کسب روزی حلال نوعی جهاد
بدون شک مهم ترین اصل در دست یابی به اهداف، شناخت درست آن هاست. برای دست یابی به اهداف سال جهاد اقتصادی باید مصادیق آن را به درستی تعریف کنیم. در این نوشتار به معرفی یکی از جنبه های مهم اقتصادی اسلام می پردازیم
آیات و روایات قابل توجهی درباره مسأله معاش و بهبود اوضاع اقتصادی این جهانی وجود دارد که در برخی از آن ها کار و تلاش در ردیف جهاد در راه خدا قرار گرفته است. تلاش برای بهبود اوضاع فردی در ابعاد مختلف و به ویژه اقتصادی، مسئولیتی دینی و اجتماعی است. سال جدید نیز که از سوی مقام معظم رهبری به نام "جهاد اقتصادی" نامگذاری شده، در تأیید همین موضوع است. جهاد در جهت بهبود اوضاع مالی و اقتصادی موضوعی است که ریشه در تاریخ اسلام دارد. بررسی تاریخ اسلام نشانگر این است که تداوم حیات قدرتمند دینی با اقتصاد قوی امکان پذیر است. جهاد در نفس و ذات خود، تلاش فراتر از حد معمول را به نمایش می گذارد، تلاشی که در واقع به خلق نیروی جدید فردی و اجتماعی بینجامد، نیرویی که در جامعه تضایف ایجاد کند. اما قیدی بسیار مهم، راه ما را در دستیابی به هدف محدود می کند و آن قواعد فقهی اقتصاد اسلامی است، قواعدی که در صورت اجرا، علاوه بر تسریع در روند کار، ثبات اجتماعی را در پی خواهد داشت که ذیلا به آن پرداخته می شود:
1- نزدیک به دو دهه است که مکتب سوسیالیسم با رویکرد تاریخی اش به مسأله اقتصاد، خود ناکام از برآورده شدن مانیفست کمونیست، مبنی بر ایجاد جامعه بی طبقه، به تاریخ سپرده شده و لیبرالیسم اقتصادی نیز طی دهه های گذشته دائما در معرض خطا و آسیب بوده است. مکتب اخیر، با توسل به دست نامریی آدام اسمیت در پی رشد و توسعه اقتصادی در کنار برقراری عدالت اجتماعی است، اما زهی خیال باطل که نتیجه این مکتب نیز تنها له شدن طبقات اجتماعی فرو دست به نفع فرادستان است.
اما در کنار مکاتبِ به نوعی مادی( لیبرالیسم و کمونیسم) آن چه که در حال قد کشیدن و سایه انداختن می نماید، مکتب اقتصاد اسلام است. تفاوت اساسی مورد پایانی با بقیه، به صورت عمده در یک چیز است: حلال و حرام.
در اقتصاد مبتنی بر مکتب اسلام باید به آن اشاره کرد، تناسب درآمد ناشی از کار با خود کار است. براساس آموزههای اسلامی، منفعت و سود باید با میزان کار و ارزش افزوده ارتباط معقول و منطقی داشته باشد
اسلام منشأ ثروتآفرینی و درآمد را حلال می خواهد، به دیگر سخن هر در آمدی باید منشأ درست و حلالی داشته باشد و اگر منشأ درآمد حرام باشد، به همان میزان، جامعه از کوک خارج شده و ناهم سازی حاکم خواهد شد.
2- احکام اقتصادی اسلام، علاوه بر تأکید ویژه بر حیات اجتماعی، به صورت فردگرایانه نیز در پی تقویت اخلاق در عامل و فعال اقتصادی است. به دیگر سخن در اقتصاد اسلامی نظارت دوگانه می شود، به عبارتی خودِ عامل اقتصادی با تکیه بر آیات و روایات و برای خشنودی پروردگار در پی کار و درآمد حلال است و غیر از این را نمی خواهد، زیرا به او آموخته اند که اکل مال به باطل، حرام و گناه آن غیرقابل گذشت است. بنابراین نظارت درونی تقویت می شود و این امر بر رواج صداقت و درستی در جامعه انجامیده و هزینه های اجتماعی را نیز کاهش می دهد.
البته ذکر یک نکته در این باب لازم است و آن این که باید رساله های عملی در ابواب مختلف اقتصادی که پاسخگوی نیازهای زمان باشد، به نگارش در آیند تا به عنوان یک راهنمای عملی الگوی اقتصاد اسلامی را بر رفتار فرد حاکم کنند و از طرف دیگر نظارت بیرونی و حاکمیتی، فرصت را از فرصت طلبان بگیرد.
3- نکته مهم دیگری که در اقتصاد مبتنی بر مکتب اسلام باید به آن اشاره کرد، تناسب درآمد ناشی از کار با خود کار است. براساس آموزههای اسلامی، منفعت و سود باید با میزان کار و ارزش افزوده ارتباط معقول و منطقی داشته باشد، به دیگر روی در اقتصاد اسلامی، تغییر اوضاع و احوال به معنی فرصت جدید در کسب و کار تلقی نمی شود و نباید بازار اسلامی به پیروی از نوسانات روزمره، قیمت های خود را تغییر دهد. به عنوان مثال شایسته نیست که پس از گران شدن فلان محصول خاص، محصولات قدیمی نیز با قیمت جدید به فروش بروند و این عین حرام است. بلکه همان طور که گفته شد، قیمت، سود و عایدی، باید تابعی قابل توجیه از میزان کارآمدی باشد. در این اصل پویایی، درستکاری و سلامت در بازار خود را نمایان خواهد ساخت.
جهاد در جهت بهبود اوضاع مالی و اقتصادی موضوعی است که ریشه در تاریخ اسلام دارد. بررسی تاریخ اسلام نشانگر این است که تداوم حیات قدرتمند دینی با اقتصاد قوی امکان پذیر است.
4- همان گونه که از سطرهای بالا مستفاد می شود، آنچه در مکتب اسلام مهم است، رفتار فردی در حوزه اجتماعی است. متأسفانه ناآشنایی بخش قابل توجهی از مردم با احکام اقتصادی اسلام، باعث شده تا سرعت رسیدن به مطلوب کند شود، در سال جهاد اقتصادی انتظار از رسانه ها، اهالی فرهنگ و اندیشمندان این است تا با ترویج فرهنگ قرآنی اقتصاد، علاوه بر تقویت جایگاه مادی مردم، آن ها را در مسیر درست نگاه اسلامی به کسب و کار قرار دهند تا جهاد که واژه ای مقدس و حاصل ازخود گذشتگی است در عرصه اقتصاد حاکم شده و شأن اقتصادی ایران عزیز متناسب با امکاناتش شود.
5- و اما نکته پایانی این نوشتار، تأکید دوباره بر ساختن انسان های جهادگر است. جهاد در درون و بیرون خود القا کننده روحیه مبارزه است. جهاد با کرختی و سستی همخوان و همراه نیست و تجربه هشت سال دفاع مقدس، نقشه راه را پیش روی مان گشوده است. ما با جوانانی که روحیه ایثار و شهادت داشتند، از مرز ناممکن ها عبور کردیم. ساختن انسان هایی با همان روحیه در این رزم اقتصادی، رسالت نخستین ماست، در ادامه باز هم به هم ریختن قواعد موجود، برای گذر دوباره از مرز ناممکن ها امکان پذیر است
بخش اقتصاد تبیان
منبع:هفته نامه پنجره/دکتر مهدی رضوی
