تبیان، دستیار زندگی
هویت از مفاهیم پیچیده در علوم انسانی است که ارائه تعریفی مشخص در رابطه با آن تا حدی دشوار است. این مفهوم پیچیده وقتی در کنار مفهومی به نام جنسیت قرار میگیرد،بر پیچیدگی آن افزوده می شود. چرا که ممزوج شدن این دو مفهوم منشاء بسیاری از مسائل می تواند باشد.چرا
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

بازنمایی زنان شاغل در تلویزیون


هویت از مفاهیم پیچیده در علوم انسانی است که ارائه تعریفی مشخص در رابطه با آن تا حدی دشوار است. این مفهوم پیچیده وقتی در کنار مفهومی به نام جنسیت قرار میگیرد،بر پیچیدگی آن افزوده می شود. چرا که ممزوج شدن این دو مفهوم منشاء بسیاری از مسائل می تواند باشد.چرا که تداخل در ارائه تعریفی از هویت زنان و مردان،موجب ایجاد بسیاری از مسائل انسانی است. نکته مهم این است که چه عواملی در ایجاد و شکل گیری هویت موثر هستند.


مادر-فرزند-جنسیت

به نظر می رسد شکل گیری هویت در اغلب موارد، در رابطه مستقیم فرد و جامعه و تعاملی که در این میان ایجاد می شود،صورت می گیرد. با توجه به اینکه موضوع هویت زنان مورد نظر این نوشتار است،می توان اینطور بیان کرد که هویت زنان از عناصری تشکیل شده که شکل دهنده هویت آنها در جوامع هستند. عناصری مثل جنسیت،خانواده و ساختارهای اجتماعی. به این ترتیب با ترکیب این سه عنصر در طی تاریخ،سه نوع جامعه به وجود آمده است که عبارتند از:جامعه پدرسالار،جامعه مردسالار و جامعه انسان مدار.

به نظر می رسد شناخت دقیق و صحیح این نوع جوامع و خصلتهای درونی آن،برای دست اندرکاران و تولید کنندگان متون تلویزیونی امری لازم و ضروری است.چرا که وجود این شناخت می بایستی در تولید برنامه های رسانه ای به کار گرفته شود تابدین وسیله نگرشهای موجود در رابطه با زنان ومردان و خصوصا زنان،اصلاح شود و نقاط منفی و مخرب حذف شوند.

بنابراین می توان اینطور بیان کرد که یکی از مسائل بسیار مهم در دنیای امروز، مسئله زنان و هویت است.هویت امری ثابت نیست و دائما ممکن است در معرض تغییر باشد. هویت را در دو بعد فردی و اجتماعی تعریف می کنند که هویت فردی به تفاوت های میان افراد و هویت جمعی به شباهت ها و همانندی ها اشاره دارد. هرچند که هویت فردی در صورتی معنادار است که با در نظر گرفتن فرد در جهان اجتماعی دیده شود.

جامعه و ساختارها ونهادهای اجتماعی از جمله عوامل بسیار مهم در شکل گیری هویت اجتماعی و بازتولید آن،می باشند. در اغلب موارد هویت کسب شده از جانب افراد توسط جامعه و نهادهای اجتماعی ارائه شده است. البته در این جریان ممکن است فرد قدرت انتخاب داشته باشد اما در موارد بسیاری هم وجود جبرهای اجتماعی،پذیرش برخی از عناصر را برای افراد اجتناب ناپذیر می کند.

دسته ای از جامعه شناسان معتقدند که هویت انسانها تا حد زیادی مبتنی بر تفاوت های ذاتی است،پس اغلب تفاوتهای موجود میان زنان و مردان را ذاتی تلقی می کنند. جامعه شناسانی همچون پارسونز و دورکیم جزو این دسته اند و معتقدند که تقسیم کار و شکل گیری نقش هایی که در جامعه وجود دارد، تا حد زیادی منشاء و مبنایی طبیعی دارد

هویت و جنسیت

از میان نظریه های مطرح در جامعه شناسی،دو نوع اندیشه قابل بحث می باشند.دسته ای از جامعه شناسان معتقدند که هویت انسانها تا حد زیادی مبتنی بر تفاوت های ذاتی است،پس اغلب تفاوتهای موجود میان زنان و مردان را ذاتی تلقی می کنند. جامعه شناسانی همچون پارسونز و دورکیم جزو این دسته اند و معتقدند که تقسیم کار و شکل گیری نقش هایی که در جامعه وجود دارد، تا حد زیادی منشاء و مبنایی طبیعی دارد.پارسونز معتقد است نقش بیولوژیکی که زنان در تولید مثل دارند،این ویژگی ذاتی را برای آنان پدید می آورد که در جامعه نقش های مراقبت کننده داشته باشند(رفعت جاه،1384: 5-4) پارسونز در تحلیل علت افزایش طلاق و ارتباط آن با نقش زنان در ساختار خانواده اینطور بیان می کند که:دلیل افزایش طلاق در عصر حاضر،تداخل نقش ها میان زن و مرد است.این تداخل نقش ها موجب تزاحم،تعارض و گاهی تضاد در روابط میان زن و مرد در خانواده شده است.

فرزند طلاق

با توجه به این نظریه اگر نگاهی به برنامه های تلویزیون بیندازیم متوجه خواهیم شد که در اغلب برنامه های تلویزیونی و خصوصا سریالها،موضوع شاغل بودن زنان با مشکلاتی مواجه بوده است. در بسیاری از موارد شاغل بودن زنان موجب ایجاد آسیب به ساختار خانواده بوده است.

نمایش هویت زنان در تلویزیون بارها به این صورت بوده که زن شاغلی که اتفاقا در امور شغلی خویش موفق است،دارای مشکلات خانوادگی است و این توانایی را ندارد که در امور خانه داری،همسرداری و نگهداری از فرزندان نیز موفق باشد. به این ترتیب اینطور نشان داده شده که زنان شاغل در نهایت برای حفظ ارکان زندگی خصوصی شان یا مجبور به ترک شغل می شوند و یا در غیر این صورت به جدایی و طلاق می اندیشند.

ارائه چنین نمایشی ممکن است در ارتباط با مردان نیز صورت گیرد اما مسلما این تصویرنمایی در رابطه با مردان در حد بسیار محدودی وجود دارد. از طرفی نباید نسبت به این نکته تغافل کرد که طبق نظریه مذکور در این متن،تداخل نقش های زنان و مردان عامل مهمی در جهت ایجاد مشکل در خانواده است.باید به این نکته توجه داشت که وجود تفاوت های بیولوژیک میان زنان و مردان امری مهم است و طبیعت زنانه با طبیعت مردانه متفاوت است.اما این بدان معنا نیست که زنان تنها در زمینه های خاصی توانایی دارند و قادر به انجام چندین کار به طور هم زمان نیستند. یک زن این توانایی را دارد که در عین شاغل بودن،توجهش به امور خانوادگی را تمام و کمال داشته باشد تا فرزندانش صدمه ای نبینند و شوهرش از سر بی توجهی همسر و سرگرمی او به مشغله های کاری،نیاز به حضور همسر دوم را احساس نکند.اینها عناصری است که سالهاست از طریق سریالهای تلویزیونی به نمایش درامده و هویت زنان و مردان در این قالب و ساختار به تصویر کشیده شده است.

اگر نگاهی به برنامه های تلویزیون بیندازیم متوجه خواهیم شد که در اغلب برنامه های تلویزیونی و خصوصا سریالها،موضوع شاغل بودن زنان با مشکلاتی مواجه بوده است. در بسیاری از موارد شاغل بودن زنان موجب ایجاد آسیب به ساختار خانواده بوده است.

حقیقتا نمی توان تاثیر گذاری تلویزیون را در تمامی زمینه های مذکور کتمان کرد. تلویزیون و شخصیت های مجموعه های تلویزیونی، با تکرار برخی از مبانی فکری و عملی،در برخی از موارد تاثیرات سوئی بر مخاطبان خویش بر جای می گذارند که جبران این تاثیرات گاهی امکان ناپذیر است. بنابراین شناخت صحیح و درکی درست از هویت زنان می تواند در ایجاد الگوهای مناسب و خلق چهره ای شایسته از زن ایرانی در تلویزیون،موثر باشد. این مبحث را در مقاله بعدی با شرح و تفصیل بیشتر، ادامه خواهیم داد.

پی نوشتها:

دکتر حسن خجسته(1387)ساختاربندی هویت زنان

مریم رفعت جاه(1384)هویت و امر زنانه،تهران،جهاد دانشگاهی دانشکده علوم اجتماعی داشگاه تهران

فاطمه ناظم زاده

بخش ارتباطات تبیان