امام رضا(ع) و تبلیغات ضد علوی

أوُلیًسُ فِی الناسِ علوی اِلا وُیُظن اَن الناسُ له عبید فكیفُ اخرِج رُجلا یریدْ انً یجعُلَنی عبداً.

آیا چنین نیست كه علویان مردم را برده خود می‌دانند، در این صورت چگونه من مردی از آنها را بر جنگ علیه تو علم كنم كه خود مرا در صورت پیروزی برده خود خواهد كرد؟ هارون از این سخن خشنود شده و او را خلعت علما پوشانید.[2]

ممكن است شافعی از روی تقیه چنین مطلبی را اظهار كرده باشد، اما به هر روی چنین به دست می‌آید كه روزگاری این شایعه در جامعه رواج داشته در جامعه رواج داشته كه كسی جز عباسیان نمی‌توانستند آن را ساخته و پرداخته باشد. شاهد دیگر، روایتی است كه بسیاری از مصادر آن را نقل كرده‌اند. مرحوم كلینی آورده كه محمد بن زید طبری گفت: من بالای سر امام رضا - علیه السلام - ایستاده بودم در حالی كه گروهی از بنی هاشم نیز در كنار او بودند. از جمله آنها اسحاق بن حسین عباسی بود كه امام رو به او كرده و فرمود:

یا اسحاق! بلغنی ان الناس یقولون انا نزعم ان الناس عبید لنا؛ لا، و قرابتی من رسول الله - صلی الله علیه و آله - ما قلته ولا سمعته من ابائی قاله ولا بلغنی عن احد من ابائی قاله ولكنی اقول: الناس عبید لنا فی الطاعه موال لنا فی الدین فلیبلغ الشاهد الغائب.[3]

ای اسحاق ! به من خبر رسیده كه مردم می‌گویند: ما آنها را بردگان خود می‌پنداریم، نه، قسم به قرابتی كه با رسول خدا - صلی الله علیه و آله - دارم، نه من خود چیزی گفته‌ام و نه از یكی از اجدادم شنیده‌ام كه چنین بگوید و نه از یكی از پدرانم به من چنین روایتی رسیده ولی من می‌گویم: مردم در اینكه اطاعت ما بر آنها واجب است فرمانبردار ما و از نظر دینی موالیان و دوستان ما هستند. این مطلب را حاضران به غایبان برسانند.

در روایات دیگری از ابو‌صلت آمده كه به امام عرض كردم: مردم چیزهایی از ما نقل می‌كنند؟ امام فرمود: چه چیزی از ما نقل می‌كنند؟ گفتم: می‌گویند: شما ادعا دارید كه مردم بردگان شما هستند، امام فرمود:

ای پروردگاری كه آسمانها و زمین را گستردی و دانای پنهان و آشكاری، تو شاهدی كه من چنین نگفته‌ام، از پدران خود نیز هرگز نشنیده‌ام چنین بگویند، تو آگاهی از ستمهایی كه از این مردم به ما روا داشته می‌شود كه این هم یكی از آنها است. پس از آن امام رو به من كرد و فرمود: اگر چنانكه از ما حكایت می‌كنند ما همه مردم را بردگان خود می‌دانیم، پس به چه كسی آنها را می‌فروشیم؟ گفتم: راست می‌فرمایید ای فرزند رسول خدا. سپس امام به فرق میان ولایت و برده دانستن مردم پرداخته و فرمود: ای عبدالسلام! آیا تو منكر ولایتی هستی كه خدا به ما عطا فرموده؟ گفتم: نه به خدا پناه می‌برم، من ولایت شما را قبول دارم.[4]

این دو روایت به خوبی نشان می‌دهد كه بنی عباس چگونه با گرفتن سوژه‌ای از یك مسأله حق (ولایت)، كوشیده‌اند مردم را از ائمه - علیهم السلام - دور نگاه دارند.

2. جعل حدیث و نسبت دادن آن به ائمه اهل بیت - علیهم السلام - به منظور تخریب شخصیت آنها در میان مردم نیز نوع دیگری از تبلیغات بود كه غیر عباسیان هم در آن نقش فعالی داشتند. امام رضا - علیه السلام - پرده از روی این سیاست خطرناك نیز برداشت و در روایتی كه از آن حضرت آمده، فرمود:

مخالفان ما احادیثی درباره فضائل ما از پیش خود ساخته و به ما نسبت می‌دهند كه از این كار نظر خاصی دارند، و این احادیث بر سه دسته تقسیم می‌شود:

الف: روایات غلوآمیز كه ما را بالاتر از آنچه هستیم نشان می‌دهد.

ب: روایات تقصیر كه ما را پایین‌تر از آنچه هستیم نشان می‌دهد.

ج: روایاتی كه در آن به عیوب دشمنان ما تصریح شده است.

مردم وقتی روایات غلو آمیز را می‌بینند، شیعیان ما را تفكیر كرده و عقیده به ربوبیت ما را بدانها نسبت می‌دهند و وقتی روایات دسته دوم را می‌بینند، به ما در حد همانها اعتقاد پیدا می‌كنند و وقتی عیوب دشمنان ما را می‌شنوند به ما همان نسبتها را می‌دهند.[5] روایت فوق نشان می‌دهد كه چگونه سعی می‌شده تا موقعیت علویان در میان مردمی كه دوستدار آنها بودند تخریب شود.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] . نك: دیوان الامام الشافعی، صص 38. 57، 74، تاریخ تشیع در ایران، ج 1. ص 28.

[2] . الفتوح، ج 8، ص 249ـ 248.

[3] . الكافی، ج 1، ص 187؛ الامالی، طوسی، ج 1، ص 21؛ الامالی مفید، ص 156؛ مسند الامام الرضا، ج 1، ص 96.

[4] . عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 183؛ الامالی مفید، ط نجف، ص 148؛ الامالی، طوسی، ج 1، ص 21؛ مسند الامام الرضا، ج 1، ص 96.

[5] . بحارالانوار، ج 26، ص 239 از عیون اخبار الرضا، صص 167ـ 168.