کنترل آلودگی نوری، فرمول نجات زمین از دست بیگانگان فضایی
در میان تمام آلودگی هایی که تا کنون نامشان را شنیده اید یک نوع آلودگی وجود دارد به نام آلودگی نوری که به واسطه استفاده نادرست از نور در شهرها به وجود می آید. به بهانه روز نجوم به سراغ یکی از سردمداران مبارزه با آلودگی نوری در ایران، آقای حامد میرزا خلیل رفته ایم و نظرات او را دراین باره جویا شدیم.
با آلودگی هوا، آلودگی صوتی، آلودگی آب و ... آشنا هستیم اما مگر نور هم باعث آلودگی می شود که از عبارتی به نام آلودگی نوری استفاده می کنیم؟
آلودگی هایی که نام بردید همگی یکی از حس های لامسه ما را تحریک می کنند و یا به سرعت اثرش را بر سلامت بدن نشان می دهد اما شاید به خاطر اینکه کره چشم سلول عصبی ندارد چشم در برابر نور زیاد به درد نمی آید و در نتیجه این تحریک دیرتر اتفاق می افتد و ما باید منتظر عوارض غیر مستقیم آن باشیم. مانند کاهش تمرکز فکر یا ابتلا به سرطان.
می شود بیشتر توضیح دهید؟
**همانطور که هر چیزی در دنیا حد و اندازه دارد نور نیز اندازه دارد همانطور که نور کم باعث ضعیفی چشم می شود نور زیاد نیز عوارض خاص خود را دارد. علم مهندسی روشنایی یه این مقوله می پردازد.خطرات آلودگی نوری چیست؟ آیا واقعا خطری دارند؟
**به عقیده من هر چیزی که ساخته دست بشر است و وارد محیط زیست شده قطعا اثرات مخربی به همراه دارد. نور در نگاه اول، نیمه تاریک شبانه روز ما را به دیگر نیمه آن یعنی روز تبدیل می کند و این یعنی تخریب محیط زیست ما. و قطعا این اتفاق اولین خطرش بر خود انسان است. خطراتی مانند ابتلا به سرطان، برهم خوردن ساعت بیولوژیک بدن، افزایش استرس و اضطراب و... . از اثرات آلودگی نوری بر درختان می توان به اختلال در رشد و اختلال در فصل جوانه زنی و از دست دادن برگ نام برد اما اثرات نور بر حیوانات بخصوص پرندگان بسیار گسترده است. بطور مثال قرار گرفتن شهر های بزرگ بر سر راه مهاجرت پرندگان آنها را از رسیدن به تالاب های مورد نظرشان منحرف می کند و یا قوه جهت یابی شان را مختل و ضعیف می کند.
شهرهای ایران و مخصوصا تهران به لحاظ آلودگی نوری در چه وضعیتی قرار دارند؟
**کلان شهرهایی مثل تهران، مشهد، اصفهان در موقعیت بحرانی آسمان شب قرار دارند و در واقع آسمان آنها دردرجه آخر از 9 دسته قرار می گیرد بطوری که شما به سختی می توانید در وسط شهر چند ستاره پر نور آسمان را پیدا کنید. این مسئله شاید در خود شهر زیاد مهم نباشد اما فاجعه جایی اتفاق می افتد که رصدگران اجرام سماوی حداقل 200 کیلومتر برای داشتن یک آسمان پر ستاره از شهرها دور می شوند اما نور شهرهای نزدیک تا 45 درجه از افق را روشن نموده و این یعنی از دست رفتن و تخریب یک رصدگاه دیگر.در مورد شهر های کوچکتر و حتی روستا ها نیز وضع به همین گونه است. وقتی شما رفتار های عجیبی را با نور در هر جا می بینید قطعا دیگر نمی توان به راحتی ستاره ای را دید یا کهکشانی را به دام تلسکوپ انداخت.
آیا شهرداری ها، وزارت راه، وزارت نیرو و سایر نهادهای مربوط تدابیری برای مبارزه با آلودگی نوری اندیشیده اند؟
**به تازگی ستاد محیط زیست شهرداری تهران، کارگروهی را راه اندازی کرده و از تمام دست اندرکاران این مقوله نیز دعوت به همکاری نموده است. تنها همین.با توجه به مشکلاتی که اکنون وجود دارد آیا مبارزه با آلودگی نوری توجیه پذیر است؟ یعنی بهتر نیست ابتدا به مشکل آلودگی هوا بپردازیم بعد آلودگی نوری را حل کنیم؟
**جالب است اگر به شما بگویم به تازگی تحقیقی صورت گرفته که ثابت می کند آلودگی نوری باعث افزایش آلودگی هوا می گردد.
ضمن اینکه معضلات محیط زیست اولیت ندارد و همگی با یکدیگر ارتباط دارند. همانطور که آلودگی هوا تنفس شهرنشینان را به خطر می اندازد آلودگی نوری نیز ناراحتی های ذهنی را به همراه دارد.
من به عنوان یک شهروند چگونه می توانم نقشی در کاهش آلودگی نوری شهرم داشته باشم؟
**در ابتدا به دلیل نو بودن این بحث باید به اطرافیانمان اطلاع رسانی کنیم و در کنار آن باید از مسئولین شهر بخواهیم ضمن انجام نورپردازی علمی تر، مهندسی روشنایی را نیز به خدمت بگیرند. تا شهری روشن اما آرام داشته باشیم.شعار روز جهانی نجوم امسال برای مبارزه با آلودگی نوری چیست؟
**شاید فضایی‌ها خطرناك باشند، بیایید با كنترل آلودگی نوری زمین را پنهان كنیم.
چرا این شعار انتخاب شده است؟
**بحث آلودگی نوری بسیار وسیع بوده و بسیاری از رشته ها را شامل می شود. در حقیقت برای ترویج و اطلاع رسانی آن سعی می کنیم با هر گروه به زبان خود صحبت کنیم. در روز نجوم نیز با توجه به موقعیت خاص این روز و مخاطبانی که تنها به واسطه علاقه به ستارگان و فضا شاهدشان هستیم، فکر می کنم این شعار مناسب با حال و فضای این روز بوده هر چند امیدواریم هر کس که این شعار را بالای غرفه های آلودگی نوری ببیند متوجه منظره زمین از فضا در شب گردد و آن را در ذهن تصور کند.
امسال در سالگرد پنجمین سال روز "ساعت زمین" برای اولین بار شاهد خاموشی چراغ های برج میلاد بودیم، چگونه این اتفاق افتاد؟
بدترین چیزی که در خیابان دیده اید و مربوط به ایجاد آلودگی نوری بود چه بود؟
**رفتار مسئولین با نور و روشنایی به قدری دور از محاسبات علمی است که در هر گوشه و کناری شما الگوهای عجیب و غریبی را به راحتی می توانید ببینید.
از انواع بوستان هایی که نور را به جای رنگین کمان اشتباه گرفته اند تا بوستانی که به ازای هر درخت دو عدد لامپ در آن وجود دارد که نام بوستان لامپ را بر روی آن گذاشته ام.
امسال برنامه های مبارزه با آلودگی نوری چیست؟
**مانند هر سال گروه اینجانب در مرکز علوم و ستاره شناسی نیاوران مستقر بوده و برنامه های آموزشی را برای سنین مختلف برگزار می کنیم.
در میان شاخه های مختلف علم نجوم چرا شما مبارزه با آلودگی نوری را انتخاب کردید؟
**علاقه شدید من به کوهنوردی مرا به گروه های حفظ محیط زیست کشاند. با توجه به سابقه فعالیت های نجومی ام و زمینه مشترک نجوم و محیط زیست که همان طبیعت است این رشته را انتخاب و پیش گرفتم.
از فعالیت های خودتان در این زمینه بیشتر برایمان بگویید
در جایی خواندم گفته اید سهراب سپهری اولین مبارز با آلودگی نوری بود. می شود بیشتر توضیح بدهید؟
**بله. سپهری اولین شخصی بود که سال ها قبل از آغاز اولین مبارزات، به آلودگی نوری پی برده بود و آن را در شعر صدای پای آب به نام «قتل مهتاب به فرمان نئون» نام می برد. یعنی او در آن زمان در قریه های اطراف کاشان، از دست رفتن نور مهتاب با روشن شدن یک چراغ مصنوعی ناراحت بود.
برای افرادی که مایل به همکاری با شما هستند چه پایگاهی را پیشنهاد می دهید؟ آیا اصلا جایی برای مبارزه با آلودگی نوری در ایران وجود دارد؟
**علاقمندان می توانند با عضویت در کار گروه کاهش آلودگی نوری انجمن نجوم ایران قدمی را برای از بین بردن این آلودگی نوین بردارند.
م.ح.اربابی فر
بخش دانش و زندگی تبیان
