توصیه های ایمنی را جدی بگیرید
آنچه در یک شب رصدی باید رعایت کنید
یکی از هیجان انگیزترین شاخه های علم نجوم، رفتن به دل کویر در شب و رصد اجرام آسمان است. با توجه به رشد تورهای نجومی که برنامه های رصدی برگزار می کنند و نکاتی که باید توسط آن ها و شرکت کنندگان رعایت شود به سراغ معین پناهنده، یکی از فعالان این حوزه رفتیم و با او در این باره به گفتگو پرداختیم.
چرا برای رصد باید به بیرون شهر برویم؟
**اساس خروج از شهر صرفاً فرار از آلودگی نوری و آلودگی هوا است. این دو نوع آلودگی در شهر ها دست به دست هم می دهند تا قدر آسمان را کاهش داده و به طور کلی شرایط رصدی را به وضع نامطلوب نزدیک تر کنند!
از چه طریقی می توانیم با گروه های رصدی همراه شویم و آن ها را پیدا کنیم؟
**گروه های رصدی بسیاری هستند که در فضای مجازی و مجلات تبلیغات انجام می دهند اما مهم ترین مسئله رعایت کلیه شروط علمی، اجرایی و قانونی است که در سوالات بعدی به تفصیل توضیح خواهم داد.منطقه ای که برای رصد انتخاب می شود چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟
**پاسخ این سوال را به طور کلی می توان در دو محور اصلی ارائه کرد:اول شرایط رصدی و آسمان و دوم امکانات رفاهی و امنیت.
اول : رصدگاه مناسب باید از لحاظ آلودگی نوری و هوا در بهترین شرایط باشد. برای مثال اگر قدر کلی آسمان شش باشد، یک آسمان ایده آل داریم. اگر فاصله ی رصدگاه تا شهر و منابع مستقیم نوری نیز کم باشد پناه گرفتن در میان تپه ها و میان کوه های کوتاه بهترین راه است،مثلاً بخش هایی از منطقه پلور یا کویر مصر دارای این ویژگی است. لذا می توان نتیجه گیری کرد که انتخاب جای مناسب برای رصد در یک منطقه بسیار مهم است.نکته مهم دیگر خاک محل است. به عنوان مثال خاک رصدگاهی که اخیراً میزبان ماراتن های مسیه است اصلاً مناسب نیست و همچون آرد با یک نسیم بلند شده و هوا را غبار آلود می کند. پارامترهای دیگری نیز در این مسئله موثر است که چون بیشتر بستگی به زمان رصد دارد تا محل رصد، از آن ها می گذریم.
دوم : امکانات رفاهی و امنیت رصدگاه است. در بسیار از مواقع منجمان به دلیل نبودن موضوع دوم از رصد آسمان مناسب می گذرند و امکانات محل را در اولویت قرار می دهند. محل رصد باید گرم و از لحاظ سرویس های بهداشتی و امکان استراحت مجهز باشد. تامین امنیت رصدگاه نیز امری بدیهی محسوب می شود که باید در اولین اولویت باشد. در مواقعی که اسکان ساختمان نباشد، چادرهای دوپوش مقاوم توصیه می شود. رصدگاه یا باید نسبتاً به شهر نزدیک باشد، یا یک امدادگر کاملاٌ مجهز همراه تور باشد. البته در صورت وجود شرط دوم بازهم احتمال های پیش بینی نشده باقی است. چراکه نباید از مسئله امنیت صرف نظر کرد.
در یک شب رصدی چه اهدافی دنبال می شود؟
**اهداف منطقی و معقول رصدگران به چند دسته تقسیم می شود :1.آموزش نجوم برای عموم مردم که هیچ چیز از نجوم نمی دانند : در این دسته حتماً امکانات رفاهی باید در بهترین حالت باشد.
2.آموزش های تکمیلی برای منجمان یا افرادی که با کمپینگ آشنایی دارند: در این نوع به دلیل منعطف تر بودن اعضا می توان از امکانات رفاهی معمولی بهره جست.
3. ثبت رصد (قدر آسمان، بارش های شهابی، ثبت دنباله دار و ...)، عکاسی (عکاسی از مناظر آسمان شب، داده سنجی و ...) و ... : در این دسته که اغلب افراد با تجربه حظور دارند قطعاً باید وضعیت آسمان در اولویت قرار گیرد و وضعیت رفاهی در حداقل باشد.
خطراتی که در یک شب رصدی ممکن است رخ دهد چیست؟
**به اعتقاد بنده یک مسئله کلی وجود دارد و آن هم این است که : رصد به طور کلی یک هندوانه در بسته است. (اما حواستان را خوب جمع کنید چون آدم عاقل هندوانه ای که از بیرون می بیند خراب است را نمی خرد). برگزار کننده رصد موظف است تمامی اقدامات لازم را فراهم کند تا مشکلی پیش نیاید اما گاهی اوقات برخی رویدادها نیز اجتناب ناپذیر هستند مانند درگیر شدن با بومی های محل بر سر مسائل جزیی یا برای مثال در آخرین شب رصدی که رفتم بنده از کیسه خواب یکی از دوستانم بعد از آن که از آن خارج شد یک عقرب زنده در آوردم!!!!!
رویدادهای جوی را هم که خودتان بهتر می دانید. کسانی که از سراسر دنیا برای رصد بزرگترین خورشیدگرفتگی قرن به چین رفتند، زیر باران خیس شدند. پس پیش بینی صد در صد هوا، صد در صد از عهده هیچ هواشناسی ای بر نمی آید. البته بنده پاسخ این سوال را در بدترین حالت ممکن گفتم.
چه وسایلی را باید در یک شب رصدی همراه داشته باشیم؟
پاسخ این سوال به نوع رصد شما بستگی دارد اما به طور عام برای یک برگزار کننده: لباس گرم، کیف کمک های اولیه، کیسه خواب، چادر دو پوش، چراغ قوه ی نور قرمز، تلق قرمز (برای تبدیل چراغ قوه ی افرادی که نور سفید دارند به نور قرمز)، پوینتر، قیچی، زیر انداز، مداد و کاغذ برای ثبت (حتماً مداد ببرید چون خودکار در سرما نمی نویسد)، مدارک شناسایی و اصل و کپی مجوز ها، نقشه ی آسمان، برگه ی خام ثبت رصد (فراخور نوع رصد)، دفترچه بیمه و ...تغذیه :
همانقدر که تغذیه برای یک دونده‌ی ماراتن اهمیت دارد، برای یک منجم نیز باید اهمیت داشته‌باشد زیرا تغذیه‌ی سالم تنها منبع تامین انرژی است و از خستگی و خواب آلودگی جلوگیری می‌کند. برای بیدار ماندن باید مواد قندی و نشاسته‌ای را کاهش داد تا حالت خواب آلودگی ایجاد نشود. مصرف سبزیجات خام یا حتی پخته و آجیل باعث رفع خواب‌آلودگی شما می‌شود. یک تغذیه‌ی مناسب قبل از رصد (دو تا سه ساعت قبل از رصد) مانند کنسرو سبزیجات یا حبوبات می‌تواند راهکار خوبی برای حل مشکل خواب آلودگی باشد. مرغ هم بسیار خوب است. به طور کلی سراغ غذاهای کم حجم و پر انرژی بروید. اما ابداً حوس کله پاچه یا استیک با سس قارچ نکنید چون برای رصد مناسب نیست و نوعی کرختی و خواب آلودگی ایجاد می کند. غذا‌هایی مانند گوشت گاو، ماهی و تحم‌مرغ یا بادام، دانه‌ی کدو تنبل و کنجد و موز هم کمک شایانی به بیدار ماندن و البته هوشیار ماندن می‌کند. معجزه‌ای برای بیدار ماندن وجود دارد به نام "بیسکویت" که به نظر من اثر آن از مصرف آجیل نیز مفید تر است. در مورد نوشیدنی‌ها باید گفت که آب میوه‌ی رقیق شده یا شیر گرم به همراه عسل انتخاب خوبی می‌تواند باشد. اما به هیچ عنوان سراغ نوشابه نروید. دوغ هم که کلاً خواب آور است.
بهترین خاطره یتان از یک شب رصدی چیست؟
**از اولین باری که به رصد رفتم، کارشناس و برگزار کننده بودم و هیچ وقت شانس انجام رصد به شکلی که دوست داشتم را نداشتم به جز رصدهای خصوصی دو یا چهارنفره ای که با دوستانم می رفتم. یک سال پیش در عرض 10 روز 7 رصد خارج از شهر رفتم و در آخرین رصد مسئول گروه رویت هلال مرکز علوم و ستاره شناسی تهران بودم. قرار شد عصر در رصدگاه مستقر شویم تا صبح روز بعد کار را شروع کنیم. در این رصد بر خلاف همیشه کارشناس نبودم و حواسم هم فقط به جمع کردن برنامه نبود، لذا بعد از مدتی برای اولین بار واقعاً کاری که دوست داشتم کردم و محدودیت تعداد افراد شرکت کننده دراین رصد هم بر لذت کارافزود. رصد از نظر افراد بسیار محدود بود و اعضای آن هم از بهترین دوستانم بودند. امکانات رفاهی واقعاً صفر بود بعلاوه یک چادر معمولی اما با این حال آنقدر خاطره خوبی شد که هرگز فراموشش نخواهم کرد.مبحث رصد در روز هم وجود دارد یا فقط در شب باید رصد کرد؟
اگر منظورتان رصد با تلسکوپ های نوری است مصادیق آن به چند دسته متداول تقسیم می شوند : رصد خورشید، رصد گذر زهره و رصد ماه.بهتر است تنها به رصد برویم یا با یک جمع گروهی؟
**از هر نظر رصد گروهی منطقی تر است به جز مسئله کنترل تور! اما شخصاً رصد رفتن در جمع های محدود تر را ترجیح می دهم. در رصدهای تخصصی و حتی عمومی حتماً اعضا را با دقت و وسواس انتخاب کنید و کاملاً توجیهشان کنید که از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کنید.چند منطقه رصدی بکر و مناسب را نام می برید؟
**به هیچ جا نمی توان گفت رصدگاه مناسب چون باید دید از چه نظر برای شما مهم تر است اما اگر کلی پاسخ دهم می گویم بازهم هیچ جا به طور عام رصدگاه مناسبی نیست. چراکه اگر جایی به عنوان رصدگاه معرفی شود، رصدگران به آن
هجوم می آورند و پس از مدتی بلایی سر آن می آورند که خودتان بهتر می دانید. پس اگر دیدید جایی به عنوان رصدگاه معروف شده است بدانید که احتمال مطلوب بودن جامع شرایط در آن بسیار پایین است. پس همیشه دنبال مکان های جدید و به قول خودتان بکر باشید. بنده هسنیجه، دیر گچین، کویر دامغان، اطراف قصر بهرام، کلوت، قلعه خرگوشی، پلور، لار و شنگل رود را معرفی می کنم.
آیا نیاز به مجوزهای خاصی برای یک شب رصدی داریم؟
قطعاً. بگذارید روال قانونی را شرح دهم چرا که معمولاً به طور کامل رعایت نمی شود. یعنی عده ای دور هم جمع می شوند و می گویند خودمان همدیگر را می شناسیم و مشکلی پیش نمی آید، دریغ از آن که این همه ی ماجرا نیست.
ابتدا باید یک تور و آژانس مسافرتی معتبر عهده دار برگزاری شود و همه ی کارهارا انجام دهد. حتی شما حق ندارید شماره ی شخصی یا موبایل بدهید چون ثبت نام باید توسط آژانس و با شماره رسمی آژانس انجام شود. سپس تور مجوزی رسمی صادر می کند. در تور باید یک امدادگر و یک تورلیدر رسمی (با کارت رسمی میراث فرهنگی) حظور داشته باشند. اعضا باید بیمه ی فرد به فرد شوند (نه این که ماشین بیمه شود). همچنین در موارد خاص به مجوز محیط زیست، نیروی اتظامی و سپاه نیاز است.
م.ح.اربابی فر
بخش دانش و زندگی تبیان
