مدارا با مردم از نگاه دین

مدارا و تحمل همدیگر و داشتن یک زندگی مسالمت آمیز در این دور  و زمانه بسیار کاهش یافته است؛ این خصلت یکی از اصول زندگی اجتماعی محسوب شده و رعایت آن برای آرامش عمومی جامعه ضروری به نظر می رسد؛ این است که در متون دینی سفارش زیادی بر مدارا کردن همدیگر شده است.

1.سفارش به مدارا در قرآن:

فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ‏ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَكِّلینَ؛ به(بركت) رحمت الهى، در برابر آنان‏ [مردم‏] نرم(و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراكنده مى‏شدند. پس آنها را ببخش و براى آنها آمرزش بطلب! و در كارها، با آنان مشورت كن! اما هنگامى كه تصمیم گرفتى، (قاطع باش! و) بر خدا توكل كن! زیرا خداوند متوكلان را دوست دارد. [1]

2.معنای لغوی مدارا:

راغب در کتاب لغویش می نویسد:

لِین‏ یعنى نرمى ضد خشونت است، كه در اجسام به كار می رود و سپس در باره اخلاق و سایر معانى بطور استعاره به كار می رود. می گویند: فلانى اخلاقش ملایم و نرم است و دیگرى خشن و ناملایم، كه این هر دو صفت گاهى بصورت مدح و ستایش و زمانى بگونه سرزنش و نكوهش به اختلاف موقعیت‏ها گفته می شود. در آیه گفت: (فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ‏ لِنْتَ‏ لَهُمْ‏)؛ در اثر رحمتى كه از خداوند است و تو رحمة للعالمین هستى با مردم ملایمت دارى. [2] در فرهنگ ابجدی آمده است: [لین‏]: نرم و انعطاف پذیر؛ «لَیِّنُ العَرِیكَة»: خوش اخلاق... ، نرم خوئى. [3]

3.اهمیت مدارا با دیگران:

فرمود: خداوند به انسان خوش خلق، ثواب مجاهدت در راه خدا را مى‏دهد و مدارا و مهربانى و خوش خلقى، مبارك (و سبب جلب نعمت) و بدخلقى، شوم است (و سبب تنگدستى مى‏گردد). [4]

امام صادق علیه السلام فرمود: ... پدرم از پدرش و از جدش به من گفت كه رسول خدا «صلی الله علیه و آله» فرمود: خردمندترین مردم كسى كه بیشتر مدارا كند. [5]

4.مدارا با والدین:

بكر بن صالح گوید: دامادم به امام جواد(علیه السلام) نوشت: پدرم مرد ناصبى بد اعتقادى است و از جانب وى با شدائد و زحماتى چند روبرو گشته‏ام، در صورت صلاحدید در باره‏ام دعا كنید، و بیان فرمائید كه نظرتان در این باره چیست؟ آیا با وى به دشمنى و پرخاش برخیزم یا مدارا نمایم؟

حضرت در پاسخ نوشتند: نوشته‏ات را فهمیدم و به آنچه در باره پدرت یاد كرده‏اى پى بردم، و ان شاء اللَّه در باره تو دست از دعا نمى‏كشم، و مدارا براى تو بهتر از دشمنى و پرخاشگرى است، و همراه با هر مشكلى آسانى است، صبر را پیشه ساز كه عاقبت از آن پرهیزكاران است، خداوند تو را بر ولایت آن كس كه ولایتش را پذیرفته‏اى ثابت بدارد،... . بكر گوید: پس از آن خداوند دل پدر او را مطابق میل وى برگرداند بطورى كه در هیچ چیز با او مخالفت نمى‏ورزید.[6]

از كافى بسندش تا معمر بن خلاد آمده كه به امام رضا(علیه السلام) گفتم: دعا كنم در حق پدر و مادرم كه مذهب حق را نمى‏شناسند؟ فرمود: برایشان دعا كن و از آنها صدقه بده و اگر زنده‏اند و عارف بحق نیستند با آنها مدارا كن كه براستى رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده: راستش خدا مرا براى رحمت فرستاده نه براى عقوق و ناسپاسى. [7]

5. مدارا با کودکان:

حق خردسال این كه به او مهربان باشى و او را پرورش و آموزش دهى، از او درگذرى و پرده پوشى كنى و نرمش كنى و كمكش كنى و خطاهاى نوجوانیش را نهان دارى كه سبب توبه او گردد و با او مدارا كنى و كشمكش نكنى كه مایه كندى رشد او شود. [8]

6. مدارا با همسر:

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در وصیتش به محمد بن حنفیه فرمود: «فرزندم، … زن قهرمان نیست بلكه شاخه ریحان است. بهر حال با او مدارا كن و به خوبى با او همراهى كن تا زندگیت گوارا گردد». [9]

در اندرزهاى لقمان به فرزندش: پسرم! با سه كس مدارا لازم است: بیمار، پادشاه و زن. و در زندگى قانع باش، تا بى‏نیاز و شاد زندگى كنى، و پرهیزكار باش، تا گرامى شوى و با پرهیزكاران محشور گردى. [10]

7. مدارا با خویشاوندان:

امیر مؤمنان براى مردم سخنرانى كرد، خدا را سپاس كرد و او را ستود و سپس فرمود: هیچ كدام شما مردان گر چه صاحب فرزند است از عشیره و تبارش بى‏نیاز نباشد، و از مدارا، و گرامى داشت آنان، و از این كه از او به دست و زبانشان دفاع كنند، آنها بیش از مردم دیگر در پشت سرش از او نگهدارى توانند و پریشانى او را بیشتر آرامش دهند، و بر او دلسوزتر باشند در آسیبى كه به او رسد. [11]

8.مدارای مسئولین با عموم مردم:

از رهنمودهاى امام علی علیه السلام به حذیفة بن یمان(ره) استاندار مدائن: آغوشت را به روى مردم باز كن، و در مجلس و رفت و آدمها، با آنان مدارا كن‏...

و حضرت در خطابه ای به مردم مدائن فرمود: من حذیفه را بر امورتان منصوب نمودم، و او از نیكان و صالحان است، و امیدوارم با صلاح عمل نماید، و من او را مأمور احسان به نیكان و سختگیرى بر بدان و مدارا با خوبانتان كردم. [12]

9.نتایج مدارا کردن:

الف. ثواب اخروی: و هیچ مرد و زنى نباشد كه با بندگان خدا بهترین مدارا را داشته باشد، و در باطل آنها در نیاید و از حق بدر نشود جز كه خدا نفس او را تسبیح سازد، و كردارش را پاكیزه كند و به او صبر دهد در رازدارى ما و تحمل خشم آنچه از دشمنان ما شنود، و ثواب كسى دارد كه در راه خداى تعالى در خون خود بغلطد.[13]

و هر كس به برادر مسلمانش قرض دهد، ... اگر پس از تمام شدن مهلت، هنگام مطالبه با او مدارا كند، از صراط مانند برق جهنده و سریع مى‏گذرد و حساب و كیفرى در پیش نخواهد داشت. [14]

ب. اثرات دنیوی: عن ابى عبداللَّه علیه السّلام قال: ان شئت ان تكرم فلن، و ان شئت ان تهان فاخشن.

امام صادق علیه السّلام فرموده است: اگر می خواهى در جامعه مورد تكریم و احترام باشى با مردم به مدارا و نرمى برخورد كن، و اگر می خواهى با تحقیر و اهانت مردم مواجه شوى روش تندى و خشونت در پیش گیر.[15]

از حضرت رسول صلی الله علیه و آله: كسى كه از مدارا بى‏نصیب مانده از تمام خیرات بى‏بهره است. [16]

پی نوشت ها: