تبیان، دستیار زندگی
این جور نیست که انسان چند «خود» جدا داشته باشد، یک کار را نفس امّاره مى‏کند، یک کار دیگر را نفس لوّامه و یک کار دیگر را نفس مطمئنّه. نه، نفس انسان گاهى در یک حدّ پایین است؛ در آن حدّ پایین که کار مى‏کند، آنجا که تحت فرمان عقل نیست، اسمش مى‏شود «نفس امّاره
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تفاوت نفس امّاره و شیطان


راه ورود شیطان بر انسان به دست خود انسان است و شیطان بدون کمک خود انسان نمی تواند تسلّطی بر او داشته باشد،خداوند متعال می فرماید: «بی شک شیطان و گروهش شما را از آنجا یی می بینند که شما آنها را نمی بینید، ما شیاطین را دوست و سرپرست کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آوردند.


آیا بین نفس اماره و شیطان تفاوتی هست؟
گناه

نفس اماره درجه و مرتبه ای از مراتب نفس و روح انسان است. که در آن حال نفس انسان به دلیل عدم رشد و تعالی حقیقی، در رتبه ای است که او را امر به بدی و پلیدی می کند و از عقل او فرمان نمی برد.

همانطور که نفس لوامه یا نفس مطمئنه نیز هر یک مربوط به مرتبه ای از مراتب نفس انسان هستند، یعنی نفس انسان گاهی اماره است، گاهی همان نفس، لوامه است و گاهی به درجه ای می رسد که به آن نفس مطمئنه می گویند. شهید مطهری می گوید:

این جور نیست که انسان چند «خود» جدا داشته باشد، یک کار را نفس امّاره مى‏کند، یک کار دیگر را نفس لوّامه و یک کار دیگر را نفس مطمئنّه. نه، نفس انسان گاهى در یک حدّ پایین است؛ در آن حدّ پایین که کار مى‏کند، آنجا که تحت فرمان عقل نیست، اسمش مى‏شود «نفس امّاره».

همین‏ نفس در یک درجه بالاتر چشمهایش را باز مى‏کند و هشیارتر مى‏گردد، مى‏شود «نفس لوّامه» که خودش خودش را ملامت مى‏کند. اگر دو تا بود که دیگر ملامت [خود] معنى نداشت. خودش کار بدى کرده، بعد خودش خودش [را محاکمه مى‏کند] ، در آن واحد خودش مى‏شود قاضى، خودش مى‏شود مدّعى، خودش مى‏شود مدّعى علیه، و علیه خودش حکم صادر مى‏کند. محاسبة النفس معنایش همین است. «لا اقْسِمُ بِیوْمِ الْقِیامَةِ وَ لا اقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوّامَةِ» . این را در ردیف قیامت هم ذکر کرده که همان‏طور که در قیامت خداست که به حسابها رسیدگى مى‏کند، خداوند به انسان یک درجه‏اى از روح و روان داده که از خود انسان در دنیا حساب مى‏کشد. «یا ایتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعى الى‏ رَبِّک». این است که انسان یک شخص واحد و یک شئ واحد است که این پلّه‏ها را طى مى‏کند. نفس امّاره همان نفس لوّامه است و نفس لوّامه همان نفس مطمئنّه است امّا اینها در درجات مختلف هستند، درجاتش هم مربوط به این است که در چه درجه‏اى از توجّه و آگاهى و تذکر و صفا و نبودن حجابها و داشتن ایمان و یقین بیشتر و امثال اینها باشند، و الّا همان یکى است. ( مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى ج‏3 ص 595 و 596 )

باشد،خداوند متعال می فرماید: «بی شک شیطان و گروهش شما را از آنجا یی می بینند که شما آنها را نمی بینید، ما شیاطین را دوست و سرپرست کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آوردند.» و فرمود: « هر که از یاد خدای رحمان دل بگرداند، شیطانی بر او بگماریم که همدم او گردد.» و باز فرمود: «همانا تو را بر بندگان من هرگز تسلّطی نیست مگر بر گمراهانی که از تو پیروی می کنند.»

اما شیطان موجودی حقیقی است که در خارج از وجود انسان تحقق دارد؟ شیطان، از نوع جن است: «وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکةِ اسْجُدُوا ِلآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاّ إِبْلیسَ کانَ مِنَ الْجِنّ‏ِ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ ». (کهف، 50) ؛ به یاد آرید زمانى را که به فرشتگان گفتیم: «براى آدم سجده کنید!» آنها همگى سجده کردند جز ابلیس - که از جن بود - و از فرمان پروردگارش بیرون شد آیا (با این حال،) او و فرزندانش را به جاى من اولیاى خود انتخاب مى‏کنید، در حالى که آنها دشمن شما هستند؟! (فرمانبردارى از شیطان و فرزندانش به جاى اطاعت خدا،) چه جایگزین بدى است براى ستمکاران!

شیطان

و جنّ ها از آتش خلق شده اند « وَخَلَقَ الْجَانَّ مِن مَّارِجٍ مِّن نَّارٍٍ؛ و جن را از تشعشعى از آتش خلق کرد». (الرحمن، 15) و گویا جانّ اولین شخص از جنّ بوده است همان گونه که حضرت آدم اولین شخص از انسان است. (ر.ک: مجمع البحرین لغت جنّ و کشّاف، ذیل آیه 56 الرّحمن) و آتش جسم است - حتّی اگر مراد از آتش، انرژی باشد باز از نظر فلسفی جسم است - بنابراین مادّه ی ثانیه جنّ ها- به اصطلاح فلسفه - جسم است و محال است مادّه ی ثانیه یک چیز جسم باشد و جنس و نوع و شخص آن موجود، جسمانی نباشد.

همچنین جن ّها مکلّفند و لازمه ی مکلّف بودن - افزون بر روح داشتن و عقل داشتن - امکان تکامل اختیاری است. بنابراین شیطان موجودی است جسمانی؛ لکن جسم جنّ و شیطان به گونه ای است که برای ما نامرئی است.

البته شیطان برای تأثیر گذاشتن در انسان، قوای احساسی و ادراکی او را تحریک می کند. و تا از درون ما پذیرشی برای شیطان نباشد، او قدرت تأثیر در ما را ندارد.

از آیات قرآن استفاده می شود که راه ورود شیطان بر انسان به دست خود انسان است و شیطان بدون کمک خود انسان نمی تواند تسلّطی بر او داشته باشد، خداوند متعال می فرماید: «بی شک شیطان و گروهش شما را از آنجا یی می بینند که شما آنها را نمی بینید، ما شیاطین را دوست و سرپرست کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آوردند.»(اعراف:27) و فرمود: «هر که از یاد خدای رحمان دل بگرداند، شیطانی بر او بگماریم که همدم او گردد.»(زخرف:36) و باز فرمود: «همانا تو را بر بندگان من هرگز تسلّطی نیست مگر بر گمراهانی که از تو پیروی می کنند.»(حجر:42)

شیطان خود نیز اعتراف کرده است که بر بندگان خالص خدا سلطه ای ندارد. «شیطان گفت پس سوگند به عزّتت که همه ی بندگان را اغوا می کنم مگر بندگان مخلص تو را.»(ص/82و83)

بخش قرآن تبیان


منبع :

پرسمان دانشجویی(اخلاق و عرفان)