چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزى !

جذابیت هاى خطرناك آخرین چهارشنبه سال

«وندال ها مى آیند!»

این مى تواند جنجال برانگیزترین و پرجاذبه ترین تیتر براى نگاه كنجكاو هر خواننده اى باشد. اما وندال ها لابد حالا آزادانه و بى پروا در شهر كه نه، در تمام كوچه پس كوچه هاى ثانیه هاى به شماره افتاده اسفند به یك بهانه اتفاقاً ملى و سنتى، بین هر جمعیتى مى گردند و هرآنچه كه نباید بكنند مى كنند كه ساده ترین آن انفجارهایى است كه لابد شما را به یاد چهارشنبه سورى مى اندازد.

اما زن باردارى كه در شیرین ترین رؤیاهاى بچه دارشدن خود غرق است و ناگهان یك «سیگارت» و یا هر ماده منفجره لعنتى دیگرى كه قدرت ویران كردن شیشه هاى اتومبیل هاى اطراف را دارد، كنار پایش منفجرمى شود، چطور؟

بله ! بازهم چهارشنبه آخر سال و باز هم قصه آتش و انفجار و فاجعه. درحالی كه تمام شهر پر شده از ترقه و ترقه فروش، در و دیوار از خطر مى گوید و تهدید مى كند به این كه آخر سالتان را با فاجعه گره نزنید و باز هم ترقه است كه فروخته مى شود و صداهاى مهیب است كه گاه و بى گاه تنمان را مى لرزاند. چه وسوسه اى، چه طلسمى، چه اعجازى در این همه انفجار نهفته ؟ چه كیفى دارد این ترساندن و ترسیدن كه همه مبتلا به آنند؟ و عجبا كه على رغم تمام تهدیدها و خط و نشان ها، هرچه به آخرین چهارشنبه سال نزدیكتر مى شویم صداى انفجارها كـَر كننده تر مى شود.

امروزه نه تنها از رسوم كهن چهارشنبه سورى اثرى بر جاى نمانده، حتى آن رسومى كه از زمان كودكى خود به یاد مى آوریم نیز رفته رفته از یاد ما مى رود. دیگر اثرى از «قاشق زنى» نیست و شاید تا چندسال دیگر آجیل «مشكل گشا» هم تنها در خاطرات به جا مانده باشد. اما چیزى كه جایگزین این رسوم شده است، صداهاى مهیبى است كه هر سال از سال پیش بلندتر و وحشتناك تر مى شود و شهر را در شب چهارشنبه سورى تبدیل به یك میدان جنگ مى كند. چرا؟

جاى خالى اوقات فراغت

در كشور ما به خاطر مسائل اجتماعى و سیاسى و... براى پر كردن اوقات فراغت و شادى جوانان، فكر و برنامه ریزى نشده است، لذا جوانان خود به فكر احیاى آداب و رسوم خود مى افتند، مثل مراسم چهارشنبه سورى؛ و برنامه ریزى مى كنند تا چیزى را كه ندارند به دست آورند و این امر با توجه به این مسئله كه جوان مشتاق انجام كار خارق العاده است ممكن است در برگزارى مراسم چهارشنبه سورى سبب بروز اغتشاشاتى هم بشود. دكتر اصغر دادخواه، روان شناس بالینى و استادیار دانشگاه علوم بهزیستى و توانبخشى در این باره مى گوید: «پدربزرگ ها و مادربزرگ هاى ما از چهارشنبه سورى به عنوان مراسمى براى شادى و تحول یاد مى كنند. جوانان ما هم نیاز دارند كه از این تحول سهمى داشته باشند. جوانان مى خواهند هم فرهنگشان را حفظ كنند، هم شاد باشند و هم خاطراتى داشته باشند. بحث برنامه هایى براى بروز احساسات جوانان در تمام دنیا به اشكال مختلف وجود دارد.

از چند سال قبل سعى شده در مورد برگزارى مراسم چهارشنبه سورى برنامه ریزى شود. گاهى فكر كردند جمع گرایى و این كه براى برگزارى مراسم همه را جمع كنند در جایى خوب است. گاهى فكر كردند محله اى برگزار شود یا با كنترل برگزار شود. اینها به نظر من راه حل نیست. باید ابتدا جوان را با مراسم آشنا كرد. جوان مى خواهد به فرهنگى كه دارد، اهمیت داده شود. براى آشنایى با فرهنگ، تسهیلاتى لازم است. بسیارى از جوانان ما اصلاً فلسفه مراسم چهارشنبه سورى را نمى دانند. فكر مى كنند این مراسم دور هم جمع شدن، دست زدن، رقصیدن، هیاهو ایجاد كردن و مزاحم آرامش مردم شدن است. مى روند سراغ ترقه بازى و چون ترقه هاى سالم تر در اختیارشان نگذاشته اند، مى روند سراغ مسائل غیر قانونى. براى برگزارى مراسم به دور از این مسائل و به شكل صحیح باید به جوانان آگاهى داد، تسهیلات با كنترل لازم برایشان فراهم شود، برگزارى مراسم با شركت خانواده ها و مسئولان صورت گیرد. ما نمى توانیم مراسم ملى خود را حذف كنیم، چون در دل جامعه جا گرفته است. مراسم باید با مشاركت همه انجام شود تا هم تخلیه احساسات، هم هدایت احساسات و هم هدایت فرهنگ صورت گیرد.»

این در حالی است كه همه ساله مقادیر معتنابهى از مواد محترقه مجاز و غیر مجاز در ایران خرید و فروش مى شود و آمار دقیقى در این مورد وجود ندارد و تنها آمارى كه موجود است و ارائه مى شود آمار مربوط به دستگیرى و جمع آورى مقادیر معتنابهى از مواد محترقه اى است كه به صورت غیر مجاز تولید و خرید و فروش مى شود. همین چند روز پیش بود كه فرمانده انتظامى استان تهران از كشف بیش از چند میلیون انواع مواد محترقه طى چند روز اخیر در این حوزه استحفاظى خبر داد و اعلام كرد كه 90 درصد این كشفیات قاچاق و عمدتاً چینى هستند. بنا به اخبار رسیده سردار رضا زارعى در گفتگو با خبرنگار «حوادث» ایسنا، در تشریح نحوه شناسایى محموله قاچاق اظهار كرد كه حدود دو میلیون عدد انواع مواد محترقه به حجم دو كامیون خاور مربوط به عملیات هاى 48 ساعت قبل در «قرچك» ورامین است كه به صورت قاچاق وارد شده و براى توزیع به استان تهران انتقال یافته بود.

این در حالى بود كه تفاوت این كشفیات نسبت به كشفیات سال هاى قبل در نوع انفجارى و خطرناك بودن مواد محترقه بود، چراكه عمده مواد محترقه مكشوفه قاچاق از نوع خمپاره اى، TNT، موشكى، نارنجك، دینامیتى و انفجارى قوى بوده، به طورى كه با نصب بروشور روى آنها، توصیه و هشدارهاى ایمنى در خصوص نحوه استفاده از این مواد محترقه ذكر شده است. بنا به گفته سردار زارعى، پس از ورامین، بیشترین كشفیات مواد محترقه طى روزهاى اخیر به ترتیب مربوط به كرج و اسلامشهر بوده است، این در حالیست كه بر روى مواد محترقه مكشوفه وارداتى در اسلامشهر، عكس هاى خوانندگان و هنرپیشه هاى زمان طاغوت نصب شده بود.

از طرف دیگر تا روز پنج شنبه 10 اسفند ماه، مأموران پلیس از 650 واحد صنفى مظنون در حوزه استحفاظى استان تهران بازدید كردند كه در این میان 50 واحد صنفى متخلف پلمپ و 40 نفر نیز به عنوان متهم در این رابطه دستگیر شدند كه عمدتاً مبادرت به تهیه یا توزیع مواد محترقه كرده بودند؛ این موضوع نشان مى دهد كه تقاضا براى این مواد به حدى است كه هر سوداگرى حاضر به ریسك و پرداختن به این كار است تا بلكه شب عید به واسطه «شهوت ترساندن» میلیون ها تومان به جیب بزند.

چهارشنبه سورى یا چهارشنبه سوزى؟

چهارشنبه سورى، گذر از سردى و زردى و ناتوانى و سترونى و زمستان، به گرمى و سرخى و توانایى و زایایى و بهار و تابستان است. روشن كردن آتش به یاد آتش مقدس ورهرام و ستایش نور و روشنایى و از كنج خانه ها بیرون آمدن و با جمع بودن و احساس یكى شدن و یكى بودن و همبستگى و پریدن از روى آتش و با شوق و با صداى بلند گفتن این كه زردى من از تو(یعنى آن چه كه از زمستان در من مانده است) و سرخى تو از من (یعنى آن چه كه من براى زندگى به آن نیاز دارم)، همه از یاد رفته است. آن شور و شوق و هیجانى كه پدران ما داشتند تا از باغ ها و بیابان ها خار و چوب جمع كنند و در محله مان به آتش بكشند و حتماً از روى آن بپرند، و جوان ترها آتش گردان بیاورند و تكه اى آلومینیوم در آتش بگذارند و آتش گردان را بگردانند تا آلومینیوم ذوب شود و حلقه اى زیبا در آسمان درست كنند، و بعد چادرى به سر بكشند و با قاشق زنى به در خانه همسایه ها بروند و كلرات بخرند و زیر پایشان با سنگ مرمر بتركانند تا صدا كند، حالا جایش را به ترقه بازى داده است تا آن را زیر پاى «دیگران» بتركانیم؛ آن هم با یك حرص و ولع سادیستیك كه آن فرد اصلاً متوجه نشود و خود را به كوچه على چپ مى زنیم كه «ما نبودیم». آموخته ایم كه خشونت بورزیم و بعد دنبال مقصرش باشیم. این ترقه بازى نوعى عمل پنهانى است كه نتیجه برخوردهاى بى فرجامى است كه در سالیان گذشته با رسم و رسومات داشته ایم.

ترقه و نارنجك بازى جاى آتش بازى را گرفته است. آن آتش از مهر بود و این آتش از كین. از این روى نرمى و دوستى جاى خود را به تندى و خشونت سپرده است. بالاخره سال ها بر طبل خشونت كوفتن، ما را از فرهنگ دوستى دور می کند و به فرهنگ دشمنى نزدیك.

سال گذشته و در فرداى آخرین چهارشنبه سال، روزنامه ها نوشتند: « انفجارهاى پیاپى نارنجك هاى دست ساز در شب چهارشنبه آخر سال نظم عمومى شهر تهران را به هم ریخته بود. در بسیارى از خیابان ها به دلیل روشن شدن آتش، ترافیك شدیدى به وجود آمده بود. ساكنان قسمت هایى از شهر تهران از نخستین ساعات عصر روز گذشته بچه هاى خردسال خود را به داخل خانه هایشان بردند تا از تركش هاى احتمالى نارنجك ها در امان بمانند. » براساس اعلام مركز خدمات ایمنى آتش نشانى تهران در آخرین چهارشنبه سال گذشته 125 مورد حریق در نقاط مختلف شهر به این سازمان گزارش شد كه از این تعداد 80 مورد بر اثر برگزارى مراسم چهارشنبه سورى بوده است و این حوادث 80 میلیون ریال خسارت بر جاى گذاشت.

اما نكته پر اهمیت تر در این اتفاقات نه سوختن 21 خانه بود، نه خاكستر شدن 17 دستگاه اتومبیل و نه خسارت هاى وارده به 8 نقطه از فضاى سبز شهرى، بلكه غروب غم انگیز چهار زندگى و انتقال پیكر خون آلود و نیم سوخته 24 جوان به بیمارستان ها بود.

حادثه خبر نمى كند.

خانواده هاى بسیارى در آستانه حلول سال 84 مجبور شدند پاى تخت بیمارستان ها پیگیر مسائل مربوط به درمان كودكان مصدومشان باشند. چند خانواده هم با خاموش شدن صداى انفجارها رخت سیاه بر تن كرده و به جاى این كه پاى هفت سین بنشینند، سر بر مزار فرزندانشان مى گذارند. هولناك ترین حادثه چهارشنبه سورى سال گذشته در یك خانه مخروبه حوالى خیابان 17 شهریور تهران رخ داد. شدت انفجار در این خانه كه ساعت 30/19 دقیقه در آخرین چهارشنبه سال گذشته به وقوع پیوست به حدى بود كه تمامى اهالى منطقه سراسیمه به خیابان دویدند. در این حادثه دو جوان 17 و 15 ساله جان خود را از دست داده و دو تن دیگر به شدت مصدوم شدند. در همان شب «پویان علیدوستى» پسر17 ساله حمید علیدوستى مربى تیم ملى فوتبال جوانان كشورمان بر اثر انفجار مواد محترقه دچار مصدومیت شدید شد كه پس از انتقال به بیمارستان جان سپرد؛ برادر «ترانه علیدوستى» یكى از بازیگران اصلى فیلم « چهارشنبه سورى» كه امسال كلى جایزه از جشنواره فجر دریافت كرد.

در آخرین چهارشنبه سال گذشته حوادث تلخ دیگرى هم به بار آمد. انفجار نارنجك دست ساز در اتوبوس مسیر ولى عصر به مترو صادقیه، پرتاب نارنجك دستى به داخل یك مجتمع مسكونى در منطقه شهرك غرب، انفجار مواد محترقه در آشپزخانه و مجروح شدن یك پدر و پسر در خیابان قزوین، انفجار نارنجك دست ساز و مجروح شدن یك مأمور كلانترى 163 در منطقه دركه و... دیگر حوادث ناگوار این جشن در نقاط مختلف تهران در سال گذشته بود.

راستى فرداى آخرین چهارشنبه امسال چه اخبارى براى تیتر شدن خواهیم داشت ؟

معصومه وروانى