جلوگیری از صدمات اسکلتی-عضلانی ناشی از کار

مهندس فاطمه صادقی، کارشناس ارگونومی مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت در این باره می گوید:

«انجام کار در وضعیت بدنی مناسب، قابلیت تنظیم و تغییر وضعیت بدن در طول شیفت کاری، استفاده از صندلی‌های مناسب مطابق با اصول ارگونومی ، در دسترس بودن ابزار کار، کاهش کارهای تکراری و توجه به خستگی بدن حین کار مهم‌ترین راهکارهای مقابله با صدمات اسکلتی و عضلانی هستند.

36 درصد شاغلین کشور در حین کار از وضعیت بدنی نامناسب برخوردارند. به این ترتیب در آینده ای نزدیک، شاغلین بیشتری در معرض ناراحتی‌های اسکلتی و عضلانی ناشی از کار قرار می‌گیرند.

بر پایه مطالعه ملی، بار بیماری و عوامل خطرزا در ایران که در سال 2004 توسط اداره برنامه‌های سلامت مرکز توسعه شبکه وزارت بهداشت صورت گرفت، کمردرد، آرتروز زانو و سایر اختلالات اسکلتی - عضلانی ناشی از کار مهم‌ترین بیماری‌های کشور پس از بیماری‌های قلبی و عروقی شناخته شدند.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد بعد از بیماری‌های قلبی عروقی، کمردرد عامل ناتوانی در افراد 45 سال به بالا در بین زنان و مردان است.

همچنین سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است 37 درصد کمردردها از عوامل خطرزای شغلی نشات می‌گیرند که جایگاه اول را در بین بیماری‌ها و مخاطرات ناشی از کار، به خود اختصاص داده است.

گفتنی است، بالا بودن آمار این گونه عوارض در سطح بین‌المللی، سازمان جهانی بهداشت (WHO)‌ را بر آن داشت تا دهه اول هزاره سوم را به نام دهه مبارزه با عوارض اسکلتی عضلانی به عنوان "اپیدمی خاموش" نام گذاری کند. »

دکتر سیدجلیل میرمحمدی میبدی، متخصص طب کار و بیماری های شغلی در زیر نکاتی را بیان کرده است که می تواند اختلالات اسکلتی - عضلانی مربوط به شغل را کاهش دهد.

اختلالات اسکلتی عضلانی مرتبط با کار چگونه به وجود می آید؟
اختلالات اسکلتی عضلانی مرتبط با کار نوعی بیماری شغلی به حساب می آید. این گونه اختلالات معمولا به علت قرار گرفتن بدن در وضعیت نامطلوب هنگام کار کردن یا استفاده از میز و صندلی نامناسب و غیراستاندارد تشدید می شود. زمانی که از صندلی نامتناسب با ابعاد بدن (غیرارگونومیک) استفاده شود، اختلالات افزایش پیدا خواهند کرد.

صندلی استاندارد در محیط کار باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟
یکی از اجزای مهم صندلی، دستگیره ای است که قابلیت تنظیم ارتفاع را انجام می دهد. همچنین باید سطح نشیمن صندلی استاندارد، گود و لبه آن گرد باشد. زمانی که فرد روی صندلی می نشیند، باید از اطراف ران ها تا دسته صندلی 5/2 سانتی متر فاصله باقی مانده باشد و ارتفاع صندلی باید در اندازه ای تنظیم شود که لبه نشیمنگاه با عضله ران تماس پیدا نکند و مانع خون رسانی به ساق پا نشود، چون این موضوع باعث خواب رفتگی و خستگی در عضلات پا می شود. پشتی صندلی باید قوس کمر را هنگام نشستن پر کند و قسمت بالای آن رو به بیرون باشد تا کتف ها در جای مناسبی قرار بگیرند. صندلی استاندارد، پنج پایه و چرخ دار است. پوشش روی صندلی باید از پارچه باشد تا ایجاد گرما و سرما نکند.

با چه اقداماتی در محیط کار می توان از بروز اختلالات اسکلتی عضلانی پیشگیری کرد؟
افرادی که شرایط فعالیت آن ها به گونه ای است که معمولا نشسته کار می کنند، باید به ازای هر یک ساعت کار، مدت 10 دقیقه به صورت ایستاده استراحت کنند و دو تا سه دقیقه از 10 دقیقه استراحت خود را به نرمش های بسیار ساده اختصاص دهند. افرادی که فعالیت کاری آنها به صورت ایستاده است نیز باید به ازای هر یک ساعت کار، 10 دقیقه بنشینند.

این نرمش ها بهتر است در کدام یک از قسمت های بدن و به چه صورت انجام شوند؟
از آنجایی که معمولا اکثر فعالیت های روزانه با دست، گردن، عضلات پشت و پاها انجام می شوند، فرد باید بین دو تا سه دقیقه عضلات اندام های ذکر شده را شل کرده و استراحت دهد تا خستگی آن ها رفع شود.

این نوع اختلالات معمولا میان زنان شایع تر است یا مردان؟
بستگی به نوع شغل دارد، یک نگاه کلی به این معضل نشان می دهد دردهای اسکلتی عضلانی به دلیل انجام کارهای سخت در مردان شایع تر است، اما زنانی که در بعضی مشاغل مانند مونتاژ، حروفچینی، کار با کامپیوتر و نوشتن مداوم فعالیت دارند، از این مشکل مستثنی نیستند.

نوشتن مداوم و فعالیت زیاد با دست چقدر در ایجاد اختلالات اسکلتی عضلانی نقش دارد؟
معمولا افرادی که شغل هایی مانند حروفچینی، مونتاژکاری، قطعه کاری، نویسندگی، آرایشگری و... دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. این افراد به دلیل این که در حالت های ایستاده و نشسته مجبور هستند، وضعیت ثابت و محدود کننده ای را هنگام فعالیت برای بدن خود داشته باشند، اختلالات اسکلتی عضلانی مشکل عمده ای برای آنها خواهد بود.

ایستادن های طولانی مدت روی دو پا، بالا بردن دست ها برای مدت زمان زیاد، خم و راست شدن مچ دست یا نشستن طولانی مدت و نوشتن مداوم، ایجاد مشکل خواهد کرد.

آیا راه حلی وجود دارد؟
افرادی که به صورت طولانی مدت مجبور به ایستادن هستند، باید از ایستادن روی دو پای خود خودداری کنند، این افراد می توانند یک پای خود را روی زمین و پای دیگر خود را روی شیئی مانند زیرپایی، چند سانتی متر بالاتر از پای دیگر به حالت بالا رفتن از پله قرار دهند و هر 10 دقیقه جای پاهای خود را با هم عوض کنند. معضل بعدی دردهایی است که در کمر و بند شانه ها به دلیل استفاده زیاد از دست به وجود می آید. برای استراحت دست ها از نرمش های ساده ای که مربوط به شانه ها می شود، می توان استفاده کرد. معمولا کسانی که از مچ دست های خود استفاده می کنند و حرکت های تکراری مداومی در این ناحیه از دست خود دارند، به علت التهاب عصب «مدین» دچار گزگز و خواب رفتگی در کف دست می شوند. این افراد نیز می توانند هنگام استراحت از مچ بند هایی قوی که مانع از چپ و راست شدن مچ دست می شود، استفاده کنند.

آیا عوامل دیگر مانند استرس می تواند عاملی برای ایجاد اختلالات عضلانی باشد؟
استرس در کار، اختلالات شغلی را افزایش می دهد. عواملی مانند نور کم، صدای زیاد، حجم زیاد کار، احساس نا امنی، ابهام در نقش کاری فرد، یکنواختی کار و شیفت کاری و مشاغلی که لحظه ها در آن نقش دارد، مانند خبرنگاری و کارکردن در برج های مراقبت فرودگاه استرس را زیاد می کنند و از لحاظ علمی به اثبات رسیده است که استرس، ارتباط مستقیمی با افزایش اختلالات اسکلتی عضلانی دارد.

راه پیشگیری از این نوع اختلال چگونه است؟
موارد استرس زا باید رفع شود، با کنترل مهندسی و اداری، سرو صدا را کاهش داده و حجم بالای کار را باید با افزایش مدت زمان انجام آن فعالیت کاهش داد.
گوش کردن به موسیقی ملایم در محیط کار و توجیه افراد در مورد شغل شان می تواند عوامل استرس زا را کاهش دهد.

در شغل هایی که فرد ناچار است دائم از پله بالا و پایین برود، با چه مشکلاتی روبه رو خواهد شد و در این مورد چه باید کرد؟
معمولا بالا رفتن از پله را به این افراد توصیه می کنیم، اما پایین آمدن از پله ها می تواند باعث فشار و ضربه مکرر به دیسک بین مهره ای و غضروف های مفاصل پا شود و در مدت زمان طولانی باعث ایجاد آسیب و دردهای اسکلتی عضلانی در کمر و همچنین زانو خواهد شد. به همین دلیل توصیه می شود هنگام پایین آمدن از پله ها آهسته حرکت کرد یا از آسانسور استفاده نمود.

برای افرادی که مجبور به حمل بار یا وسیله از پله ها هستند چه توصیه هایی دارید؟
افرادی که در صنایع و اداراتی فعالیت دارند که مجبور به حمل بار هستند، تا جایی که امکان دارد باید از چرخ دستی استفاده کنند. در غیر این صورت می توانند بار را دو نفره حمل کنند اما اگر شرایط به گونه ای بود که فرد باید به تنهایی بار مورد نظر را حمل یا بلند کند، باید تا حد امکان هنگام حمل بار، بار را به سطح بدن نزدیک نگه دارد، همچنین حتی المقدور باید بار را از یک سطح بلند به ارتفاع 75 سانتیمتر از سطح زمین بلند کند و در حالت نشسته به گونه ای که کمر به صورت قائم قرار دارد، بار را از زمین بردارد.

اگر حجم بار به اندازه ای باشد که نتواند به حالت نشسته آن را بلند کند، بهتر است در حالت ایستاده و با خم شدن کمر آن بار را بلند کند؟
به هر صورت در بهترین شرایط نباید بار بیش از 15 کیلوگرم را بلند یا حمل کرد.

آیا عوارض ناشی از ضربات شدید هنگام حمل و نقل بار یا وسیله، قابل درمان است؟
عوارضی که از ضربات شدید به وجود نیامده باشند، قطعا درمان خاص خود را دارند، اما اگر اصابت یک ضربه شدید به ستون مهره ها فرد را دچار آسیب کند، باید به متخصص مربوط مراجعه کرد تا درمان مورد نظر صورت گیرد. در بعضی از اختلالات استفاده از نرمش های اصلاحی که بستگی به نوع آسیب دارد و استفاده از اسپلینت ها (مچ بند) که نوعی ثابت کننده برای مفاصل تحت درمان است، در افرادی که اختلالات بسیار شدید است می تواند کمک کننده باشد و در نهایت اگر هیچ کدام از راهکارها مؤثر نبودند از عمل جراحی برای درمان استفاده می شود.

فرآوری : نیره ولدخانی

بخش تغذیه و سلامت تبیان

روزنامه ایران

ایرنا

ایسنا

مطالب مرتبط :