ریاضیات در گذرگاه تاریخ (گذرگاه 3)
برجسته ترین نام هایی که در این دوره ملاحظه می نمائیم، در مرحله اول لئوناردیوناکسی (1220_1170) ریاضی دان ایتالیائی است. وی که مدت ها در مشرق زمین اقامت کرده بود، آثار برخی از دانشمندان اسلامی را از آنجا به ارمغان آورد.
همچنین برای اولین بار علم جبر را در هندسه مورد استفاده قرار داد. دیگر نیکلاارسم فرانسوی می باشد که باید او را پیشقدم در هندسه تحلیلی دانست. وی اولین کسی است که نه تنها مجذور و مکعب و توان های چهارم و پنجم اعداد را در نظر گرفت بلکه اعداد را به قوای کسری از قبیل یک دوم و دو سوم و یک هفتم و غیره نیز رسانید و به عبارت دیگر توان های کسری اعداد را بدست آورد.
در قرن پانزدهم ترقی فنی، پیشرفت علوم نظری را تحت‌الشعاع خود را قرار داد. اختراع چاپ در سال 1440 بوسیله گوتنبرگ سبب آن شد که تعداد کتاب در جهان با سرعتی صاعقه آسا رو به افزایش نهد و زمینه برای مطالعة منابع علمی گذشته که کم و بیش فراموش شده بود مهیا گردد.
در قرون پانزدهم و شانزدهم دانشمندان ایتالیائی و شاگردان آلمانی آن ها در حساب عددی جبر و مکانیک پیشرفت های شایانی نمودند. تارتاگلیا و کاردان در ایتالیا سنن ریاضی دانان عهد عتیق را از سر گرفتند.
رژیمن تانسوس آلمانی که از جمله بزرگترین منجمان این دوره است، کتاب جالبی دربارة مثلثات نگاشت. این کتاب قدیمی ترین کتاب کامل مثلثات است که در مغرب زمین انتشار یافت. همچنین ژان ورتر از اهالی نورنبرگ آلمان که به هندسه قدما به خوبی مسلط بود راه حل عالمانه و بدیعی از یکی از مسائل ارشمیدس که موضوع آن تقسیم کره به کمک صفحه به نسبت معلومی بود بدست داد. وی در تمام قسمت های ریاضی بخصوص مثلثات تألیفات بسیار دارد.
ریاضی دانان فرانسوی در اوایل قرن شانزدهم عموماً مادون ایتالیائی ها بودند. مشهورترین آن ها یکیاورنس فین است که در هندسه به ویژه در مورد تربیع دایره اکتشافات تازه‌ای کرد.
دیگر پی‌یرلارامه موسوم به راموس است که بیشتر از لحاظ آثار فلسفی خود شهرت یافت. با وجود این به ریاضیات نیز علاقه فراوان نشان داد تا جائی که کتابی در ستایش ریاضیات و کتاب دیگری در مقدمات حساب و هندسه تألیف کرد. بالاخره کاندال را باید نام ببریم که در مطالعات مخصوص به چند وجهی‌ها تخصص یافت.
در اواخر قرن شانزدهم در فرانسه شخصی بنام فرانسوا ویت (1603_1540م) به پیشرفت علوم ریاضی خدمات ارزنده‌ای نمود. وی یکی از وضع کننده های بزرگ علم جبر و مقابلة جدید و در عین حال هندسه دان قابلی بود. مثلثات جدید فقط متکی بر زحمات اوست. هر چند بسیاری از قدما و دانشمندان جدید باری پایه گذاری اساس آن زحماتی کشیده اند، اما ترقی آن کاملاً مرهون وی است. او اولین کسی است که مثلث کروی را با معلوم بودن سه ضلع آن حل کرد و در عین حال نخستین ریاضی دانی است که برای حل مسأله ترسیم دایره مماس بر سه دایرة دیگر راه‌حل هندسی بدست داد و ریشه های معادلة درجه چهارم را ساخت.
کشور دانش خیز هلند نیز در اواخر این قرن مهد آزادی و یکی از مراکز مهم علمی جهان شده بود. آدرین رومن و سپس آدرین متیوس مقدار تقریبی عدد پی را محاسبه کردند و یکی دیگر از هموطنان آنان بنام وان سولن تا 30 رقم اعشار آن را بدست آورد.
همچنین انگلستان که در آغاز قرن شانزدهم برای پیشرفت علم جبر کوشیده بود اینک با کشف لگاریتم بوسیله جان نپر تئوری فن محاسبه عددی را یک قدم قطعی به جلو برد.
کوپرنیک
(1543_1473) منجم بزرگ لهستانی در اواسط قرن شانزدهم در کتاب مشهور خود بنام «درباره دوران اجسام آسمانی» که همزمان با مرگش انتشار یافت تصویری از منظومة شمسی بدست داد که امروز هر دانش آموزی با آن آشناست:1. مرکز منظومة شمسی، خورشید است نه زمین.
2. در حالی که ماه به گرد زمین می‌چرخد، سیارات دیگر، همراه با خود زمین به گرد خورشید می چرخند.
3. زمین در هر 24 ساعت یکبار حول محور خود می چرخد نه دور ستاره‌های ثابت.
پس از مرگ کوپرنیک در قلب اروپا، در کشور دانمارک مردی بنام تیکو براهه متولد شد که کارهای او پایه و اساس انقلاب قریب الوقوع نجوم گردید. وی نشان داد که حرکت سیارات کاملاً با نمایش و تصویر دایره های هم مرکز وفق نمی دهد. از آنجا که تیکو براهه بیشتر به رصدهای مستقیم و اندازه‌گیری سرگرم بود، هیچ کوششی برای تجزیه و تحلیل نتایج خود انجام نداد و این کار به
یوهان کپلر که در سال آخر زندگی تیکو براهه دستیار وی بود محول گشت.
پس از سال ها کار، وی به نخستین کشف مهم خود رسید و چنین یافت که سیارات در حرکت خود به گرد خورشید یک مدار کاملاً دایره شکل نمی‌پیمایند بلکه همه آن ها بر روی بیضی هایی حرکت می کنند که خورشید در یکی از دو کانون آن ها قرار دارد.
همچنین وی در نخستین بار اصل ماند (اصل جبر) را در مکانیک حدس زد که بعدها بوسیله گالیله صورت تحقیق یافت.
با توجه به متن به سوالات زیر پاسخ دهید.
سوال :
1- صنعت چاپ در چه زمانی اختراع شد و چه تأثیری در پیشرفت علم داشت ؟
2- یکی از نمودهای تأثیر اساسی دانشمندان انگلیسی در پیشرفت علم (قرن شانزدهم) را بگویید.
3- نام کتاب کوپرنیک چه بود ؟ نظریات عمده در این کتاب چه بودند ؟
مرکزیادگیری سایت تبیان - تهیه: کلبه آفرینش فکر
تنظیم: سمیرا بادامستانی
