مجید مجیدی؛ روایتگر قصه‌های انسانی

پنجاه و دومین زادروز مجیدی/

مجید مجیدی از نسل فیلمسازانی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی فعالیتشان را شروع کردند، نسلی که در حوزه هنری تبلیغات اسلامی بالیدند و تجربه‌های متفاوتی در سینما رقم زدند، بسیاری از چهره‌های مهم سینمای ایران در سال‌های بعد در حوزه هنری و همدوره مجید مجیدی بودند، از دل این حلقه سال‌ها بعد کارگردان‌ها و بازیگران مختلفی متولد شدند و در فضایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به وجود آمده بود، کار کردند.

مجیدی در ۲۸ فروردین ۱۳۳۸ در شهر تهران به دنیا آمد. وی پس از دریافت مدرک دیپلم تحصیلاتش را در زمینهٔ هنرهای زیبا ادامه داد.

مجیدی فعالیت هنری‌اش را قبل از انقلاب اسلامی ایران در عرصهٔ تئاتر آغاز کرد. اولین اجرای وی در تئاتر شهر تهران، نقشی در نمایش «نهضت حروفیه» به کارگردانی داوود دانشور بود. سپس در سال‌های دههٔ ۶۰ و ۷۰ هجری شمسی به تجربه‌هایی در زمینهٔ بازیگری در سینما دست زد. او در فیلم بایکوت ساختهٔ محسن مخملباف در نقش یک کمونیست سرخورده، در فیلم تیرباران در نقش شهید اندرزگو، و در فیلم دو چشم بی‌سو در نقش یک معلم توده‌ای نقش ایفا کرد.

در سال‌های بعد مجیدی به کارگردانی روی آورد. اولین فیلم‌های مجیدی چند فیلم کوتاه بودند، و اولین فیلم بلند وی به نام بدوک در سال ۱۳۷۰ برنده جایزهٔ جشنواره فجر شد. مجیدی تا پایان سال ۲۰۰۶ میلادی، تنها کارگردان ایرانی بوده که فیلمی از او نامزد دریافت جایزه اسکار شده‌است. هم‌چنین او دوبار برندهٔ جایزهٔ بهترین فیلم در جشنوارهٔ سینمایی مونتره‌آل شده که در تاریخ از جشنواره بی‌سابقه بوده‌است. مجیدی هم‌چنین در حوزهٔ اندیشه و هنر اسلامی و حوزهٔ هنری سازمان تبلیغات اسلامی به عنوان بازیگر هم‌کاری کرده‌است. از او به غیر از فیلمنامه‌هایی که خودش کارگردانی کرده، یک کتاب نیز به نام لاله و پونه منتشر شده‌است. مجیدی فعالیت هنری را از صحنه تئاتر آغاز کرد و پس از آن به بازیگری روی آورد، در آن سال‌ها و در دهه 60 در حوزه هنری فعالیت‌ها گروهی انجام می‌شد، جوان‌های علاقمند سینما هم فیلمنامه می‌نوشتند، هم روی صحنه تئاتر می‌رفتند، هم در فیلم‌ها و تئاترهای همدیگر بازی می‌کردند، تا درخت جوان سینمای متعهد و انقلابی رشد کند.

مجیدی در دهه 60 بیشتر مقابل دوربین این فیلم‌ها رفت که مضامینی مرتبط با انقلاب و حال و هوای آن سال‌ها داشتند، "توجیه" به کارگردانی منوچهر حقانی‌پرست اولین فیلمی بود که مجیدی بازی کرد و پس از آن در بسیاری از تولیدات ایدئولوژیک دهه 60 نقش‌آفرینی کرد. اما مهمترین فیلم‌های او در این سال‌ها "بایکوت" بود که به دلیل اقبالی که از آن شد به شهرت مجیدی انجامید.

در سینمای ضد ستاره آن سال‌ها مجیدی ویژگی‌های ظاهری برای ستاره شدن را هم نداشت، در فیلم‌هایی بازی می‌کرد که بیشتر از هر چیز اهمیت اعتقادی داشتند و در راستای اهداف جامعه اسلامی و انقلابی بودند، سال 68 و با "تا مرز دیدار" پرونده بازیگری مجید مجیدی بسته شد.

اما اگرچه کارنامه بازیگری مجیدی چندان معتبر نیست اما کفه فیلمسازی او جبران این بخش شد، فیلمسازی برای مجیدی با ساخت فیلم‌های کوتاه و نیمه بلند شروع شد، آنهم بیشتر برای مخاطب کودک و نوجوان، "بدوک" اولین فیلم مجیدی که در سال 70 ساخته شد درباره دو کودک روستایی بود که درگیر مشکلات خانوادگی هستند، سیدمهدی شجاعی فیلمنامه را نوشته بود، نویسنده‌ای که همکاری‌های مفید و موثری با مجیدی داشته است.

"بدوک" تعلق خاطر مجیدی به قصه‌های انسانی را نشان داد و مشخص می‌کرد او می‌خواهد به بهانه روایت قصه هایی برای کودکان، پاکی‌ها و ارزش‌های ناگفته‌ای را مطرح کند، "پدر" دومین فیلم سینمایی مجیدی بیشتر به حال و هوای او نزدیک بود، تجربه‌هایی که بعدها و در فیلم‌های بعدی این کارگردان پخته‌تر و حرفه‌ای‌تر شد، در "پدر" به چشم می‌خورد.

"پدر" داستان رابطه مرد و نوجوانی است که در مسیری قرار می‌گیرند و این همراهی مشترک آنها را به درک تازه‌ای از ارتباطشان می‌رساند، کار در فضای روستایی و بدوی و واقع‌گرایی در به تصویر کشیدن فضاها و روابط را می‌توان در این فیلم دید. "بچه‌های آسمان" سومین فیلم مجیدی مهمترین و موفق‌ترین فیلم کارنامه او است.

فیلم هم نظر مثبت منتقدان را به دنبال داشت، هم جوایز مختلف جشنواره فجر را به دست آورد، هم مورد توجه مخاطبان قرار گرفت، با "بچه‌های آسمان" مجیدی برای مخاطب آن سوی مرزها شناخته شد و تصویری که او از دنیای پاک و بی‌آلایش کودکان ترسیم می‌کرد برای مخاطب غربی هم جذاب آمد. "بچه‌های آسمان" تنها فیلم تاریخ سینمای ایران است که به فهرست پنج فیلم خارجی نامزد دریافت اسکار راه یافت.

مسیر فیلمسازی مجیدی با "بچه‌های آسمان" در بعد داخلی و بین‌الملی تغییر کرد، او به چهره‌ای محبوب برای جشنواره‌های مختلف تبدیل شده بود، فیلمسازی که دغدغه‌های معنوی‌اش را در قالبی ساده مطرح می‌کرد و تصویری دوست‌داشتنی از شرق و عرفان شرقی ارائه می‌داد.

مجیدی در فیلم‌هایش دنیایی از زندگی طبقه محروم به تصویر می‌کشید که سیاه و تلخ نبود، فقر در فیلم‌های او مایه نکبت نبود و افراد نیازمند فیلم‌هایش روحی بزرگ و آسمانی داشتند، نمای معروف بوسه ماهی‌ها به پای علی در فیلم "بچه‌های آسمان" که مجیدی برای رسیدن به آن ماهها فکر کرد، نشان دهنده نگاه پاک او به مخلوقات صادق و سالم خداوندی است.

"رنگ خدا" پاسخی درست به انتظارهایی بود که "بچه‌های آسمان" به وجود آورده بود، شخصیت اصلی این فیلم مانند دیگر فیلم‌های مجیدی کودک بود، کودکی که نقص شنوایی دارد اما با عالمی دیگر در ارتباط است. او پسری است که پدرش او را طرد کرده ولی روحیه معنوی دارد و این نگاه ویژه به او عاقبت رابطه‌ سردش را با پدر ترمیم می‌کند.

با این فیلم زبان و لحن سینمای مجیدی به تکامل رسید و دوستدارانی پیدا کرد، او دیگر به چهره‌ای معتبر در عرصه‌های بین‌المللی تبدیل شده بود و پرچمدار نسلی بود که پس از انقلاب فعالیتشان را شروع کردند اما به قله‌های جهانی رسیدند، "باران" در راستای نگاه معنوی و انسانی مجیدی درباره تفاهم انسان‌ها و قومیت‌ها بود.

شخصیت اصلی فیلم نوجوانی آذری (حسین عابدینی) بود که با محبت و شقفت با اطرافیانش رفتار می‌کرد، آنها را همشهری می‌خواند و این نشانه الفت او با افراد جامعه بود، در این فیلم‌ها قهرمان‌های مجیدی که از طبقه فرودست جامعه بودند روحی آسمانی داشتند، در فیلم در لحظه‌های مختلف لطیف (حسین عابدینی) در گوشه‌ای از خرابه به پرنده‌ها در آرامشی خاص دانه می‌دهد.

با فیلم "بید مجنون" که اولین فیلم مجیدی در دهه 80 است فیلمساز وارد دورانی تازه می‌شود، این بار شخصیت اصلی فیلم مردی میانسال است که بینایی‌اش را به دست می‌آورد و این تولد تازه برای او با ماجراهایی همراه است. مجیدی در این فیلم برای نخستین بار قهرمانش را در فضایی قرار می‌دهد که آزمایش شود، شکست بخورد و دوباره خود را احیا کند.

مایه‌هایی چون نظربازی، ریاکاری و فاصله گرفتن از ارزش‌های اخلاقی برای اولین بار در شکلی تازه در "بید مجنون" روایت می‌شوند و مجیدی که بیشتر با نابازیگر یا بازیگر کمتر شناخته شده در فیلمهایش همکاری می‌کرد در "بید مجنون" با پرویز

پرستویی بازیگر حرفه‌ای و محبوب همکاری کرد.

"آواز گنجشک‌ها" هفتمین فیلم مجیدی ادامه مسیری بود که با "بید مجنون" شروع شده بود او به دنیای شهر پا گذاشته بود و به نمایش فقر و ریاکاری پرداخت. در این فیلم قهرمان مجیدی روی خط اشتباه و درستی حرکت می‌کند، به شهر می‌رود و آلوده می‌شود، اما خداوند دوباره او را به آرامش و سادگی می‌رساند.

شاید خیلی‌ها نوع نگاه مجید مجیدی به مسائل هستی و پیچیدگی‌های روابط انسانی را دوست ندارند، اما رضا ناجی با "آواز گنجشک‌ها" خرس نقره‌ای بازیگری را از جشنواره برلین به دست آورد و فیلم در محافل بین‌المللی تحسین شد. مجیدی پس از "آواز گنجشک‌ها" به سراغ پروژه‌ای عظیم رفت.

ساخت فیلمی درباره پیامبر اکرم (ص) که تجربه‌ای تازه در کارنامه مجیدی است و در قالب پروژه‌ای بزرگ و بین‌الملی تعریف شده و احتمالا خردادماه سال 90 کلید می‌خورد. مجیدی در دهه 90 و در حالی که 50 سالگی را پشت سر گذاشته به مسیری تازه پای می‌گذارد.

مسیری که این چهره بین‌المللی و متعهد سینمای ایران را در فضایی جدید و در چالشی تازه با خود قرار می‌دهد، مجیدی که پیشتر درباره روابط انسانی قصه‌های ساده‌ای روایت کرده حالا در دهه 90 بخش‌هایی از زندگی آخرین پیامبر بزرگ را به تصویر می‌کشد.

سابقه بازیگری درفیلم‌:

توجیه-١٣٦٠، مرگ ‌دیگری -١٣٦١، استعاذه- ١٣٦٣، دو چشم بی‌سو -١٣٦٣، بایکوت -١٣٦٤تیر باران - ١٣٦٥، قاصد - ١٣٦٦، در جستجوی قهرمان -١٣٦٦، روز امتحان -١٣٦٧، تا مرز دیدار -١٣٦٩، شنا در زمستان - ١٣٦٩

فیلمنامه‌ها:

روز امتحان (١٣٦٧)، یک روز زندگی با اسیر (١٣٦٨)، بدوک (١٣٧١)، آخرین آباده (١٣٧٢)، خدا می‌آید (١٣٧٤)، پدر (١٣٧٥)، بچه‌های آسمان (١٣٧٦)، رنگ خدا (١٣٧٨)، باران (١٣٧٨) پابرهنه تا هرات (١٣٨١)، بید مجنون (1383)

کارگردانی فیلم:

انفجار (١٣٦٠)، هودج (١٣٦٣)، روز امتحان (١٣٦٧)، یک ‌روز زندگی با اسیر (١٣٦٨)، بدوک (١٣٧١)، آخرین آباده (1٣٧٢)، پدر (١٣٧٥)، خدا می‌آید (١٣٧٥)، بچه‌های آسمان ١٣٧٦)، رنگ خدا (١٣٧٨)، باران(١٣٨٠)، پابرهنه تا هرات (١٣٨٠)، بید مجنون (1383)، آواز گنجشک ها )1386) ،

فعالیت‌های علمی، فرهنگی و هنری:

- عضو پیوسته فرهنگستان هنر

- رییس پیشین گروه تخصصی سینما در فرهنگستان هنر

- جایزه بهترین فیلم از فستیوال بین المللی فیلم مونترال (١٩٩٧) برای فیلم بچه های آسمان

- جایزه بهترین فیلم از فستیوال فیلم مونترال (١٩٩٩) برای فیلم رنگ خدا

- برنده هفت جایزه از جشنواره بین المللی فیلم فجر (١٣٨٠) برای فیلم باران

-  جایزه بهترین فیلم از فستیوال بین‌المللی فیلم مونترال (٢٠٠١) برای فیلم باران

- حضور فیلم "بچه های آسمان" در مراسم اسکار سال 1999

- جایزه بزرگ، جایزه بهترین کارگردان، جایزه بهترین بازیگر مرد- جایزه فیلم منتخب تماشاگران از جشنواره فیلم والنسین – سینمای حادثه ای و ماجرائی (فرانسه) برای فیلم رنگ خدا

- جایزه بزرگ جشنواره برای بهترین فیلم و جایزه بهترین بازیگر به محسن رمضانی از دومین جشنواره سینه مانیلا (فیلیپین) برای فیلم رنگ خدا

- جایزه پلاک نقره از سی امین جشنواره فیلم جیفونی (ایتالیا) برای فیلم رنگ خدا

- جوایز ویژه هیئت داوران و ویژه هیئت داوران جوان از سی و هفتمین جشنواره فیلم گیخون (اسپانیا) برای فیلم رنگ خدا

- جایزه قاره آمریکا برای بهترین فیلم از بیست و سومین جشنواره فیلم مونترال (کانادا) برای فیلم رنگ خدا

- جایزه بهترین فیلم داستانی از جشنواره فیلم محیط زیست (فرانسه) برای فیلم رنگ خدا

- جایزه بهترین فیلم از یازدهمین جشنواره فیلم سنگاپور برای فیلم بچه های آسمان

- جایزه اول سیفژ از شانزدهمین جشنواره فیلم اولو (فنلاند) برای فیلم بچه های آسمان

- جایزه بهترین فیلم از جشنواره فیلم لوکاس (آلمان) برای فیلم بچه های آسمان

- جوایز کلیسای جهانی، تقدیرنامه منتقدان بین المللی، بهترین فیلم از نگاه تماشاگران و جایزه ویژه از بیست و یکمین جشنواره فیلم مونترال (کانادا) برای فیلم بچه های آسمان

- جوایز دوم هیئت داوران و تماشاگران از جشنواره فیلم خانوادگی سئول (کره جنوبی) برای فیلم پدر

- جوایز بهترین بازیگر جوان و دیپلم افتخار هیئت داوری کودکان از شانزدهمین جشنواره فیلم آله کینو (لهستان) برای فیلم پدر

- تقدیر نامه فیلم برتر از چهاردهمین جشنواره فیلم لندن (انگلستان) برای فیلم پدر

- جوایز بهترین فیلمنامه، بهترین بازیگر نقش دوم مرد، بهترین بازیگر نقش اول مرد و بهترین فیلم از اولین جشنواره فیلم پنانگ (مالزی) برای فیلم "پدر"

- جایزه دولفین طلایی برای بهترین فیلم از سیزدهیمن جشنواره فیلم ترویا (پرتغال) برای فیلم "پدر"

- جوایز ویژه هیئت داوران کنفدراسیون هنر و تجربه و بهترین فیلمنامه از طرف مدرسه هولدن از چهاردهمین جشنواره فیلم تورین (ایتالیا) برای فیلم "پدر"

- تقدیرنامه هیئت داوران از بیستمین جشنواره فیلم سائوپولو (برزیل) برای فیلم پدر.

فرآوری : مسعود عجمی

منابع :  مهر ، فارس ، ایرنا