پاسخی به منکران معاد !
" لوح محفوظ" ، همان لوح " علم بىپایان پروردگار" است، در این لوح همه چیز ثبت و ضبط است، و هیچگونه تغییر و دگرگونى در آن راه ندارد. جهان پهناور هستى نیز انعكاس از این لوح محفوظ است، چرا كه همه ذرات وجود ما و همه گفتهها و اعمال ما در آن محفوظ مىماند، هر چند ظاهراً چهره عوض مىكند، اما هرگز از میان نمىرود.
به پروردگار سوگند ، قیامت خواهد آمد!
« وَ قالَ الَّذِینَ كَفَرُوا لا تَأْتِینَا السَّاعَةُ قُلْ بَلى وَ رَبِّی لَتَأْتِیَنَّكُمْ عالِمِ الْغَیْبِ لا یَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِی السَّماواتِ وَ لا فِی الْأَرْضِ وَ لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْبَرُ إِلاَّ فِی كِتابٍ مُبِینٍ ؛ و كسانى كه كافر شدند گفتند: قیامت براى ما نخواهد آمد. بگو: چرا، به پروردگارم كه آگاه از غیب و نهان است سوگند كه به سراغ شما نیز خواهد آمد. به میزان ذرّهاى در آسمانها و در زمین از خدا پوشیده نیست، نه كوچكتر از آن و نه بزرگتر از آن، نیست جز آن كه در كتاب روشنِ (الهى ثبت) است.» (سبا ، 3)
آیات قبل سوره سباء در عین اینكه از توحید و صفات خدا سخن مىگفت ، زمینه ساز مسأله معاد بود، زیرا مشكلات بحث معاد جز از طریق علم بى پایان حق حل نمىشود ، لذا در آیه مورد بحث نخست مىگوید:" كافران گفتند این دروغ است كه قیامتى در پیش داریم هرگز قیامت به سراغ ما نمىآید " : (وَ قالَ الَّذِینَ كَفَرُوا لا تَأْتِینَا السَّاعَةُ).
نه تنها ما، براى هیچ یك از انسانها قیامتى در كار نیست! آنها مىخواستند از این طریق ، آزادى عمل پیدا كنند و هر كارى از دستشان ساخته است، به این امید كه حساب و كتاب و عدل و دادى در كار نیست انجام دهند.
اما از آنجا كه دلائل قیامت روشن است قرآن با یك جمله قاطع و به صورت بیان نتیجه به پیامبر صلی الله علیه وآله مىگوید: آرى، به پروردگارم سوگند كه قیامت به سراغ همه شما خواهد آمد : (قُلْ بَلى وَ رَبِّی لَتَأْتِیَنَّكُمْ).
تكیه روى كلمه " رب" بخاطر این است كه قیامت از شؤون ربوبیت است، چگونه ممكن است خداوند مالك و مربى انسانها باشد و آنها را در مسیر تكامل پیش ببرد اما نیمه كاره رها كند و با مرگ همه چیز پایان گیرد، و زندگى او بى هدف و آفرینش وى هیچ و پوچ شود؟!
پاسخی بر اشکال منکران و مخالفان معاد
در سوره تغابن ، آیه 7 نیز روى همین وصف تكیه كرده، مىفرماید: « زَعَمَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَنْ لَنْ یُبْعَثُوا قُلْ بَلى وَ رَبِّی لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لتنبئن بما عملتم ؛ كافران چنین پنداشتند كه هرگز برانگیخته نمىشوند، بگو: آرى به پروردگارم سوگند همگى در قیامت مبعوث مىشوید، سپس همه شما از اعمالتان و نتائج آن آگاه خواهید شد ! »
و از آنجا كه یكى از اشكالات مخالفان معاد این بوده كه به هنگام خاك شدن بدن انسان، و پراكنده شدن اجزاى آن در اطراف زمین، چه كسى مىتواند آنها را بشناسد و جمع كند و به زندگى نوین باز گرداند؟ از سوى دیگر چه كسى مىتواند حساب این همه اعمال بندگان را در نهان و آشكار و درون و برون نگاه دارد و به موقع به این حسابها برسد؟ لذا در دنباله آیه اضافه مىكند او از تمام امور پنهانى با خبر است و به اندازه سنگینى ذرهاى در تمام آسمانها و نه در زمین از حوزه علم بى پایان او بیرون نخواهد بود : (عالِمِ الْغَیْبِ لا یَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِی السَّماواتِ وَ لا فِی الْأَرْضِ ) ، و نه كوچكتر از ذره، و نه بزرگتر از آن، مگر اینكه همه اینها در كتاب مبین ثبت و ضبط است : (وَ لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْبَرُ إِلَّا فِی كِتابٍ مُبِینٍ).
به این ترتیب نه پراكندگى ذرات بدن انسانها در زمین، و نه آمیختن آن با موجودات دیگر، و نه حتى ورود این اجزاء در بدن سایر انسانها از طریق مواد غذایى هیچیك مشكلى براى اعاده آنها ایجاد نمىكند.
اعمال آنها نیز در این جهان باقى مىماند، هر چند تغییر شكل مىدهد، و او از تمام آنها به خوبى آگاه است.
نظیر این تعبیر در " سوره ق ، آیات 3 و 4 " نیز آمده است ، آنجا كه مىگوید : « أَ إِذا مِتْنا وَ كُنَّا تُراباً ذلِكَ رَجْعٌ بَعِیدٌ قَدْ عَلِمْنا ما تَنْقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ وَ عِنْدَنا ؛آیا هنگامى كه ما مردیم و خاك شدیم باز مىگردیم؟ این بسیار بعید است ، ولى آنها باید بدانند كه ما مىدانیم زمین چگونه اجزاء آنها را كم مىكند، و در خود فرو مىبرد و در نزد ما كتابى است كه همه این امور در آن محفوظ است .»
« زَعَمَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَنْ لَنْ یُبْعَثُوا قُلْ بَلى وَ رَبِّی لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لتنبئن بما عملتم ؛ كافران چنین پنداشتند كه هرگز برانگیخته نمىشوند، بگو: آرى به پروردگارم سوگند همگى در قیامت مبعوث مىشوید، سپس همه شما از اعمالتان و نتائج آن آگاه خواهید شد!»
منظور از" كتاب مبین" چیست؟
بسیارى از مفسران گفتهاند:همان " لوح محفوظ " است ، ولى این سؤال مطرح مىشود كه " لوح محفوظ " چیست؟
نزدیكترین تفسیرى كه براى " لوح محفوظ " مىتوان بیان كرد، همان لوح " علم بىپایان پروردگار" است، آرى در این لوح همه چیز ثبت و ضبط است، و هیچگونه تغییر و دگرگونى در آن راه ندارد.
جهان پهناور هستى نیز انعكاس از این لوح محفوظ است، چرا كه همه ذرات وجود ما و همه گفتهها و اعمال ما در آن محفوظ مىماند ، هر چند ظاهراً چهره عوض مىكند، اما هرگز از میان نمىرود.
پیامهای آیه:
1ـ نقل كلمات كفرآمیز براى نقد و ابطال آن مانعى ندارد. «قالَ ... قُلْ»
2ـ با طرح نظریّات مخالفان و ردّ آنها، مؤمنان را بیمه كنید. «قالَ ... قُلْ»
3ـ منكران معاد فقط ادّعا مىكنند و بر انكار آن دلیلى ندارند. «لا تَأْتِینَا السَّاعَةُ»
4ـ پاسخ مطالب كفرآمیز باید محكم باشد. «لا تَأْتِینَا السَّاعَةُ ... بَلى وَ رَبِّی» ...
5ـ احاطه علمى خداوند بر همه چیز پشتوانه تحقّق قیامت است. «لَتَأْتِیَنَّكُمْ عالِمِ الْغَیْبِ»
6ـ زمان وقوع قیامت از امور غیبى است. «عالِمِ الْغَیْبِ»
7ـ دادگاه رستاخیز، بر اساس علم بىپایان الهى است. «عالِمِ الْغَیْبِ لا یَعْزُبُ عَنْهُ»
8ـ كوچكى و بزرگى اشیا در علم خدا اثر ندارد. «لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْبَرُ» (چنان كه دیدن یك میخ كوچك یا برج بلند براى چشم یكسان است و اینگونه نیست كه نگاه به برج فشار اضافهاى به چشم وارد كند، علم خداوند به اشیاى كوچك و بزرگ نیز براى او یكسان است).
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر ، نورج9
2- تفسیر نمونه ، ج18
