با تو زندگی را تجربه می کنم

«دختر 6 ساله من یک خرس عروسکی دارد که از دوران کودکی با آن مانوس بوده و هنوز هم طوری به آن وابسته است که بدون آن، نه از خانه خارج می‌شود، نه به مهدکودک می‌رود و نه حتی می‌‌خوابد...

این عروسک به قدری کهنه و کثیف شده که اصلا نمی‌توان به آن نگاه کرد. ما برایش خرس‌های عروسکی جدید و زیباتری خریده‌ایم اما هیچ‌کدام از آنها جای آن عروسک قدیمی‌اش را نمی‌گیرد. حالا او به سن مدرسه رسیده و ما نگرانیم که چه کار باید بکنیم؟ او می‌توانست عروسکش را با خودش به مهدکودک ببرد اما مدرسه، مطمئنا جای خرس عروسکی نیست! حالا همه ما به جنب‌وجوش افتاده‌ایم بلکه خرسی را از یاد او ببریم و حتی چند روزی آن را مصلحتی گم و گور کردیم اما او آنقدر جیغ و داد کرد که صدای همسایه‌ها درآمد و ما هم دوباره پیدایش کردیم...»

بازی یک فعالیت طبیعی، لذت بخش و دلخواه برای کودکان می باشد. ولی متاسفانه بزرگترها این حقیقت را جدی تلقی نمی کنند. در صورتی که با بازی هدفدار می توان در جهت رشد و تربیت کودکان گام برداشت. گام هایی که ازدریچه لطافت بازی شروع شده، به دنیای خیال و رویاها و ابعاد احساسی، عاطفی و شناختی کودکان خاتمه می یابد. به همین دلیل پرداختن به بازی خصوصاً بازی عروسکی، بررسی نزدیک ترین زاویه شخصیت کودکی می باشد. علاوه بر اینکه بازی، فرایند یادگیری را برای یادگیرنده یعنی کودک و نوجوان شیرین می کند. موجب کامروایی بسیاری ازنیازهای اساسی و زیربنایی کودک نیز می شود.

کودک می تواند در بازی عروسکی، انرژی های اضافی و روانی خود را تخلیه کند. کودک آن چنان به عروسکش اعتماد دارد و خودش را مثل او می بیند که کلیه احساسات و عواطفش را با عروسک فرافکن می کند و نسبت می دهد. این حالت نه تنها باعث تخلیه روانی شده بلکه درک و فهم بهتری را برای او باعث می گردد.

پس عروسک ها به کودک این اجازه را می دهند تا بدون واهمه از بزرگترها، خودش یک آدم بزرگ شود و یک سری مسائل را از روی کنجکاوی تجربه کند. اکثر اوقات، کودکان به تنهایی عروسک بازی می کنند چرا که والدین عروسک را برای آنها خریده اند که دیگر کاری به کارشان نداشته باشند و اگر هم با آنها بازی کنند، بزرگترها خواسته های خودشان را به خواسته های کودکانشان تحمیل می کنند. واضح  و روشن است که این کودک عروسکش را از خودش طرد کند و نیازهایش، در این ارتباط ناکام می گردد. نیازهای دیگری نیز برای کودک وجود دارد که در ارتباط با عروسک می توانند برآورده و ارضا شوند. از قبیل نیاز به پیشرفت و کسب موفقیت، نیاز به رهبری واداره کردن، نیاز به امنیت، نیاز به آزادی و ...

در اصل بازی، وسیله‌ای برای بیان کودک است یا وسیله‌ای برای برقراری روابط، توصیف تجربه و آشکار شدن آرزوها. نباید تصور شود که بازی، اتلاف وقت است. یکی از بازی‌های جذاب به‌خصوص برای دختربچه‌ها، عروسک‌بازی است. در حال حاضر، کودکان زمان کمتری را صرف بازی با عروسک‌ها می‌کنند و بیشتر وقت آنها، صرف بازی‌های کامپیوتری و تماشای تلویزیون می‌شود. اما باید بدانیم که بازی با عروسک مهم است چون تمرین مهارت‌های زندگی است و به کمک آن می‌توان مسایل زیادی را به طور غیرمستقیم به کودک آموزش داد. یكی از نیازهای اساسی كه باعث گرایش كودك به عروسك می شود، میل به داشتن هم صحبت است. عروسك برای كودك یك شخص محسوب می گردد و با او رابطه اجتماعی برقرار می كند. ضمن این كه كودك با توجه به این كه مسئول عروسك شناخته می شود ، در مسیر رشد مسئولیت پذیری و خلاقیت اجتماعی ، قرار می گیرد.

از همان دوره نوزادی هم اگر عکس‌های مختلفی را به کودک نشان دهیم، نسبت به عکس انسان، واکنش بیشتری نشان خواهد داد. همین امر مشخص می‌کند که عروسک که تداعی‌کننده شکل انسان است، برای کوک کم‌سن و سال نیز جذابیت دارد. عروسک جزو اولین اسباب‌بازی‌های کودکان است به خصوص دختربچه‌ها. والدین هم اگر فرزندشان دختر باشد، از همان ابتدا عروسک را جزو اسباب‌بازی‌های وی در نظر می‌گیرند.

البته! بهتر است که خانواده‌ها برای کودکان خود، عروسک‌های نرم را انتخاب کنند. کودکان با بغل کردن این عروسک‌های نرم، احساس آرامش و امنیت می‌کنند؛ به خصوص در کودکان کم‌سن و سال (زیر 3 سال) انتخاب این نوع عروسک‌ها بر عروسک‌های سفت و ... ارجحیت دارد. نکته دوم آن است که بهتر است برای کودکان زیر 3 سال، عروسک‌هایی انتخاب شود که صدا نداشته باشند. در بسیاری موارد کودکان از عروسک‌هایی که حرکت و صدا دارند، می‌ترسند. ذهنیت کودکان از عروسک، جسم جامد بی‌صداست؛ چیزی مانند لیوان، پس طبیعتا انتظار ندارند که این جسم جامد، از خودش صدا دربیاورد.

بعضی پسرها هم ممکن است به بازی با عروسک تمایل داشته باشند. آیا چنین تمایلی غیرعادی است؟

صرف بازی پسربچه‌ها با عروسک، مساله نگران‌کننده‌ای نیست. اما اگر پسربچه، علاوه بر بازی با عروسک، تمایل به پوشیدن لباس‌های دخترانه و مثلا لوازم آرایش هم داشت، باید کمی نگران شد. اغلب بزرگسالانی که دچار اختلال در هویت جنسی هستند، در کودکی ضدیت آشکاری با جنس خود داشته‌اند. مثلا پسرانی بوده‌اند که تمام‌مدت تمایل به بازی با اسبا‌‌ب‌بازی‌های دخترانه داشته‌اند، از پوشیدن لباس‌های دخترانه لذت می‌بردند و علاقه به بلند کردن مو و آرایش داشته‌اند. البته نمی‌توان گفت که همه این کودکان در بزرگسالی دچار اختلال در هویت جنسی می‌شوند اما احتمال آن بالا است. در چنین شرایطی بهتر است که پدر و مادر اجازه بدهند که پسربچه با عروسک‌ بازی کند اما به او یاد بدهند که چگونه در بازی نقش مردانه‌ای داشته باشد. مثلا نقش او راننده یا پدر خانواده باشد. به این ترتیب می‌توان تا حدی بازی کودک را هدایت کرد.

نباید گفت که نگران‌کننده است. در بعضی مواقع که مثلا قرار است کودک به مهدکودک جدید برود، چون احساس امنیت نمی‌کند، ترجیح می‌دهد بعضی وسایل خودش را به آنجا ببرد. چنین رفتاری کاملا طبیعی است و اشکالی ندارد. چنین وابستگی‌هایی به تدریج کمرنگ می‌شود. مثلا حدود سن 8 تا 9 سالگی کودک وابستگی کمتری به عروسک‌هایش خواهد داشت. به عنوان نمونه با وجودی که به عروسک خود خیلی وابسته است اما خجالت می‌کشد که آن را در جمع دوستان خود بیاورد. همین امر وابستگی او را کمتر و کمتر می‌کند. اما اگر وابستگی کودک در سن بالای 10 سال هم همچنان شدید بود و به هیچ‌وجه کمرنگ نشد، باید ماجرا را جدی گرفت، بررسی کرد و به دنبال دلیل اصلی آن گشت. شاید اضطراب یا ترس یا کمبود اعتمادبه‌نفس از عواملی باشند که سبب وابستگی شدید کودک در سنین بالاتر به عروسک خاصی می‌شوند.

بله. در بسیاری موارد، مادر یا پدر می‌توانند هنگام بازی کودک با عروسکش، همراه با عروسکی دیگر وارد بازی شوند و نفر سوم باشند و از زبان عروسک، به طور غیرمستقیم، آموزش‌های لازم را به او بدهند. در این دنیا مجازی که برای فرزندانمان ساخته ایم و به آن افتخار می کنیم که مدرن شده ایم، کودکان خود رای هستند اما با همین نمایش می توانیم کار گروهی، شجاعت، امور اخلاقی، اعتماد به نفس و ... را بدون آن که متوجه شوند که به آن ها آموزش داده می شود، به آن ها یاد داد. حتی مسائل بهداشتی را هم می توان به آن ها آموزش داد که متاسفانه آموزش و پرورش از این موضوع فرار می کند. کودکان هنگام بازی با عروسک خود را تخلیه روانی می‌کنند. مثلا اگر شاهد پرخاشگری پدر یا مادر خود با همسایه بوده‌اند، همان پرخاشگری را با عروسک خود خواهند کرد. حال پدر یا مادر باید وارد عمل شود و از زبان عروسک قصه‌ای را برای کودک تعریف کند که چرا بعضی اوقات بعضی افراد عصبانی می‌شوند و اگر چنین اتفاقی افتاد چه باید کرد. به این ترتیب به طور غیرمستقیم آموزش‌های تربیتی را به کودک می‌دهند.

عروسک، شنونده ماهری است که نه خسته می‌شود، نه خمیازه می‌کشد، نه کسل می‌شود، نه چشمانش را می‌بندد و نه اشکالات او را تصحیح می‌کند. نمی‌گوید که گرفتار است و باید برود. همه اینها عروسک را برای کودک، تبدیل به دوستی پابرجا می‌کند که همیشه و در هر زمان در دسترس کودک است، تنهایی او را جبران می‌کند و می‌تواند درد‌دلش را با او در میان بگذارد. والدین با گوش دادن به صحبت‌های کودک با عروسکش، می‌توانند به مسایل زیادی در مورد کودک خود پی ببرند و بهتر با دنیای کودک خود آشنا شوند. کودک احساس می‌کند که عروسک مال او است. از او مراقبت می‌کند و ارتباط نزدیکی با آن دارد. تمام مدت مواظب او است. چنین احساسی باعث می‌شود که کودک اعتماد به نفس داشته باشد. علاوه بر این اوقات فراغت وی لذت‌بخش می‌شود. در کنار اینها، به علت بروز بیانات کودک هنگام گفت‌وگو با عروسک، تکامل کلامی و حرکتی او نیز بهبود می‌یابد و خلاقیت او هم رشد پیدا می‌کند. پس، عروسک فقط یک ابزار زینتی نیست. بلکه عاملی برای تبادل احساسات، عاطفه و اندیشه کودک است.در هنگام بازی كودك با عروسك جهت دهی و تصمیم بزرگسالانه نداشته باشید. بلكه عروسك را همان گونه ببینید كه كودكان می بیند و احساس می كنند. یعنی همانند كودك حس كرده و در نظر بگیرید.

در دیدگاه بعضی خانواده ها ، عروسك به عنوان یك دوست كودك می باشد نه وسیله ای در جهت سرگرمی كودك. به همین دلیل ، كودك كار كردی تحت عنوان راز و نیاز عروسك را برای خود مطرح می نماید و از آن به خوبی استفاده می كند. در سایه این نگرش ، خانواده بهتر می تواند احساس تنهایی و خلاء روانی كودك را جبران كند.

فراوری: کهتری

بخش خانواده ایرانی تبیان

منابع:

سلامت-  آیدا روشن ضمیر

نسل فردا

خبرگزاری آریا

مقالات مرتبط :

ارزش بازی کودکان

من و اسباب بازی هایم

بازی وسیله است نه هدف