پاسخ به شبهه عدم اعتبار نهج البلاغه
بین زمان حیات علی بن ابیطالب و تدوین كتاب نهج البلاغه حدود سه و نیم قرن، فاصله است، پس نمی توان بر این كتاب اعتماد نمود؟
اگر سیدرضی مصادر این سخنان را در نهج البلاغه ذكر نكرده است به این دلیل بوده كه وی به فراوانی منابع و مصادر سخنان امام علی ـ علیه السّلام ـ و صدور این سخنان از امام علی ـ علیه السّلام ـ یقین داشته است. ایشان در مواردی كه به یقین نرسیده، و نسبت به خطبه‌ها، نامه‌ها یا حكمت‌هایی كه چنین یقینی برایش حاصل نگشته بوده، مصادر و اسانید آنها را ذكر كرده است. از جمله در برخی از سخنان آن حضرت به مصادری مانند، «كتاب البیان و التبیین» عمرو بن بحر جاحظ؛ كتاب المختضب مبرد؛ كتاب المغازلی سعید بن یحیی؛ الجمل واقدی و... اشاره كرده است.2
در سالهای اخیر برای یافتن مصادر كلمات امام علی ـ علیه السّلام ـ در نهج البلاغه تلاش‌هایی صورت گرفته و منابع معتبر آن سخنان را نشان داده‌اند. كتاب‌های زیر نمونه‌هایی از این تلاش‌ها است:
1. مصادر نهج البلاغه، ضمیمه كتاب ماهو نهج البلاغه، هبه الدین شهرستانی.
2. مدارك نهج البلاغه، هادی آل كاشف الغطاء.
3. استناد نهج البلاغه، امتیاز علی خان عرشی رامپوری هندی.
4. مصادر نهج البلاغه و اسانیده، عبدالزهراء الحسینی الخطیب.
5. نهج البلاغه توثیقه و نسبته الی الامام علی ـ علیه السّلام ـ ، دكتر حامد حنفی.3
طبق تحقیقات انجام شده در این زمینه معلوم شده است كه 87 خطبه و 50 نامه و 144 حكمت در منابع معتبر اهل سنت پیش از سیدرضی، 37خطبه و 7 نامه و 46 حكمت در منابع شیعی پیش از رضی، 5 خطبه و 4 نامه و 100 حكمت از منابع شیعی پس از سیدرضی ولی مستقل از كار او، و 3 خطبه، 1 نامه، و 40 حكمت در منابع سنی هم عصر و پس از سیدرضی، نقل شده است.4
اگر سیدرضی مصادر این سخنان را در نهج البلاغه ذكر نكرده است به این دلیل بوده كه وی به فراوانی منابع و مصادر سخنان امام علی ـ علیه السّلام ـ و صدور این سخنان از امام علی ـ علیه السّلام ـ یقین داشته است. ایشان در مواردی كه به یقین نرسیده، و نسبت به خطبه‌ها، نامه‌ها یا حكمت‌هایی كه چنین یقینی برایش حاصل نگشته بوده، مصادر و اسانید آنها را ذكر كرده است
علاوه بر مطالب فوق باید افزود كه یكی از راه‌های شناخت كلام شخصیت‌های برجسته دینی و تاریخی، شناسایی سخنان آنها از نوع سبک و سیاق هر كدام آنان و درجه فصاحت و بلاغت سخنان آنها است. با این حساب اگر كسی در نهج البلاغه نیك بیاندیشد، آن را دارای یك اسلوب ویژه، و از حیث فصاحت و بلاغت در اوج، خواهد دید و به یقینی در می‌یابد كه تمامی این سخنان از یك شخص صادر شده است و از آنجایی كه به تواتر و به صورت یقین انتساب برخی از سخنان آن به امام علی ـ علیه السّلام ـ روشن است، معلوم می‌گردد كه كل نهج البلاغه سخنان نورانی و حقیقت نمای امیرالمؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ است.5
از سوی دیگر چون مرحوم سیدرضی در صدد جمع‌آوری سخنان بلیغ بوده، بخشهای بعضی از خطبه‌ها را حذف كرده است و بعضی‌ها را نیاورده است لذا برخی از نویسندگان به تكمیل آن پرداختند و به صورت «مستدرک نهج البلاغه» تدوین گشت، علاوه بر آن كه همه خطبه‌ها و نامه‌ها را با سند ذكر كرده‌اند.
بخش نهچ البلاغه تبیان
پی نوشت ها :
[1]. محمد تقی جعفری، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، چ دوم، 1358، ص 303.
[2]. سبحانی، جعفر شیخ، تفسیر نهج البلاغه، قم، امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، تهران، ص 30 ـ 31.
[3]. جعفری، محمد مهدی، آشنایی با نهج البلاغه، تهران، امیركبیر، چاپ اول، 1364، ص 84 ـ 85.
[4]. جعفری، محمد مهدی، پژوهشی در اسناد و مدارك نهج البلاغه، انتشارات قلم، 1356، ص 203.
[5]. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 2، ص 546.
منبع : پایگاه اسلام شیعه
