سرنوشت اصحاب یمین چه شد ؟
قرآن، اصحاب یمین را یكى از سه گروه انسان ها در قیامت (سابقون، اصحاب یمین و اصحاب شمال) معرفى كرده است: «و كُنتُم اَزوجـًا ثَلـثَه * فَاَصحـبُ المَیمَنَةِ ... * و اَصحـبُ المَشـَمَةِ ... * و السّـبِقونَ...» و در موارد دیگر، اصحاب یمین را در مقابل اصحاب شمال، و اصحاب میمنه را در برابر اصحاب مشئمه قرار داده است.
دسته ای دیگر از اصحاب در قرآن «اصحاب یمین» هستند. قرآن در تعبیر دیگری از آنان به «اصحاب میمنه» نیز یاد کرده است.(1) اصحاب یمین و میمنه در اصطلاح قرآنى به كسانى گفته مى شود كه در دنیا با ایمان و عمل صالح زندگى كرده اند و روز قیامت نامه عملشان را با دست راست دریافت مى دارند: «فَلا‌اقتَحَمَ العَقَبَة * و ما اَدركَ مَا العَقَبَة * فَكُّ رَقَبَة * اَو اِطعـمٌ فى یَوم ذى مَسغَبَة * یَتیمـًا ذا مَقرَبَة * اَو مِسكینـًا ذا مَترَبَة * ثُمَّ كانَ مِنَ الَّذینَ ءامَنوا وتَواصَوا بِالصَّبرِ و تَواصَوا بِالمَرحَمَة * اُولـئِكَ اَصحـبُ المَیمَنَة».(2)
قرآن، اصحاب یمین را یكى از سه گروه انسان ها در قیامت (سابقون، اصحاب یمین و اصحاب شمال) معرفى كرده است: «و كُنتُم اَزوجـًا ثَلـثَه * فَاَصحـبُ المَیمَنَةِ ... * و اَصحـبُ المَشـَمَةِ ... * و السّـبِقونَ...»(3) و در موارد دیگر، اصحاب یمین را در مقابل اصحاب شمال، و اصحاب میمنه را در برابر اصحاب مشئمه قرار داده است.(4)
راز نامگذارى اصحاب یمین
درباره راز نامگذاری اصحاب یمین به این نام، سه نظر وجود دارد:
1- این گروه اهل یُمن و خیر هستند و مسیر حركت زندگیشان به سمت و سوى آن است؛ به طورى كه در آخرت نیز غرق در نور و بركت اند.(5) بنا بر روایت، هر دو دست پروردگار، یمین است كه كنایه از خیر محض بودن خداست.(6)
2- عالم دو سمت دارد: سمت راست آن ملكوت اعلا و جایگاه ارواح نورانى و فرشتگان نویسنده نیكی ها و بهشت موعود رستگاران(7) و سمت چپ آن، ملكوت اسفل و جایگاه اصحاب شمال است و چون اصحاب یمین در ملكوت اعلا قرار دارند، آنان را اصحاب یمین نامیده اند.(8)
3- چون اصحاب یمین نامه عمل را با دست راست دریافت مى كنند، به این نام شناخته شده اند.(9)
وجوه دیگرى نیز براى این نامگذارى ذكر شده است؛ مانند قوى تر بودن سمت راست بدن از سمت چپ آن، یا شرافت و برترى سمت راست بر سمت چپ كه بر اساس آن در عرف، بزرگان را در سمت راست جاى مى دهند.(10)
در روایتى، اصحاب یمین اهل حِدّت معرفى شده اند؛ یعنى كسانى كه در مسائل دینى، اراده اى پولادین دارند و اهل استقامت و پایدارى و در پى كارهاى خیر هستند
نشانه هاى اصحاب یمین در دنیا
آزاد سازى بردگان
اصحاب یمین، كسانى هستند كه براى آزاد سازى بردگان در دنیا اهتمام مى ورزند.(11) درتفسیر دیگرى از آیه، آنان انسان ها را از بندگى شیطان و ارتكاب گناهان آزاد ساخته، به توبه و بازگشت به سوى خداوند راهنمایى مى كنند.(12) برخى گفته اند: آنان خویشتن را با عمل به طاعات الهى از عذاب آخرت رها مى سازند.(13)
اطعام گرسنگان
اصحاب یمین به اطعام گرسنگان به ویژه در روزگار سختى عنایت خاص داشته و خویشاوندان یتیم و نیازمندان زمینگیر را در اولویت قرار مى دهند.(14)
ذكر آزاد سازى بندگان و اطعام گرسنگان در پى اقتحام در عقبه (عبور از گردنه) از قبیل ذكر خاص بعد از عام، به جهت اهمیت آن است ؛ زیرا عقبه استعاره از اعمال نیكى است كه براى آدمى دشوار باشد ، این استعاره ،بر پایه تشبیه معقول به محسوس است.(15)
ایمان و سفارش به صبر و ترحم
اصحاب یمین در دنیا، از مؤمنانى هستند كه بر ایمان پایدارى و یكدیگر را به استقامت در انجام دادن تكالیف و ترحم به نیازمندان سفارش مى كنند.(16)
در روایتى، اصحاب یمین اهل حِدّت معرفى شده اند؛ یعنى كسانى كه در مسائل دینى، اراده اى پولادین دارند و اهل استقامت و پایدارى و در پى كارهاى خیر هستند.(17)
اعتدال و میانه روى
اصحاب یمین در زندگى دنیایى، از افراط و تفریط مى پرهیزند و همواره اهل اعتدال و میانه روى هستند. بندگان دو گروه اند: ستم پیشگان و میانه روان.(18) در روایت آمده است كه گروه میانه رو، همان اصحاب یمین هستند.(19)
اطاعت از خاندان رسول اكرم صلى الله علیه و آله و ارادت به آنان
امام باقر علیه السلام در تفسیر آیات 38ـ39 سوره مدثّر فرموده است: «به خدا سوگند! اصحاب یمین پیروان ما هستند».(20) در روایات دیگرى نیز كه در تفسیر سه گروه (سابقون، اصحاب یمین و اصحاب شمال) وارد شده، آمده است كه اصحاب یمین به ولایت اهل بیت علیهم السلام معتقدند.
(21)
در روایتى، امام كاظم علیه السلام، امیرمؤمنان علیه السلام را امامِ اصحاب یمین معرفى كرده است.(22) روایات فراوانى در تفسیر آیه 59 سوره واقعه آمده است كه اصحاب یمین، شیعیان اند و مراد آیه این است كه تو (اى پیامبر) از ناحیه اصحاب یمین ایمن هستى و اینان آزارى به فرزندانت نمى رسانند(23)؛ چنان‌كه در تفسیر آیه6 سوره مطففین گفته شده است: نامه عمل اصحاب یمین از محبت به محمد صلى الله علیه و آله و آل محمد علیهم السلام لبریز است(24) و این محبت از محبت آنان به اساس دین ناشى مى شود.
سرنوشت اصحاب یمین
اصحاب یمین در هنگام مرگ
اصحاب یمین، سعادتمندانى هستند كه هنگام جان دادن، با درود و تحیّت هاى ربوبی و فرشتگان و مؤمنان مواجه مى شوند.(25)
ابن‌عباس در تفسیر آیه 32 سوره نحل مى گوید: «این سلام و بشارت مخصوص اصحاب یمین است؛ فرشتگان در حالى‌كه آنان را از دنیا به آخرت منتقل مى كنند، بر آنان درود و تحیّت مى فرستند و به آنها بشارت ورود به بهشت مى دهند».(26) طبرسى نیز مى گوید: هنگام جان دادن اصحاب یمین، رفتار فرشتگان مأمورِ استقبال و پذیرایى به‌گونه اى است كه پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله خوشحال مى شود.(27)
حسابرسى آسان
گروهى در قیامت و روز حسابرسى، از دیدن نامه عمل خود ناراحت و پشیمان اند، امّا اصحاب یمین در حالى كه نامه عمل را با دست راست دریافت كرده اند، به آسانى حسابرسى مى شوند ، سپس خوشحال و مسرور به سوى اهل خود باز مى گردند.
در سایه هاى طولانى به سر مى برند و هیچ گاه آفتاب را نمى بینند.(33) بر پایه روایتى در تفسیر آیه، سایه درختان بهشتى به اندازه اى است كه سواره اى در مدت 100 سال، به پایان آن نمى رسد. بر اساس روایتى دیگر، بهشت همیشه مانند ساعات آغازین روز تابستان است و گرما و سرما ندارد
از پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله پرسیده شد: چه كارى انجام دهیم تا مانند اصحاب یمین حساب آسان روزیمان شود؟ فرمود: «بخشش به كسى كه محرومتان ساخته و ایجاد ارتباط با كسى كه رشته ارتباط خود را با شما قطع كرده و گذشت از كسى كه در حق شما ستم كرده است».(28)
این نحوه حسابرسى، به اصحاب یمین اختصاص دارد و دیگران در گرو كردار خویش اند. پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله فرمودند: اصحاب یمینى كه در گرو اعمال خویش نیستند، فرزندان مؤمنان اند؛ زیرا خداوند بر پدرانشان منّت گذاشته، از آنها چشم پوشى مى كند.(29)
برخوردارى اصحاب یمین از نعمت هاى بهشتى
پس از آنكه اصحاب یمین با سربلندى و خوشحالى حسابرسى شدند، راهى جایگاه ابدى مى شوند تا از نعمت هاى الهى بهره مند گردند.
در آیات 21ـ24 سوره حاقّه، كلیاتى از بهره مندى آنان بیان شده است؛ به این صورت كه زندگى آنها در كمال خرسندى و رضایت، در بهشتى است كه ارزش و جایگاهى عالى دارد و میوه هاى درختانش در دسترس است، به طورى كه حتى در حال استراحت هم مى توان از آن تناول كرد. در آنجا به آنان خطاب مى شود: بخورید و بیاشامید و به طور كامل بهره ببرید ، گوارایتان باد میوه هایى‌كه سراسر نفع و بدون زواید است ، این پذیرایى، پاداش كردار نیك شماست كه در دنیا بدان همّت گماشته بودید.(30)
در سوره واقعه ابتدا اصحاب یمین با بهترین بیان وصف شده اند. سپس در ادامه همین آیات، نعمت هاى بهشتى كه اصحاب یمین از آن برخور دارند، به تفصیل ذكر شده است:
1- در سایه درختان سدرى هستند كه خار ندارد یا خار آنها كنده شده یا از فراوانى میوه، خارى بر آنها نمودار نیست.(31)
2- در سایه درخت موز یا درخت داراى سایه خنك یا منظرى زیبا یا داراى شكوفه هایى خوشبو قرار دارند.(32)
3- در سایه هاى طولانى به سر مى برند و هیچ گاه آفتاب را نمى بینند.
(33) بر پایه روایتى در تفسیر آیه، سایه درختان بهشتى به اندازه اى است كه سواره اى در مدت 100 سال، به پایان آن نمى رسد. بر اساس روایتى دیگر، بهشت همیشه مانند ساعات آغازین روز تابستان است و گرما و سرما ندارد.(34)
4- از آب و آبشارهایى برخوردارند كه شب و روز در مسیر خود جارى است و بخار و مِه از آن بر نمى خیزد و براى استفاده اش هیچ رنج و تعبى را متحمل نمى شوند.(35)
5- از میوه هاى گوناگون و فراوانى برخوردارند كه مانند میوه هاى دنیا فصلى نیست و براى مصرف، نیازى به پرداخت وجه یا رخصت طلبى ندارند.(36)
6- داراى ساختمان هاى بلند و چند طبقه یا زنانى سرو قامت، در نهایت كمال معنوى و جمال ظاهرى اند. زنان بهشتى هرگز دچار پیرى نشده و زیبایى خود را از دست ندهند و همواره باكره اند. این زنان، عاشق همسران خویش اند و همه سعى و تلاش خود را در رسیدگى به همسر و انس با وى صرف مى كنند و همسال مردان خود هستند.(37)
گفت وگوى اصحاب یمین با گنهكاران در آخرت
اصحاب یمین در آخرت با توبیخ از گنهكاران مى پرسند: چرا جهنمى شدید؟ آنان پاسخ مى دهند كه ما از نمازگزاران نبودیم، از مساكین دستگیرى نمى كردیم، با گمراهان در سخنان و تحلیل هاى باطل غور مى كردیم و به روز آخرت ایمان نداشتیم.(38)
پی نوشت ها:
1. التحقیق، ج14، ص270؛ التفسیر الكبیر، ج27، ص143. 2. بلد: 18-11. 3. واقعه: 10-7. 4. همان: 9-7، 27 و 41. 5. مجمع البیان، ج10، ص591؛ التفسیر الكبیر، ج27، ص142. 6. الكافى، ج2، ص126. 7. مطففین: 18. 8. بحارالانوار، ج64، ص128. 9. مجمع البیان، ج9، ص324. 10. التفسیر الكبیر، ج27، ص143. 11. بلد:13؛ مجمع البیان، ج10، ص750؛ المیزان، ج20، ص293. 12. مجمع البیان، ج10، ص750؛ المیزان، ج20، ص293. 13. همان. 14. همان. 15. بلد: 13-11؛ التفسیر الكبیر، ج31، ص185. 16. بلد: 18-17؛ مجمع البیان، ج10، ص751. 17. النهایه، ج1، ص352. 18. فاطر: 32. 19. مجمع‌البیان، ج8، ص639. | 20. بحارالانوار، ج24، ص8. 21. همان، ص4. 22. وسائل الشیعه، ج5، ص82. 23. بحارالانوار، ج24، ص1. 24. همان، ص3. 25. مجمع‌البیان، ج9، ص344. 26. جامع‌البیان، مج8، ج14، ص136. 27. مجمع‌البیان، ج9، ص344. 28. همان، ج10، ص699. 29. بحارالانوار، ج24، ص326. 30. التفسیر الكبیر، ج10، ص388. 31. المیزان، ج19، ص123. 32. همان. 33. همان. 34. مجمع‌البیان، ج9، ص330. 35. مجمع‌البیان، ج9، ص330. 36. همان. 37. همان، ص331. 38. همان، ج10، ص591. |
زهرا رضائیان
بخش قرآن تبیان
