بهترین عمل برای بازسازی اعمال زشت

در روایتی از امام معصوم (ع) آمده است اگر به گناهی مبتلا شدید، تلاش كنید پس از آن ، دو ركعت نماز بخوانید ، چرا که نور نماز دل تاریك انسان را روشن نموده و زمینه توبه را فراهم كرده و او را از عمل زشت در حضور خداوند ، پشیمان و شرمگین می‌گرداند . این پشیمانی باعث پذیرش توبه می‌شود: «كَفَی بِالنَّدَمِ تَوْبَةً».

یك سلسله اعمال است كه آثار خوب اعمال دیگر را از بین می‏برد ، اما اینگونه نیست كه هر عمل بدی هر عمل خوبی را از بین ببرد باید دید آیات و روایات چه نشان می‏دهند.

نماز بهترین عمل برای بازسازی اعمال زشت

قرآن می‌فرماید:  «أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَی النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ؛ در دو طرف روز و پاسی از شب، نماز را به جا بیاور.»( هود / 114) سپس قاعده کلی را می‌فرماید: «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ؛ كارهای خوب كارهای بد را از بین می‏برد.»

مسلّم است كه یكی از كارهای خوبی كه، اعمال بد را از بین می‌برد، نماز است. در روایتی از امام معصوم (ع) آمده است اگر به گناهی مبتلا شدید، تلاش كنید پس از آن، دو ركعت نماز بخوانید. چرا که نور نماز دل تاریك انسان را روشن نموده و زمینه توبه را فراهم كرده و او را از عمل زشت در حضور خداوند، پشیمان و شرمگین می‌گرداند ، این پشیمانی باعث پذیرش توبه می‌شود: «كَفَی بِالنَّدَمِ تَوْبَةً».( الكافی، ج 2، ص 426، باب «الاعتراف بالذنوب و الندم علیها»)

تبدیل كارنامه سیاه به نامه سفید

در جایی دیگر قرآن می‌فرماید: «أُوْلئِكَ یُبَدِّلُ اللّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ» كسانی كه توبه نموده و ایمان داشته و عمل صالح انجام دهند ، و دست از كارهای زشت كشیده و ایمان خود را نگه دارند، خداوند كارهای بد آنان را تبدیل به عمل خوب می‏كند. كمترین چیزی كه مفسرین در ذیل این آیه گفته‏اند این است كه معنای تبدیل سیئات به حسنات آن است كه نامه اعمالی كه پر از گناه بوده، از گناهان پاك می‏شود ، سپس توبه از گناه به عنوان عمل صالح نوشته شده و بدین ترتیب بدیها رفته و به جای آن خوبیها می‌آید. این ساده‏ترین تفسیر است.

شکى نیست که اجمالا کارهای شایسته و ناشایست (" حسنات" و" سیئات") روى یکدیگر اثر متقابل دارند، و ما حتى نمونه هاى این موضوع را در زندگى روزمره خود مى یابیم، گاه مى شود که انسان سالیان دراز زحمت مى کشد، و با تحمل مشقت فراوان سرمایه اى مى اندوزد، اما با یک ندانم کارى یا هوسبازى، یا بى مبالاتى آن را از دست مى دهد، این چیزى جز نابود کردن حسنات مادى سابق نیست که در قرآن از آن تعبیر به" حبط" شده است.

و گاه به عکس، انسان مرتکب اشتباهات فراوانى مى شود، و بار خسارتهاى سنگینى را بر اثر آنها بدوش مى کشد، اما با یک عمل عاقلانه و حساب شده، و یا مجاهده شجاعانه، همه آنها را جبران مى نماید.

بعضى از اطاعتها و اعمال نیک هست، که اثر گناهان را هم در دنیا محو مى کند و هم در آخرت، مانند اسلام آوردن و توبه. نیز بعضى از کارهاى نیک است که اثر بعضى از گناهان را از بین مى برد مانند نمازهاى واجب که باعث محو سیئات مى گردد. و نیز مانند اجتناب از گناهان کبیره که موجب آمرزش گناهان کوچک می شود.

در آیه 70 سوره مبارکه فرقان می خوانیم: «إلا من تاب و آمن و عمل عملا صالحا فأولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات و کان الله غفورا رحیما »

مگر کسانى که توبه کنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند، که خداوند گناهان آنان را به حسنات مبدل مى کند و خداوند همواره آمرزنده و مهربان بوده است!

این آیه شریفه استثنایى است از حکم کلى دیدن جزای اعمال ناشایست ذکر شده در آیات قبل و خلود و بقای همیشگی در عذاب که در آیه قبل بیان شده است.

در این آیه سه شرط برای این که از عذاب الهی در امان اند ذکر شده است: توبه، ایمان و عمل صالح. بنابراین توبه کردن و ایمان آوردن و سپس انجام اعمال صالح و اطاعت الهی، سبب تبدیل سیئات به حسنات اند.

اما توبه معنایش بازگشت از گناه است و کمترین مرتبه اش ندامت و پشیمانی است، و معلوم است که اگر کسى از کرده هاى قبلى اش ندامت نداشته باشد از گناه دور نمى شود و هم چنان آلوده و گرفتار آن خواهد بود.

و دلیل شرط بودن عمل صالح نیز روشن است، براى اینکه وقتى کسى از گناه توبه کرد قهرا اگر نخواهد توبه خود را بشکند عمل صالح انجام مى دهد، یعنى عملش صالح مى شود، پس توبه مستقر و نصوح آن توبه است که عمل را صالح کند.

و از شرط بودن ایمان به خدا فهمیده مى شود که آیه شریفه مربوط به کسانى است که هم شرک ورزیده باشند و هم قتل نفس و زنا مرتکب شده باشند و یا حداقل مشرک بوده باشند، چون اگر روى سخن در آن، به مؤمنینى باشد که قتل و زنا کرده باشند، دیگر معنا ندارد قید ایمان را نیز در استثناء بگنجاند.

پس آیه شریفه درباره مشرکین است، حال چه اینکه آن دو گناه دیگر را هم مرتکب شده باشند و چه نشده باشند، و اما مؤمنینى که مرتکب آن دو گناه شده باشند عهده دار بیان توبه شان آیه بعدى است که می فرماید: «و من تاب و عمل صالحا فإنه یتوب إلى الله متابا»: و هر که توبه کند و عمل شایسته انجام دهد بازگشتى پسندیده به سوى خدا دارد (فرقان،71).

جمله" أولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات" (خداوند گناهان آنان را به حسنات مبدل مى کند) در آیه مورد بحث، آثار نیکى که بر توبه و ایمان و عمل صالح مترتب مى شود را بیان مى کند. و آن این است که: خداى تعالى گناهانشان را تبدیل به حسنه مى کند.

پاكم كن و اصلاح؛ ای خدای غفور!

در یکی از دعاهای امام سجاد (علیه السلام) آمده است که حضرت از خداوند می‌خواهند: خدایا به من توفیق بده تا كارهای خوبی انجام دهم به نحوی كه كارهای بدم را نیز از بین ببرد .

نخست ، آنكه توفیق انجام عمل نیكی را بدهی كه كارهای زشت گذشته را از بین ببرد .

دوم ، ویژگی این اعمال به گونه‌ای باشد كه باعث دوری من از گناه شود ، به عبارتی هم گذشته را اصلاح كند و آینده را تأمین كند .

سپس در ادامه دعا می فرمایند: «خدایا به من توفیق بده تا كارهایی انجام دهم كه هیچ فرشته‌ای بهتر از آن كار را انجام نداده است. كارهایی انجام دهم كه از كارهای همه فرشتگان بالاتر باشد.»

این خواسته را كسی می‏گوید كه بر همه حقایق احاطه دارد و می‏داند كه این كار شدنی است . انسان اگر از خدا بخواهد و خدا توفیق بدهد تا انسان قدر نعمتهای او را بداند، به جایی می‌رسد كه هیچ فرشته‏ای به آن مقام نرسیده است.

امام سجاد(ع) از خداوند توفیق بر انجام عباداتی را از خداوند می خواهد كه ارزش كار فرشتگان هم به اندازه آن عبادات نباشد .

در ادامه می فرمایند: «وَ أَنْ نَتَقَرَّبَ إِلَیْكَ فِیهِ» به ما توفیق بده به سوی تو نزدیك شویم ، «مِنَ الْأَعْمَالِ الزَّاكِیَةِ» و با اعمال پاك به تو تقرب بجوییم، «بِمَا تُطَهِّرُنَا بِهِ مِنَ الذُّنُوبِ» غیر از آنكه اعمال پاك و صالح است، وسیله‏ای برای تطهیر سایر گناهان ما نیز باشد .

«وَ تَعْصِمُنَا فِیهِ مِمَّا نَسْتَأْنِفُ مِنَ الْعُیُوبِ» اگر موفق شوم اعمالی انجام دهم تا همه گناهان گذشته‏ام پاك بشود؛ آن‌چنان نورانیتی به آن عنایت فرما تا در روح من زمینه‏ای را فراهم كند كه باعث دور شدن از گناه شود .

نقطه ی طلایی در رفتار آدمی

امام سجاد(علیه السلام) از خداوند می خواهد که؛ توفیق بده تا اعمال و عبادات ، ما را از مبتلا شدن دوباره به گناه، حفظ  نماید، و در پایان می‌خواهد: «حَتَّی لا یُورِدَ عَلَیْكَ أَحَدٌ مِنْ مَلائِكَتِكَ إِلا دُونَ مَا نُورِدُ مِنْ أَبْوَابِ الطَّاعَةِ لَكَ» عمل ما به گونه‏ای باشد كه هیچ فرشته‌ای چنین كاری را، از انواع اطاعت، نزد تو نیاورد، مگر آنكه آن كار پایین‏تر از اعمال ما باشد؛ یعنی به ما توفیق بده كه عملی به جا بیاوریم كه فرشته هر چه نزد تو می‏آورد، ما بهتر از آن را آورده باشیم .

این نقطه اوج و طلایی است كه انسان ممكن است در رفتار خود از خدا بخواهد ؛ غیر از اینكه گذشته‏ها را اصلاح و آباد كرده ، جلوی آلودگی های آینده را نیز می‏گیرد و مقام خود را از فرشتگان یا حداقل از سایر مردم ، بالاتر می‌برد .

فرآوری : زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان

منابع :

سایت آیت الله مصباح یزدی

ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبایی،ج‏2،ص 257-258؛ ج‏15،ص334-337

تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی،ج‏15، ص160- 161