صمیمیت ،مراقبت و آزادی

ارتباط یكی از مهمترین زمینه های سلامت زندگی اجتماعی و منشأ فرهنگ و به عنوان زمینه و مبنای حركت و ارتقای انسانی است كه اگر دچار خلل شود، بی شک پایه اصلی زندگی می لغزد و رضایت از آن محو می شود. در این میان ارتباط مؤثر با دیگران، مهارتی است كه انسان را در موقعیّت ممتاز و بهتری قرار می دهد و دستیابی به موفّقیّت و خوشبختی را سهل تر می سازد. ارتباط مؤثر رابطه ای است كه در آن شخص به گونه ای عمل می كند كه در آن علاوه بر اینكه خودش به خواسته هایش می رسد، افراد مقابل نیز احساس رضایت دارند. یک رابطه انسانی رضایت بخش، رابطه ای است که  در آن سه مولفه در هم تنیده شده است: صمیمیت، مراقبت و آزادی. مراد از صمیمیت، اعتمادی است كه امكان درک كردن و درک   شدن را فراهم می كند. اعتمادی كه امكان درمیان گذاشتن احساسات و افكار خصوصی را فراهم می سازد. در یک رابطه صمیمی، طرفین از ته دل همدیگر خبر دارند و در نتیجه یكدیگر را خوب می شناسند و می توانند افكا ر، احساسات و اعمال یكدیگر را پیش بینی كنند.

اعتمادی كه سبب ساز صمیمیت می شود، محصول مراقبت و خودمختاری است. مراد از مراقبت كمک به رشد و رضایت فرد مقابل است. در یک رابطه رضایت بخش، فرد نسبت به نیازها و تجارب فرد مقابل حساسیت نشان میدهد و در جهت خشنودی و رشد وی اقدام می کند. در نهایت در یک رابطه رضایت بخش، آزادی و خودمختاری ، در مقابل مهار و كنترل، وجود دارد. به عبارتی دیگر، هنگامی رابطه برای فرد رضایت بخش است كه فرد مقابل به وی اجازه دهد آنطور كه دوست دارد عمل کند، كنترل را به حداقل برساند، و فرد را همانطور كه هست قبول داشته باشد.

در یک رابطه رضایت بخش، فرد نسبت به نیازها و تجارب فرد مقابل حساسیت نشان میدهد و در جهت خشنودی و رشد وی اقدام می کند

بر اساس توصیفی كه ازیک ارتباط رضایت بخش ارائه كردیم، می توان سبکهای ارتباطی بین شخصی را این گونه عنوان نمود:

 چهار مؤلفه سبكهای برقراری رابطه عبارت است از: صداقت، صراحت، احترام متقابل و مهارگری. صداقت در معنای عرفی راستگویی و در تضاد با دروغ است. اما در معنای دقیق تر و عملیاتی تر هماهنگیِ سه زبان بدن، زبان گفتار، و زبان لحن را صداقت گویند. مراد از صراحت نیز روشن و مستقیم بودن پیامهایی است كه بین دو فرد رد و بدل می شود. احترام متقابل به معنای ارزشگذاری، پذیرش فردیت، و حفظ حریم شخصی و انسانی خود و فرد مقابل است. مؤلفه آخر هر ارتباطی خود مختاری در برابر كنترل است. در هر رابطه میزان آزادی و اختیاری  كه ما به فرد مقابل در نحوه عمل می دهیم درجات متفاوتی دارد.

بر اساس چهار مؤلفه یاد شده در ارتباطات، می توان چهار سبک یا الگوی ارتباطی را از هم متمایز كرد:

قاطعیت: برقراری ارتباط صادقانه، صریح، تؤام با احترام متقابل و اصیل، و خود مختاری متقابل(برد-برد).

پرخاشگری: برقراری ارتباط صادقانه، نیمه صریح (مستقیم و مبهم)، بدون احترام متقابل، و كنترل فرد مقابل (برد-باخت).

سلطه گری: برقراری ارتباط غیر صادقانه، غیر صریح(غیر مستقیم و مبهم)، تؤام با احترام ظاهری و كنترل فرد مقابل (برد-باخت).

سلطه پذیری: برقراری ارتباط غیر صادقانه، غیر صریح (غیر مستقیم و مبهم)، تؤام با احترام (گاهی ظاهری و گاهی اصیل) به فرد مقابل و خود مختاری فرد مقابل (باخت-برد).

آنچه باعث می شود افراد را در این چهار الگوی رفتاری مقوله بندی كرد، فروانی ظهور این رفتارهاست نه تطبیق كامل با هر یک از الگوها.

قاطعیت یک الگوی ارتباطی آرمانی است و نباید تصور كرد می توان فردی بود كه در تمام موقعیت های زندگی خود قاطعانه رفتار می كند. نكته قابل توجه در افراد قاطع توانایی برخورد مسأله مدار است. قاطعیت هنر انتقال روشن و محترمانه اینكه من كی هستم، در چه موقعیت قرار دارم و دوست دارم چطور با من رفتار شود .

قاطعیت یک الگوی ارتباطی آرمانی است و نباید تصور كرد می توان فردی بود كه در تمام موقعیت های زندگی خود قاطعانه رفتار می كند ، است.

مساله و نکته دیگری که در برقراری یک رابطه موثر و مناسب بسیار حایز اهمیت است توانایی جرأت ورزی است. افرادی كه از مهارت جرأت ورزی (حدّ وسط برخورد منفعلانه و پرخاشگری) بی بهره اند، نمی توانند از خودشان دفاع نمایند؛ این گونه است كه غالباً در برخورد با دیگران منفعل، پشیمان و ترسو بوده و به جای اهمّیّت به نیازها و خواسته ای خود، از خواسته ها و نظر دیگران تبعیّت می كنند.

جرأت ورزی، یعنی دفاع از حقوق خود و بیان افكار و احساسات خویش كه به شیوه مستقیم، صادقانه و مناسب انجام شود. افراد جرأت ورز برای خود و دیگران احترام قائل هستند. آنان منفعل نیستند و ضمن این كه به خواسته ها و نیازهای دیگران احترام می گذارند، اجازه نمی دهند دیگران از آنها سوء استفاده كنند و به شیوه قاهرانه با آنان ارتباط برقرار كنند.

توجه داشته باشید كه جرأت ورزی و پرخاشگری از یكدیگر متمایزند. پرخاشگر بودن به معنی دفاع از حقوق خود به شیوه ای خصمانه است كه فرد سعی می كند نیازها و خواسته های خود را از طریق غالب شدن، توهین و تحقیر دیگران برآورده كند كه در این میان برای حقوق و خواسته دیگران اهمّیّتی قائل نیست.

جرأت ورزی، یعنی دفاع از حقوق خود و بیان افكار و احساسات خویش كه به شیوه مستقیم، صادقانه و مناسب

انواع رفتار جرأت مندانه

رفتار جرأتمندانه طبقه بندی های فراوانی شده است،  برخی ابراز وجود در رفتار جرأتمندانه را دارای چهار مؤلف می دانند و برخی نیز به طور كلّی رفتار های جرأتمندانه را به سه گروه كلّی تقسیم می نمایند:

- بیان جرأتمندانه احساسات مثبت و منفی؛

- رد جرأتمندانه خواسته های نابجای دیگران و مقاومت در برابر آنها

- در خواست های جرأتمندانه از دیگران

فرهنگ گفتاری در رفتار جرأتمندانه

شایسته است در ابراز مهارت جرأت ورزی سعی نمایید، فرهنگ گفتاری خود را به اشكالی كه در زیر بدان اشاره خواهد شد، تغییر دهید.

* مطمئن شوید كه طرف مقابل از شما چه می خواهد. اگر مطمئن نیستید، بگویید: « باید درباره آن فكر كنم». از این راه، فرصتی را برای پاسخ دادن مشخص كنید.

*  اگر مطمئن نیستید از شما چه چیزی را خواسته اند، توضیح بیشتری بخواهید.

*  تا جایی كه می توانید، پاسخ های كوتاه دهید و از آوردن دلایل زیاد و دادن توضیحات طولانی خودداری كنید.

* از عبارت هایی با واژه« من» استفاده نمایید و به جای سرزنش و یا محكوم كردن طرف مقابل، موضوع را طرح نمایید .

*  به جای عبارت هایی نظیر« فكر نمی كنم بتوانم...»، از واژه « نه» استفاده نمایید.

*    حركت های غیر كلامی خود را با پیامی كه می دهید، همخوان سازید.

*    در مواردی كه ناچارید، امتناع خود را چندبار تكرار نمایید؛ نباید برای هر بار دلیل جدیدی بیاورید، بلكه كافی است همان گفته پیشین را تكرار نمایید.

*  اگر با وجود تكرار پاسخ، باز هم طرف مقابل اصرار می ورزد، باید سكوت كرد و یا اینكه موضوع بحث را عوض كرد.

*به یاد داشته باشید كه رفتار جرأتمندانه ضرورتاً شما را در راه رسیدن به اهدافتان موفّق نمی سازد.

* توجه داشته باشید كه دیگران نیز حق دارند جرأتمندانه عمل كرده و با خواسته¬های شما مخالفت نموده و احساسات و عقاید خود را بیان كنند.

* هر چند رفتار جرأتمندانه معمولاً نتایج مثبتی در پی دارد، اما برخی افراد در برابر آن واكنش منفی نشان می¬دهند؛ لذا در هر موقعیّتی، پیش از تصمیم به انجام یک رفتار جرأتمندانه، ابتدا باید پیامدهای آن را در نظر گرفت.

فرآوری: مریم عطاریان

بخش خانواده ایرانی تبیان

منبع:

پیام مشاور