"موسیقی های زیرزمینی"

موسیقی زیر زمینی در ایران به دلایل مختلف کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. دلایل این عدم بررسی متعدد است. اما، از میان دلایل موجود می‌توان به این نکته اشاره کرد که از سویی این موسیقی از سوی محافل رسمی فرهنگی مشروعیتی ندارد و از دیگر سو، خود آهنگسازان و اجراکنندگان این موسیقی نیز تمایلی ندارند که از «زیرزمین» «به روی زمین» بیایند.

موسیقی زیر زمینی در ایران به دلایل مختلف کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. دلایل این عدم بررسی متعدد است. اما، از میان دلایل موجود می‌توان به این نکته اشاره کرد که از سویی این موسیقی از سوی محافل رسمی فرهنگی مشروعیتی ندارد و از دیگر سو، خود آهنگسازان و اجراکنندگان این موسیقی نیز تمایلی ندارند که از «زیرزمین» «به روی زمین» بیایند. البته، در سایت‌های متعدی که یا متعلق به گروه‌های زیرزمینی است و یا در باره این گروه ها است، مطالب متعددی یافت می‌شود. برخی از این سایت‌ها (بیشتر به زبان فارسی) حاوی مصاحبه‌های متعدد با آهنگسازان و نوازندگان این گروه‌ها است. با این حال، مطالب تحلیلی در باره این موسیقی اندک است. از میان مقالات خوب باید به کار نوشین (2005) اشاره کرد که موسیقی زیرزمینی راک را بررسی کرده است. این مقاله حاصل مشاهدات و مصاحبه نویسنده با برخی از آهنگسازان و نوازندگان گروه های راک ایرانی است. با این حال، دلایل ظهور و شکل گیری گروه‌های موسیقی زیرزمینی و معنایی که برای جوانان دارند، نیازمند بررسی های عمیق است. ناگفته نماند که حتی بررسی‌های علمی درباره موسیقی پاپ هم که در وضعیت فعلی از مشروعیت و مقبولیت بیشتری از جانب دستگاه‌های فرهنگی کشور و مردم برخوردار است، اندک است. در این مقاله تلاش شده است که ضمن بررسی دلایل ظهور و شکل‌گیری این گروه‌ها به برخی از مهمترین گروه های راک و رپ ایرانی اشاره شود. جریان‌های هنری که با تعابیر مختلفی گاه آوانگارد و گاه زیرزمینی نامیده شده‌اند، در تاریخ معاصر جوامع غربی اندک نیستند. با این حال، به نظر می‌رسد که دلایل و زمینه‌های شکل‌گیری موسیقی زیرزمینی در ایران تا حدودی با دلایل، زمینه ها و اشکال بروز این موسیقی در غرب متفاوت باشد.

به بیان دیگر، شاید بتوان گفت که «اعتراض» مهم‌ترین دلیل مشترک زیرزمینی بودن یا شدن هنر و موسیقی در جوامع معاصر (اعم از جوامع غربی یا شرقی) باشد. اما، نباید از یاد برد که دلایل و زمینه‌های بروز این اعتراض ممکن است با یکدیگر تفاوت کامل داشته باشد. تا آن جا که به جوامع غربی مربوط می شود، شکل گیری فرهنگ و موسیقی زیرزمینی دو ریشه به هم مرتبط دارد. نخست، باید به انتقاد این گروه ها به صنعت فرهنگ آدرنو و موسیقی بشدت تجاری در جهان سرمایه داری اشاره کرد.

فرایند تمرکز و غول‌آساشدن شرکت های ضبط موسیقی طی چند دهه گذشته چنان بوده است، که به زحمت می توان بدون ارتباط با این شرکت‌ها در تولید موسیقی مردم پسند به جایی رسید. این شرکت‌ها با فرایندهای بشدت حساب شده نقشی موثری در انتخاب چهره‌های جدید، ستاره‌سازی، تولید آلبوم‌های موسیقی پرفروش دارند. به طوری که شرکت‌های مستقل و بیشتر هنری موسیقی مردم‌پسند بزحمت یارای مقاومت در برابر آنها را دارند.

به نوشته نگوس تنها 6 شرکت بزرگ و غول‌آسا در عرصه موسیقی مردم پسند هستند که بیشتر سهم تولید آلبوم‌های این موسیقی را تحت کنترل خویش دارند. سلطه فزاینده این شرکت‌ها بر انتخاب، ستاره‌سازی و تولید آلبوم برخی از گروه‌های موسیقی را که بر جنبه هنری و نقادی اجتماعی آثار خویش تاکید می‌ورزیدند، بر آن داشت که از مکانیسم‌های تجاری در تولید و توزیع موسیقی خویش بپرهیزند. دومین ریشه زیرزمینی بودن به چالش جوانان و گروه های خرده فرهنگ علیه فرهنگ رسمی جوامع معاصر غربی باز می‌گردد. از زمان شکل‌گیری و پیدایش گروه‌های خرده فرهنگ در دهه 50 در آمریکا و اروپا مفهوم خرده فرهنگ به نوعی با مفهوم غیر رسمی و زیرزمینی بودن مرتبط بوده است. بنابراین، زیرزمینی بودن به معنای عصیان و اعتراض علیه ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگ جاری جامعه سرمایه‌سالار نیز قلمداد شده است. گروه‌های موسیقی زیرزمینی، از این رو، در برابر وسوسه‌ها و فشارهای بازار مقاومت به خرج می‌دهند تا چهره زشت آن را به بنمایانند.

با این حال، نوعی پارادوکس در موسیقی زیرزمینی ایران مشاهده می‌شود. این موسیقی از سویی می‌خواهد زیرزمینی باشد (به دلیل اعتراض سیاسی و انتقاد از جریان پاپ تجاری) و از دیگر سو نمی‌خواهد زیرزمینی باشد (به دلیل تمایل به داشتن مخاطب و انتشار آثارش). این وضعیت تناقض آمیز سبب شده است که گروه‌های موسیقی زیرزمینی گاه به سوی زیرزمینی ماندن گرایش دارند و گاه به سمت روزمینی شدن. از این رو، زیرزمینی ماندن گاه به دلیل اعتراض و عدم تمایل به روزمینی شدن است و گاه به دلیل مواجهه با موانع موجود از طریق مجاری رسمی (مجوز، دسترسی به سالن‌های کنسرت و غیره).

به همین دلیل، برخی از گروه‌های زیرزمینی تمایل دارند که از حامیان مالی برخوردار شوند و بتوانند آثار خود را به سمع مخاطبان خود برسانند. از این رو، شاید شاید بتوان گفت که از نظر اعتراض فرهنگی و اجتماعی بین موسیقی زیرزمینی ایران و جوامع غربی شباهت‌هایی وجود دارد، اما، دلایل و پیامدهای چنین اعتراضی یکسان نیست. علاوه بر اعتراض فرهنگی و اجتماعی، موسیقی زیرزمینی در ایران به گفتمان‌های رایج موسیقی (در ایران هم اعتراض دارد. از نظر گروه‌های موسیقی زیرزمین تعاریف، تصورات، سبک ها و دسته بندی های مرسوم میان طرفداران موسیقی کلاسیک، سنتی، تلفیقی، پاپ چنان مصلوب می نماید، که موسیقی زیرزمینی را باید راهی برای برهم زدن قواعد این بازی تلقی کرد.

فرآوری: زهرا تعالی

بخش سینما و تلویزیون تبیان

منابع:

1- سایت دکتر مسعود کوثری

2- خبرآنلاین