج این است که قوای مسلح با هم باشند ..... در این فکر باشید که با برادری کارها را انجام دهید و این اصل قرآنی را که مومنین با هم برادر هستند بپذیرند و با هم دوست و با یکدیگر محبت داشته باشید وخیر همدیگر را بخواهید .... این رمز موفقیت جامعه است . » (امام خمینی ، صحیفه نور، ج 7 ، ص 40 )

دعوت حضرت امام در رجوع به وحدت در هر زمان متوجه جایی بوده است که اختلاف در آن پاگرفته یا بیم بروز آن می رفته است .

وحدت رمز پیروزی و بقای انقلاب

درتحلیل عوامل اصلی پیروزی سریع الوقوع نهضت اسلامی ، حضرت امام به دورکن اساسی اشاره می کنند : رکن اول ، اسلام ؛ و رکن دوم ، وحدت و همگامی و همصدایی همه اقشارملت .

حضرت امام این " وحدت و همدلی " را رمز پیروزی وکلید موفقیت نام نهاد ه اند ، امام هر گاه درشرایط سخت جنگ تحمیلی از مشکلات مختلف نظام و زمینه های امکان آسیب پذیری نظام اسلامی یاد می کردند ؛ هرگز اظهارنگرانی ازحملات نظامی و تحریم های اقتصادی دشمنان خارجی نمی کردند ؛ نگرانی اصلی ایشان از ایجاد شکاف بین صفوف به هم فشرده امت و مسوولان نظام بوده است . ایشان نه تنها وحدت را علت پیروزی ، بلکه غایت آن نیز ذکر می کردند . مفهوم این نکته آن است که وحدت تنها به عنوان یک " تاکتیک " برای کسب پیروزی نیست ، بلکه با وحدت زمینه پیروزی

فراهم می آید و پس از پیروزی باید در استحکام و تعمیق هرچه بیشتر آن تلاش کرد. ایشان می فرمایند :

« بزرگترین آرزوی پس از پیروزی ایجاد وحدت است .» ( همان ، ج 11 ، ص 50 )

مفهوم وحدت

آیا حضرت امام به وحدت ایدئولوژیک می اندیشیدند و از مدیران و افراد جامعه خویش اتحاد برمبنای ایدئولوژی واحد را طلب می کردند یا بر وحدت استراتژیک نظر داشتند . و یا اصولاً به چیزی جز وحدت تاکتیکی نمی اندیشیدند ؟ نظرامام از قبل از پیروزی و تا آخرین روزهای اظهارنظر سیاسی ایشان یکسان بوده یا اینکه با تطور همراه بوده است ؟

ازسویی باید گفت حضرت امام دارای مکتب و مرامی بودند که پایه حکومت را برآن گذاردند . علی القاعده حکومت مکتبی ، عقیده ای جز عقیده حاکم را تاب نمی آورد و اصولاً به حقیقتی برتر از عقیده مختار معتقد نیست و کمال مطلوب آن اجرای دین در عرصه های گوناگون جامعه است .

با این همه ، واقع گرایی عقیده دینی و شخص حضرت امام سبب شده بود ایشان خود به قبول اختلافات در نظریات و عقاید سیاسی واز فروعات ایدئولوژی اعتراف داشته باشند . ایشان درکلامی می فرمایند:

« کتب فقهای بزرگوار اسلام پر است از اختلاف نظرها و سلیقه ها و برداشت ها در زمینه های مختلف نظامی ، فرهنگی و سیاسی ، اقتصادی ، عبادی .... درحکومت اسلامی همیشه باید باب اجتهاد باز باشد و طبیعت انقلاب ونظام همواره اقتضا می کند که نظرات اجتهادی فقهی درزمینه های مختلف ولو مخالف با یکدیگر آزادانه عرضه شود و کسی توان و حق جلوگیری از آن را ندارد .» ( همان ، ج 21 ، ص 7- 46)

حضرت امام ، خود ضمن تقسیم اختلافات نظری به دو نوع اختلافات عقیدتی و اصول ، و اختلافات سیاسی و فرعی ، وجود اختلافات نوع دوم را مضر به حال وحدت و همبستگی جامعه ندانسته بلکه آن را موجب رشد و بالندگی اعلام کرده اند و ازآنها هرگز اظهار نگرانی نمی کردند . ایشان در نامه معروف به " تحکیم برادری " ضمن ذکر موضوعات فقهی وسیاسی که قابل بحث و تدقیق نظر و اختلاف نظراست چنین می نویسند :

« .... اختلاف اگر زیربنایی و اصولی باشد ، موجب سستی نظام می شود و این مسئله روشن است که بین افراد و جناح های موجود وابسته به انقلاب اگر اختلاف هم باشد ، صرفاً سیاسی است ولو اینکه مشکل عقیدتی بدان داده می شود ، چرا که همه دراصول با هم مشترک اند و به همین خاطر است که من آنها را تایید می نمایم . آنها نسبت به اسلام وقرآن و انقلاب وفا دارند و دلشان برای کشور و مردم می سوزد ، و هر کدام برای رشد اسلام و خدمت به مسلمین طرح و نظری دارند که به عقیده خود موجب رستگاری است .» ( همان ، ج 21 ، ص 47 )

امام خمینی

گستره وحدت

وحدت ازدیدگاه امام دارای دامنه وسیعی است . بطورکلی وحدت مسلمانان یا مستضعفان در راه اهداف کلی دینی و دستیابی به کمال و رشد مطرح است ، اما این وحدت در زمینه های گوناگونی مطرح می شود ، وحدت نیروهای فرهنگی ودینی کشور پیش از هر چیز دیگر قبل از پیروزی مورد نظر امام بوده است ، ایشان با هوشیاری خاص خویش تا حد امکان دو قشر روحانی و دانشگاهی را به هم نزدیک و آن دو را نیازمند به یکدیگر معرفی کردند ، اشتباهات و لغزشهایی را که از هر گروه سرزده بود به نحو ی لطیف تذکر دادند و در مجموع خود ایشان مورد قبول اکثر افراد در جناح روحانی ودانشگاهی قرارگرفتند . حضرت امام دراین باره می فرمایند :

« ما چندین سال است که زحمت کشیدیم ودانشگاه را به ملاها ، به مدارس علوم قدیمه ، به طلاب نزدیک کردیم و همیشه سفارش کردیم که وحدت کلمه باشد تا بتوانید کاری انجام بدهید .» ( همان ، ج4 ، ص 92 )

آن گاه ایشان به تخصص حوزه دانشگاه اشاره و وجود هر دو را برای فردای پیروزی ضروری اعلام میکنند .وحدت این دو قشر از دیدگاه امام بسیار مهم بود . در دیدگاه ایشان ، وحدت این دوقشر موجب زمین خوردن ابرقدرت ها می شود . امام درتحلیلی از نتایج انقلاب اسلامی می فرمایند :

« وحدت قشر روشنفکر و روحانی اگر تنها نتیجه نهضت باشد مناسب است .» ( همان ،ج 5 ، ص22 )

  وظیفه شرعی دانستن حفظ وحدت

گرچه دردیدگاه تکلیف گرایی امام اصولاً اقدام سیاسی یک تکلیف شرعی است و لذا خیلی از موارد مشارکت های سیاسی مانند شرکت درانتخابات یا تایید نظام به واسطه گردهم آیی و راهپیمایی و...   که عموماً دردیدگاه یک اندیشور سیاسی از" حقوق " مردم است ، ازدیدگاه امام آنان تکلیف و وظیفه مردم نیزهست .

البته در مواردی مانند رعایت " وحدت " و همبستگی جامعه تاکیدهای ایشان درعواقب ترک آن قابل توجه است . ایشان ایجاد خلل در وحدت را " گناه کبیره " و " جرم بزرگی " اعلام می کنند ، تعبیراتی که درمخالفت های احکام اولی شرعی کمتر به کار برده می شود .

« ... اگر چنانچه دریک وقتی هم یک همچو مطلبی واقع بشود ، آن هم یک جرم است ، امروز این مسئله ( تضعیف قوای نظام و تفرقه افکنی ) جرم بسیار بزرگی است .» ( همان ، ج 12 ، ص 118) 

حضرت امام دردیدار با استانداران درسال های آخرجنگ تحمیلی ، ضمن اشاره به نظرات گوناگون و پراکنده ای که درباره جنگ ابراز می شده است ، این گونه اظهارنظرکرده اند :

« ... باید وحدت داشته باشید تاحفظ بشوید . دسیسه ها برای اختلاف است و شما توجه داشته باشید که یک کلمه اختلاف آمیز از" گناهان بزرگی " است که مشکل است خدای تبارک وتعالی بیامرزد ، چه این کلمه صادر بشود از دشمن های ما ، چه این کلمه صادر بشود ازدوستان ما ، چه از اشخاصی که ادعای قداست می کنند وچه از اشخاصی که این ادعارا ندارند . مایک کلمه اختلاف انگیز دریک همچو موقعی که اسلام درمعرض خطرکفر است . ، این از گناهانی است که به زودی نمی شود ازش گذشت ." ( همان ، ج 20 ، ص 84)

خاتمه

بطورخلاصه، وحدت مطلوب امام ،وحدت کامل درعمل و هماهنگی عملی همه نهادها و افراد نظام ،وحدت اندیشه دراصول کلی اسلام و انقلاب است ، واختلاف در راهکارهای اجرای اصول کلی و در جزئیات دیگر به وحدت مطلوب خللی وارد نمی کند .

علی جان مرادی جو

بخش سیاست تبیان