"مستند ظهور" در ترازوی نقد(1)

چندی است که مستندی 75 دقیقه ای نُقل بسیاری از محافل شده است و دیدگاه‌های مختلفی را به سوی خود جلب می‌کند. این فیلم که با تیراژی بالا در اختیار عموم مردم قرار گرفته، مورد انتقاد بسیاری از اندیشمندان حوزه و بزرگان عرصه سیاست قرار گرفته است. اما آنچه که برای ما مهم است واکنش گسترده مراجع، علما و اندیشمندان حوزوی است.

اگرچه برخی انتشار فراوان این لوح فشرده را کاری سیاسی و مرتبط با گروهی خاص برشمرده اند اما به نظر می‌رسد که جذابیت موضوع و همچنین احساس وظیفه بسیاری از علاقه مندان به حضرت ولی عصر (علیه السلام) در سراسر کشور، نقش بسزایی در تکثیر خودجوش این لوح فشرده داشته است و توانسته بینندگان زیادی را به خود اختصاص دهد.

در مورد هدف این فیلم باید گفت که این برنامه در پی تطبیق برخی از نشانه‌های ظهور با افراد و حوادث کنونی جامعه جهانی است و در نهایت می‌خواهد بیننده را به این باور برساند که ظهور حضرت حجت (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) آنچنان نزدیک است که گویا در همین چند سال  آینده رخ خواهد داد!

استفاده و تطبیق‌های جانبدارانه از نام و تصویر برخی از چهره‌های سیاسی داخل کشور و همچنین مخالفت و تخریب برخی دیگر از شخصیت‌های سیاسی، سبب شده تا دو اتفاق نامبارک در نقد این برنامه رخ  دهد.

اول اینکه مخالفان سیاسی تفکر حاکم بر این مستند به صورت افراطی عمل کنند و نقدهای غیر منصفانه‌ای را ارائه دهند؛ و دوم اینکه سازندگان برنامه نیز از آن طرف بام بیافتند و اکثر انتقادات را به مسایل سیاسی برگردانند و هدف بسیاری از نقدهای ارائه شده را تخریب یک طیف سیاسی یا فردی خاص برشمرند.

اگرچه در چنین فضای مسمومی سخن گفتن مشکل است اما مسلما نقد منصفانه و رهیابی بی‌طرفانه به سوی حقیقت جای خود را به خوبی پیدا خواهد کرد.

به همین جهت است که ما در پی این خواهیم بود تا نقدی منصفانه را در پیش گیریم و فارغ از کشمکش‌های سیاسی و اجتماعی به «بررسی دقیق و عالمانه» محتوای ارائه شده بپردازیم.

بنابراین پیش از هر چیز به نقاط قوت یا شایستگی‌های این برنامه خواهیم پرداخت و سپس به کاستی‌ها و ضعف‌های آن اشاره خواهیم کرد و در نهایت برای روشن شدن حقیقت به بررسی دقیق یکایک شخصیت‌های مرتبط با علایم ظهور خواهیم پرداخت.

بخش اول: نقاط قوت برنامه

نقد شایسته آن است که نقاط قوت را در کنار نقاط ضعف ببیند. بنابراین پیش از هر چیز به بیان شایستگی‌های این مستند خواهیم پرداخت. اگرچه برخی از نقادان این برنامه نیز به صورت تلویحی به برخی از نقاط قوت آن اشاره کرده اند اما گویا هیچ یک از آنان به صورت منسجم به این نکته نپرداخته اند. به نظر می‌رسد که این نقاط قوت عبارتند از:

1. جذابیت موضوع

از آنجا که موضوع مهدویت با نجات بشر در آمیخته است و از آینده ای روشن سخن می‌گوید، عنوان کردن این موضوع برای جوامع مختلف و با گرایشات گوناگون جذابیتی ویژه دارد. اما در میان ریز موضوعات مهدویت شاید هیچ موضوعی به جذابیت نشانه‌های ظهور نباشد. چرا که این نشانه‌ها با کنجکاوی انسان گره می‌خورد و آمدن موعود را عینیت می‌بخشد.

یکی از نقاط قوت هر مجموعه ای انتخاب موضوعی جذاب و پرکشش است که این مهم در این برنامه شکل گرفته است.

2. ایجاد شوقی وصف ناپذیر برای ظهور

همانطور که می‌دانیم یکی از وظایف ما در دوران غیبت حضرت مهدی، انتظار است. اما نه انتظاری راکد و بی تحرک بلکه انتظاری فعال و پرتحرک. مسلما چنین انتظاری شوق و ذوقی فراوان در پی خواهد داشت و منتظران را آماده حرکت جهانی حضرت خواهد کرد.

بنابراین یادآور شدن مسأله ظهور آن هم در قالبی هنرمندانه می‌تواند شوق ظهور را در جامعه افزایش دهد و تحرک منتظران را برای خودسازی و جامعه سازی بیشتر از گذشته نماید. البته باید توجه داشت که این مهم نباید به هر قیمتی صورت پذیرد و به اصطلاح، «هدف وسیله را توجیه کند».

مطالب مطرح شده در این مستند نیز چنین انگیزه ای را ایجاد می‌کند و ذوق و شوقی فزاینده می‌آفریند. بیننده ای که خود را در آستانه ظهور می‌بیند شوقی وصف ناپذیر می‌یابد و انگیزه ای فراوان پیدا می‌کند که چنین کاری اگر مطابق موازین باشد ستودنی است.

3. ابراز احتمالی بودن تطبیق‌ها در ابتدای بحث

مساله تطبیق افراد کنونی با اشخاصی که در روایات آستانه ظهور مطرح شده نباید با قطعیت صورت پذیرد. چرا که این مساله به توقیت (تعیین وقت برای ظهور حضرت) می انجامد و در روایات فراوانی از این مساله نهی شده است.

در ابتدای این برنامه به این نکته عمومی به صورت کلی اشاره شده است و تطبیق‌های ارائه شده را احتمالی برمی شمرد. همچنین اکثر موارد تطبیقی نیز به صورت جمله پرسشی مطرح گردیده و سعی برآن شده تا تطبیق‌ها با قطعیت همراه نباشد.

یادآور شدن مسأله ظهور آن هم در قالبی هنرمندانه می‌تواند شوق ظهور را در جامعه افزایش دهد و تحرک منتظران را برای خودسازی و جامعه سازی بیشتر از گذشته نماید. البته باید توجه داشت که این مهم نباید به هر قیمتی صورت پذیرد و به اصطلاح، «هدف وسیله را توجیه کند»

4 تدوین و تنظیم متناسب

انسجام شایسته در ارائه مطالب می‌تواند تاثیر فراوانی در فهم مطلب و اقناع شنوندگان یا بینندگان داشته باشد که در این مستند به خوبی به آن پرداخته شده است. تدوین و تنظیم مطالب توانسته است پازل مبهمی را که در ذهن مخاطب ایجاد شده پر کند و تصویری دلخواه به او بنمایاند. بررسی شخصیت افراد مهمی که می‌توانند در دوران پیش از ظهور حضرت، حرکت سازی کنند، یکی پس از دیگری مطرح شده و به خوبی در کنار هم قرار داده شده است.

5 ارائه هنرمندانه و تاثیر گذار

استفاده از ابزارهای هنری صوتی و تصویری می‌تواند بر جذابیت کار بیافزاید و تاثیر محتوا را افزایش دهد. اگرچه مجریان این برنامه رفتاری حرفه ای و هنرمندانه ندارند و اندکی از جذابیت آن کاسته اند اما می‌توان گفت که ارائه دیگر مطالب و محتوای برنامه، نسبتا هنرمندانه است. همچنین بهره گیری از صوت و تصویرهای متناسب، محتوا را برای بیننده قابل پذیرش کرده است.

در قسمت بعد به نقاط ضعف این مستند خواهیم پرداخت.

ادامه دارد ...

سید مصطفی بهشتی

بخش مهدویت تبیان