هنر با طعم عرفان
6 سال پیش وقتی آقای خطاط مشغول اتود زدن كلمه علی (ع) برای سفارش كاری بود، با خطی مواجه شد كه شاید بیشتر از همه خودش را ذوق زده كرد. خطی كه به همین بركت معلی نام گرفت و خالقش را در تاریخ خوشنویسی ایران جاودانه كرد. حالاحمید عجمی 45 ساله، هر جا كه نام خط معلی می آید، زنده می شود و در خطش جان می گیرد.
آقای خطاط، بهمن گذشته بیستمین نمایشگاه انفرادی اش را در مركز فرهنگی هنری صبا برپا كرد. بیست نمایشگاهی كه علاوه بر شهرستان ها، در كشورهایی نظیر پاریس، آلمان، فیلیپین، لبنان، مالزی و ... هم برپا شده است.
خالق معلّی، چهار سال شاگرد استاد خروش و دوازده سال شاگرد استاد امیرخانی بوده و تخصص و شیوه اصلی اش نستعلیق است.
با اینكه دلمشغولی اصلی او خط و خوشنویسی است از سال 68 به جرگه گرافیست ها پیوست و از همان سال به بعد مشغول كار گرافیك شده است. كاری كه به گفته خودش بیشتر برای امرار معاش مجبور به انجامش است.
آقای هنرمند اما، سمت های مدیریتی بزرگ و كوچكی هم داشته و دارد. مدیرعامل مؤسسه فرهنگی هنری فرداست، ناظر هنری مجتمع هنر و ادبیات در خدمت جنگ، مسئول آتلیه گرافیك سوره حوزه هنری و مسئول واحد خوشنویسی حوزه هنری. عضو شورای سیاستگذاری مركز طبع و نشر قرآن كریم هم بوده و به تعبیر خودش فكر می كنم باشم . عضو انجمن خوشنویسان ایران، عضو فرهنگستان هنر و عضو شورای تجسمی حوزه هنری است و در حال حاضر ریاست مركز هنرهای تجسمی حوزه هنری را برعهده دارد.
عجمی، دیپلم تجربی دارد و بدون در نظر گرفتن 114 تابلوی به نمایش درآمده در نمایشگاه، از سال 78 به بعد 55 اثر خلق كرده است. او همچنین 110 تابلوی نقاشیخط با نام مبارك حضرت علی علیه السلام دارد كه هنوز به نمایش درنیامده است.
كارهای گرافیكی عجمی به قدری زیاد است كه خودش هم تعدادشان را نمی داند. تنها 40 طراحی جلد را به خاطر دارد كه بیشتر آنها را با انتشارات نیستان و دوست صمیمی اش سید مهدی شجاعی كار كرده است.
حمید عجمی به گفته خودش مذهبی نیست. می گوید ریش را به خاطر عهدی كه با امام بسته است، می گذارد و یك سانتیمتر از مذهب و حقیقتی را كه دم از آن می زند، با عالم عوض می كند. خطاطی كه بیشتر كارهایش تصویر نام مبارك علی علیه السلام است، در واكنش به گریزان مذهب بودن بعضی از هنرمندان امروزی، خود را بسیار مذهبی می داند: علی بن ابیطالب(ع) و فرزندش امام زمان حقیقت عالم امكان هستند. اینها مذهب نیستند، حقیقتی هستند به بزرگی عالم . من همیشه سعی كردم در كارهایم از ساحت یك عالم حقیقی سخن بگویم. كارهای من اصلاً كارهای مذهبی نیست. مرام من مرام مهر و محبت است.
وقتی پای صحبت حمید عجمی می نشینی، باوری به وسعت عرفان زیبای شیعی مواجه می شوی كه چاره ای جز عبور از آن نداری. عجمی با صحبت هایش چنان مخاطبش را تحت تأثیر قرار می دهد كه قدرت مدیریت زمان از دست می رود. دنیای زندگی عجمی، دنیای هنرمندی است كه با دوز عرفانی بسیار بالا. عرفانی كه برخلاف عرفان مرسوم این روزگار، عطر و بوی حب اهل بیت را به همراه دارد. عجمی چنان از اتمسفر وجودی حضرت علی(ع) سخن می گوید كه تو خود را در آن احساس می كنی. آقای خطاط و گرافیست، حالا با تسلط به كامپیوتر، معلی را از شیوه سنتی آن خارج كرده تا بار دیگر مهر اثباتی بزند بر قابلیت های فراوان سبك جدیدی كه هنوز همه گیر نشده است. او در نمایشگاه بام بهشت ، اولین آثار معلی با استفاده از ابزار را خلق كرده تا علاوه بر نو بودن، نشان دهنده خصوصیات این خط هم باشد.
حمید عجمی مهر زیبایی دارد كه به صورت برجسته بر همه آثارش نقش بسته. روی این مهر كه مهر هدایت اله عجمی پدر برادران عجمی است، نوشته شده افوض امری الی الله، عبده هدایت الله . عجمی می گوید: هرچه دارم از عنایات و بزرگواری ایشان است. اولین بار او بود كه قلم به دستم داد و پس از اندیشه ایشان بهره بردم.
عجمی پدرش را صاحب روح بزرگی می داند كه هم در زمان حیات فرزندانش را هدایت كرد و هم پس از وفات عنایاتش شامل حال آنان بوده و هست: طبق وظیفه ام مهر ایشان را پای كارها می زنم. اینها كارهای من نیست، كارهای ایشان است. خالق معلی، خطاط است. تصویرگر است. گرافیست است. مدیر فرهنگی است و در یك كلام هنرمند است. هنرمندی عارف یا عارفی هنرمند .
ایستادن بر بام بهشت
ساحت قرآن است كه با سایه های اطرافش آشكار می شود. سایه هایی كه طبق نظر عجمی استعاره از قیودات انسانی ماست كه در نهایت عدم است. این سایه ها تنها كاربردشان تشخیص بسم الله های سفید از زمینه است.
قدم زدن در میان سوره های قرآن،در طبقه سوم پاركینگی كه حالا پس از تغییر كاربری و اضافه شدن به مجموعه سالن های مؤسسه فرهنگی هنری صبا، نام نگارخانه ملی ایران را گرفته است، حس تازه ای به همراه دارد. حمید عجی همین ابتدای ورود به نمایشگاه خیال همه را راحت كرده . نمایشگاه با نوشته ای به عنوان دیباچه آغاز می شود و پس از آن تابلوی صدق الله العلی العظیم كه به خط معلی است و به گفته عجمی، آغاز نمایشگاهش است.
نمایشگاه بام بهشت ، بیستمین نمایشگاه استاد خط معلی است. نمایشگاهی كه 114 تابلوی بزرگ از تجلی بسم الله در سوره های قرآنی را در خود جای داده است.
مؤسسه فرهنگی هنری صبا حالا با چند طبقه پاركینگی كه به آن اضافه شده، حسابی پیچ درپیچ است و روزهای شلوغی را از سر می گذراند. روزهای شلوغ تری را هم در پیش است. نمایشگاه بام بهشت حمید عجمی از جمله نمایشگاه هایی است كه در بهمن ماه سال جاری در سومین طبقه از سالن های مؤسسه برپا شده و موضوع مشخصی دارد. 114 تابلو كه با یك بسم الله خلق شده اند، تابلوهای بزرگی كه بلافاصله پس از ورود به محوطه نمایشگاه بیش از هر چیز سفیدی خود را نشان می دهند. حمید عجمی تمام تابلوهای موجود در نمایشگاه را یك سال و نیم پیش در یك فرصت چهار روزه آماده كرده و مشكلات مالی و عدم حمایت دولتی باعث وقفه ای به این درازا شده است. عجمی برای خلق این 114 اثر یك بسم الله الرحمن الرحیم، معلی نوشته و پس از اسكن، با توجه به مفهوم و حقیقت هر سوره ـ و نه داستان ظاهری آن ـ آن را با شكلی جدید متجلی كرده است.
در نمایشگاه بام بهشت 114 تابلو براساس 114 سوره قرآن به نمایش گذاشته شده كه استاد خط نوظهور معلی از آنها به عنوان خوشنویسی با نور یاد می كند. به گفته عجمی، بسم الله هر تابلو، نور متجلی از ساحت قرآن است كه با سایه های اطرافش آشكار می شود. سایه هایی كه طبق نظر عجمی استعاره از قیودات انسانی ماست كه در نهایت عدم است. این سایه ها تنها كاربردشان تشخیص بسم الله های سفید از زمینه است. عجمی معتقد است اگر سایه ها یا قیودات انسانی را از هر تابلو حذف كنیم، تنها نور است كه می ماند و ادعا می كند: در عالم خوشنویسی ما، فكر نمی كنم كسی با نور خطاطی كرده باشد.
در كنار این 114 تابلو تركیب بندی، خط نگاری و تصویرسازی، هفت تابلوی خط معلای سنتی هم به نمایش گذاشته شده. دلیل اول عجمی برای این نمایش، تركیب دو عدد هفت و صد وچهارده است كه نام نامی مولا علی بن ابی طالب را تداعی می كند و دلیل دوم او، آشنایی جوانان با سابقه سنتی خطاطی و تصویرسازی معلی است.
آثار به نمایش درآمده در بام بهشت ، همه حاصل تسلط فوق العاده عجمی بر كامپیوتر است. ابزاری كه به عقیده بسیاری از منتقدان نمایشگاه عجمی استفاده از آن برای استاد خط معلی شایسته نیست. عجمی اما خود با این عقیده مخالف است. او می گوید: وقتی هنرمند به ابزار تسلط داشته باشد و برای مثال به كامپیوتر فرمان بدهد، روح هنرمند در اثر دمیده می شود. این در جایی كه ابزار بر هنرمند تسلط داشته باشد، صادق نیست. با این همه شاید كار دستی هنرمند صاحب تابلوها خستگی را از تن بازدیدكنندگانی كه تمام پله های ساختمان های تو در توی صبا را طی كرده اند تا به بام بهشت برسند، به در می كرد.تابلوهای عجمی در نمایشگاه بام بهشت در عین حال مدرن هم هستند. شاید به همین دلیل در ابتدا قرار بوده با توجه به فضای مدرن موزه هنرهای معاصر تهران، این موزه محل برپایی نمایشگاه باشد. اگرچه بعد از تغییر مدیریت موزه همه چیز به ضرر بام بهشت تغییر كرده است.
قبای مدرن پوشانده شده بر تن تابلوهای نمایشگاه، تاحدودی ذهنیت جدید خالق آنها را نشان می دهد. مصداق عنینی نوگرایی عجمی در ارائه كارهایش را، می توان در تابلوی بسم الله سوره توبه دید. سوره ای كه بسم الله ندارد و تابلویی كه نام این سوره زیر آن نوشته شده است كاملاً سفید است. این، اولین چیزی است كه به ذهن می رسد؛ اما عجمی دلیل دیگری هم دارد: تابلویی سراسر نور بدون سایه های مزاحم انسانی. از دسته گل های فراوانی كه در گوشه و كنار نمایشگاه چیده شده می توان فهمید نمایشگاه بام بهشت از اقبال خوبی برخوردار بوده است. اگرچه شاگردان عجمی سهم زیادی در تبلیغات نمایشگاه استادشان به عهده داشته اند، نمی توان از كسانی كه فقط و فقط كارهای عجمی را دیده اند و دوست دارند، گذشت. كسانی كه شاید استاد را برای اولین بار می بینند. درست مثل جوانی كه اگرچه هنوز نمایشگاه را ندیده و از آن سر درنیاورده، به سراغ عجمی می رود و از او می خواهد همه چیز را برایش توضیح دهد. عجمی توضیح می دهد و دست آخر جوان شماره عجمی را برای شركت در كلاس های آموزشی خط معلی می گیرد. این است وسوسه خطی كه با گذشت فقط چند سال از ابداع آن، قشر بسیاری از هنرمندان جوان را پایبند خود كرده است.
همین جوانانند كه در تمام مدت زمانی كه عجمی در نمایشگاه است، پابه پای او در سالن نگارخانه ملی ایران حضور دارند و با او درباره تابلوها صحبت می كنند. عجمی هم از توضیح دادن خسته نمی شود و مخاطبانش را چنان در فضای روحانی و عرفانی قرآن فرو می برد كه گرفتگی فضای نمایشگاه را فراموش می كنند.
عجمی برای شروع نمایشگاه با صدق الله العلی العظیم هم دلیلی دارد. او معتقد است هر صدق الله آغاز قرائت سوره ای جدید از قرآن است. به همین خاطر است كه او حضور در نمایشگاه را به قدم زدن در جدایی و فطرت سوره های قرآنی تشبیه می كند. جدایی و فطرتی كه حالا پر است از جوان های دانشجو و غیردانشجویی كه چنان مجذوب حس و حال بسم الله سوره ها هستند كه تا مدتی متوجه استفاده از كامپیوتر برای خلق آثار نمی شوند. این را می توان از نگاه های متعجبشان پس از توضیح عجمی فهمید و دید.
نمایشگاه بیستم حمید عجمی كه به بركت حضرت مولی الموحدین علی بن ابی طالب برپا شده است، حاصل همكاری فرهنگستان هنر و مؤسسه فرهنگی هنری صباست كه در هزینه سیزده میلیونی برپایی نمایشگاه با او همكاری داشته اند. هزینه ای كه دلیل اصلی وقفه یك سال و نیمه برپایی نمایشگاه تجلی بسم الله در سور قرآنی بوده است.
حالا سالن نگارخانه ملی ایران كه به شكل یك مستطیل است و اتاقك مستطیلی كوچكی را هم در خود دارد روزها و ساعات متبركی را پشت سر می گذارد. روزها و ساعاتی كه به بركت نام نامی علی(ع)، آكنده از نفس های معطر كسانی است كه برای چند لحظه هم كه شده، از های وهوی شلوغ شهر فرار كردند و در دل آیه های قرآن آرامش گرفته اند.
قدم زدن در فاصله میان سوره های قرآن، حس عجیبی دارد . حسی كه فقط یك بار می شود تجربه اش كرد و خوشا به حال كسانی كه تجربه اش كردند.
