هنرهایی اسیر غبار فراموشی- بخش اول

داستان برخی صنایع دستی به رغم آمیختگی با تاروپود فرهنگی ایران زمین، داستانی سرشار از بی مهری و فراموشی است که هر از گاهی یاد کردن از آنها خالی از الزام نیست.

هنرمند، هنرمند شده تا با دستان توانا و ایده‌های بكر بیافریند هر آنچه كه در ذهن و فكرش نقش مِی‌بندد. طبیعت هنر و هنر دوست ایجاب می‌كند تا بعد از خلق  اثرش، آن را در معرض دید عموم قرار دهد. فرقی نمی‌كند این هنر تصویر یك فیلم باشد روی پرده سینما یا تصویر یك نقش زیبا روی فرش، گلیم، مس یا چوب.  اما در این میان هستند هنرهایی كه در روستاهای دور ایران در نهایت زیبایی خلق شده‌اند و همواره چشمان ما آنها را یا نادیده انگاشته یا هیچ‌گاه فرصتی برای دیدن آنها پیدا نكرده است. فرصتی كه باید در اختیار هر هنرمندی قرار بگیرد تا معرفی كند آنچه را كه با دستان و ایده‌های بكرش آفریده است.

اگر نگاهمان را عمیق كنیم

هنرمندان صنایع‌دستی ایران نیز از این موضوع مستثنی نیستند. آنها نیز باید مانند سایر هنرمندان توسط مخلوقاتشان مجالی برای نشان دادن هنری كه با دستان رنجور و ترك‌خورده خود آفریده‌اند، داشته باشند. فرصتی كه امروز از بسیاری از این هنرمندان  گرفته شده و غبار فراموشی روی نام و هنرشان را پوشانده است. هنرهایی كه در نهایت زیبایی و بی‌بدیلی به جای نام اصیل و اصلیشان باید نام هنرهای منسوخ‌شده یا در حال منسوخ را بر آنها گذاشت. هنرهایی كه می‌توان با احیای آن در راه رونق گردشگری و صادرات از آنها استفاده كرد. اما متأسفانه هنرمندان این رشته‌ها اكنون در گوشه‌هایی  از این سرزمین در حال دسته و پنجه نرم كردن با فقر هستند تا شاید روزی كسی به دادشان برسد. صنایع‌دستی دستاورد فرهنگ و تمدن سرزمین‌هاست و احیای رشته‌های صنایع دستی منسوخ‌شده یا درحال منسوخ شدن ضروری است.

چه اینكه بخش بزرگی از شناسنامه‌ ایران در این آثار و هنرمندان آن نهفته است و با از دست دادن یك استادكار، بسیاری از اطلاعات آن هنر از میان می‌رود. وجود 255  رشته صنایع‌دستی در ایران تنها قطره‌ای از این دریای بیكران است. اگر اندكی نگاهمان را عمیق كنیم متوجه خواهیم شد كه اسم بسیاری از هنرهایی كه در این سرزمین تاریخی وجود دارد و قرن‌هاست كه فراگیری آن سینه به سینه انجام می‌شده، تا به حال به گوش هیچ ایرانی نرسیده است؛هنرهایی همچون، گوشه‌دوزی، تفرش‌دوزی، رودوزی، چوخه‌بافی، تخیه‌دوزی و پی‌تاو.

دیگر ترمه سنتی در یزد پیدا نمی‌شود

محمد بهشتی نژاد معاون صنایع‌دستی استان یزد، با انتقاد از نبود امكانات برای احیای هنرهای منسوخ‌شده می‌گوید: در استان یزد رشته‌هایی مانند ترمه‌دوزی، دارایی‌بافی و زیلو بافی به دلیل نبود علاقه در بین جوانان در جهت فراگیری و امكانات آموزشی، این هنرها در حال فراموشی هستند. گام اول برای ترویج این هنرها شناسایی علاقه‌مندان در جهت

فراگیری و تولید این آثار است. این در حالی است كه  باید تدابیری اندیشیده شود تا در دنیای مدرن امروزی گرایشی به اینگونه كارها داشته باشند و این آثار را با توجه به نیازهای امروزی تولید كنند. بهشتی نژاد با بیان اینكه تسهیلاتی برای تشویق جوانان در استان یزد در نظر گرفته شده است، می‌افزاید: معاونت صنایع‌دستی استان یزد آموزش رشته‌های در حال منسوخ شدن را رایگان به علاقه‌مندان آموزش می‌دهد. حتی فراگیران این رشته‌ها می‌توانند پس از یادگیری وام‌هایی برای خرید دستگاه‌های تولید از بانك‌های معرفی‌شده دریافت كنند. ضمن آنكه می‌توانند آثارشان را در نمایشگاه‌های استانی ویا كشوری برای فروش به نمایش بگذارند. وی به وجود كارخانه‌ای در حوزه ترمه‌دوزی در استان یزد اشاره می‌كند و می‌گوید: هم‌اكنون ترمه‌های ماشینی در سراسر كشور بسیار دیده می‌شود و به سختی می‌توان به ترمه سنتی دست‌بافت، دست یافت. به همین دلیل است كه قیمت ترمه اصل بسیار بالاست. چون اگر هنرمند بخواهد ترمه را با دستگاه دستی تولید كند در طول 12 ساعت تنها قادر به بافت یك متر از آن خواهد بود. این معاون صنایع‌دستی برای رونق مجدد ترمه یزد با برخی از بافنده‌های كارخانه ترمه‌بافی یزد صحبت كرده تا آنها با حمایت معاونت، اقدام به آموزش ترمه‌بافی به صورت سنتی كنند. حتی فضای خاصی را هم برای فراگیران درنظر گرفته تا در عین تولید ترمه، مردم بتوانند از نزدیك با نحوه دوخت آن آشنا بشوند. زیلوبافی دیگر هنر در حال منسوخ استان یزد است كه هم‌اكنون معاونت صنایع دستی این استان با كمك بخش خصوصی سعی در آموزش آن به علاقه‌مندان می‌كند. وی با بیان اینكه 12 هنرجو در حال آموزش هنر زیلوبافی هستند، می‌گوید: استاد این هنرجویان استاد صباغی است كه وی روشن‌دل بوده است. اما از دوران كودكی به بافت زیلو می‌پرداخته و هم‌اكنون از جمله هنرمندانی است كه همچنان در زمینه تولید زیلو در یزد فعال است.

نبود قانون كپی رایت صنایع‌دستی

به گفته این كارشناس صنایع‌دستی تا زمانیكه ایران به قانون كپی‌رایت نپیوندد همچنان شاهد وجود صنایع‌دستی نامرغوب در بازار كشور هستیم. بهشتی‌نژاد خاطرنشان می‌كند بسیاری از طرح‌های صنایع‌دستی كشور مانند فرش، گلیم و... كپی شده و با كیفیت نامرغوب به بازار داده می‌شود. وی همچنین معتقد است كه تا قبل از ادغام صنایع‌دستی زمینه كاری چندانی در این حوزه وجود نداشته است و صنعتگران و مدیران با یك سردرگمی مواجه شده بودند. معاون صنایع‌دستی استان یزد ادامه می‌دهد: ساختار سازمانی گذشته به گونه‌ای بوده كه هیچ‌كس به فكر كار تخصصی

صنعتگران و هنرمندان نبوده است. هیچ تسهیلاتی برای این قشر زحمت‌كش در نظر گرفته نمی‌شده، بنابراین هنرمندان گوشه‌نشینی و زوال را در پیش گرفته و كم كم بسیاری از هنرهای سنتی كشور از بین رفته است. وی در پاسخ به این پرسش كه آیا معاونت در دوره جدید توانسته امكاناتی را برای صادرات رشته‌های سنتی استان در نظر بگیرد، گفت: برای صادرات صنایع‌دستی كشور باید یك دستورالعمل كلی تدوین و به همه استان‌ها ارائه بشود. تا زمانیكه در اجرای دستورالعمل‌های و قوانین موجود ثبات وجود ندارد و هركس می‌خواهد سلیقه‌ای عمل كند، نمی‌توان به صادرات هنرهای در حال منسوخ شدن فكر كرد. بهشتی‌نژاد تسخیر بازارهای جهان توسط چین را مثال می‌زند و می‌گوید: چین بازارهای جهانی را چه در حوزه صنایع دستی و چه در حوزه دیگر صنایع تسخیر كرده است. دولت چین یارانه‌های بسیار خوبی را به صادركنندگان می‌دهد و حمایتشان می‌كند. اما ایران حتی در بیمه كردن هنرمندان صنایع دستی كشور و یا حمایت مالی همچنان دچار مشكل است. با این وجود چگونه می‌توان به صادرات فكر كرد.

سفالگری آوه و فراهان دیگر طرفدار ندارد

سفالگری هنری است كه از هزاران سال پیش در ایران رواج یافته است و با توجه به اقلیم هر شهر یا روستا در طول زمان سفال‌های هر منطقه ویژگی‌های خاص خود را دارد. استان مركزی از جمله استان‌هایی است كه  سفال آن بسیار معروف است و سابقه سفالگری در این استان به ویژه مناطق آوه، فراهان، ساوه، شازند به  هزاره چهارم پیش از میلاد می‌رسد. اما هم‌اكنون دیگری كسی نمی‌داند كه این مناطق زمانی مركز بزرگ تولید سفال بوده است.

ادامه دارد...

نرگس محمدی

بخش هنری تبیان