شیخ کلینی؛ امانتدار كلام معصوم

ابو جعفر محمد بن يعقوب بن اسحق رازي معروف به «ثقة الاسلام»، «شيخ مشايخ شيعه» و «رئيس محدثان علماي اماميه»، از مروجين مذهب شيعه در دوران غيبت امام زمان (عج) بود. وي صاحب کتاب «کافي» -يکي از کتب اربعه - است که در عقايد اسلامي، مرجع مهمي براي محققين و علما به شمار مي‌آيد. به تصديق شيخ مفيد، کتاب «کافي» ارزشمندترين کتاب اسلامي و نفيس ‌ترين کتاب شيعه است. کتاب «کافي» شامل شانزده هزار و يکصد و نود و نه حديث است که طي سه قسمت «اصول» و «فروع» و «روضه» تدوين شده است. کليني اولين محدثي بود که به جمع و نظم و ترتيب اخبار ديني پرداخت. از کتب ديگر او مي ‌توان «تعبير الريا»، «رد قرامطه»، «وسائل الائمه»، «کتاب الرجال» و «ما قيل في الائمة من الشعر» را نام برد. از علماي زمان غيبت صغري بود و در ماه شعبان سال 329 هجري يعني 69 سال پس از وفات امام حسن عسکري (ع) فوت کرد. مزار او در باب الکوفه بغداد قرار دارد. در سالروز بزرگداشت اين طلايه دار معارف شيعه، مرحوم شيخ کليني (19 ارديبهشت)، ذره اي به احوالات ايشان معرفت پيدا مي کنيم و به روح پر فتوحش درود مي فرستيم؛

ولادت:

برجسته تريـن دانشمند فقيه و محـدث نامدار شيعه در نيمه دوم سده سـوم و نيمه اول سـده چهارم هجـري، ثقة الاسلام شيخ محمـد کلينـي است. او در عهد امامت امام يازدهـم، در دهي به نام کليـن در 38 کيـومتري شهر ري و در خانه اي مملو از عشق و محبت به اهل بيت عليهم ‌السلام چشـم به جهان گشود. پدرش يعقوب بـن اسحاق که مردي با فضيلت و پاک سرشت بـود از همان اوان کـودکـي، تربيت فرزندش را بر عهده گـرفت و بـا زبـان عمل، اخلاق و رفتـار و آداب اسلامـي را به او آموخت. کلينـي بعد از کسب ادب از محضر پدر بزرگوار خود نزد دايي خـويش که از محـدثين بزرگ و از شيفتگان مکتب اهل بيت (ع) به شمار مـي رفت، به ادامه تعلم پرداخت و با منابع علـم حديث و رجال آشنا گرديد. بعد از طـي تحصيلات ابتدايي براي پيمـودن مدارج کمال انسانـي به شهر ري که در آن عصر از مرتبه علمـي خاصـي برخـوردار بـود مسافرت کرد. شيخ کلينـي از محضر اساتيد برجسته اي که هـر يک در عصـر خـود از نـوابغ روز گار به شمار مـي رفتنـد کسب فيض نموده است. بسياري از فقها و محـدثيـن بنام شيعه نيز که از مشاهيـر علماي ما بـوده انـد از جمله شاگـردان کلينـي به شمار مـي رونـد.

کتاب کافي:

بخش اول اين کتاب شريف که در باب اعتقادات است، از کتاب عقل و جهل شروع شده و در ادامه، کتاب فضل‌ علم، توحيد، حجت، ايمان و کفر، کتاب‌ دعا، ‌کتاب ‌فضل‌ قرآن و کتاب العشره است. عناوين ياد شده دربرگيرنده مسائل مفيد اعتقادي فکري و انديشه‌ اي است که هر شيعه در اصول اعتقادي به آن احتياج دارد و اين مسائل در کتاب اصول آمده است. کليني در اين بخش سعي کرده رواياتي را که در خصوص اعتقادات است بياورد که از خداشناسي آغاز مي‌شود. از ديگر ويژگي‌هاي جامعيت اين کتاب، بخش فروع است که مفصل‌ ترين بخش کتاب کافي به حساب مي‌آيد. فروع از کتاب طهارة شروع شده، کتاب صلوة و کتب ديگر را دربر مي‌گيرد که در ارتباط با مسائل فقهي است. آخرين بخش کتاب کافي با عنوان روضه، تعدادي احاديث را دربرگرفته که برخي اخلاقي، تاريخي و برخي در حوزه‌هاي تحصيلي است. مرحوم کليني در گردآوري کتاب سعي کرده است همه نيازهاي جامعه خود را مورد توجه قرار دهد. کتاب اصول کافي داراي 16199 حديث از پيامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) بـوده و مشتمل بر سـي کتاب است. جمله اي است منسـوب به امام زمان (عج) که فرمـود: «الکافـي کاف لشيعتنا» (کافي، شيعيان ما را کفايت مي کند.) کافـي نخستيـن کتاب از کتب اربعه است. سه کتاب ديگر عبارتنـد از: 1- مـن لا يحضـره الفقيه از شيخ صـدوق 2- تهذيب از شيخ طوسي 3- استبصار از شيخ طوسي. ايـن چهار کتاب از يازده قرن پيـش تا کنون مأخذ کتب فقه و حديث مـا و مـرجع محـدثيـن و مستنـد مجتهديـن بزرگ شيعه اماميه در استنباط احکام شرعي مي باشند.

گفتار بزرگان در باره کليني:

1ـ نجاشي مي گويد: او در زمان خـود، شيخ و پيشـواي شيعه در شهر ري بـود و حديث را از همه بيشتر ضبط کرده و بيشتر از همه مـورد اعتماد است. 2ـ ابـن طاووس مي گـويـد: تـوثيق و امانت شيخ کلينـي مـورد اتفاق همگان است 3ـ ابـن اثير مي گـويـد: او به فرقه اماميه در قرن سـوم، زنـدگـي تـازه اي بخشيـد و عالـم بزرگ و فاضل مشهور در آن مذهب است 4ـ ابـن حجر عسقلاني مي گويد: کلينـي از رؤسا و فضلاي شيعه در ايام مقتدر عباسي است 5ـ محمد تقـي مجلسـي مي گـويد: حق ايـن است که در ميان علماي شيعه مانند کليني نيامده است و هر کـس در اخبار و ترتيب کتاب او دقت کند، درمـي يابـد که از جانب خـداونـد مـورد تائيـد بـوده است.

نویسنده: محمدرضا غلامی

تهیه و تنظیم: گروه حوزه علمیه تبیان